İDARE HUKUKUNA GİRİŞ

İdâre işlevi kural olarak organik idâre (kamu tüzel kişileri) tarafından yerine getirilmekle beraber, yasama ve yargı organları tarafından yürütülen bazı faaliyetleri de kapsamaktadır. Örneğin Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığının Mecliste çalışan kamu görevlilerinin özlük işlerine ilişkin işlemleri veya Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı millî sarayların idâresine ilişkin tasarrufları, yasama organının idâre işlevine giren faaliyetleridir.

Yargı işlevi içerisinde değerlendirilemeyen ve yargı işlevinin daha kolay ve verimli yerine getirilmesine yönelik olan, yargı organının günlük, ortak gereksinimlerini karşılamayı hedefleyen ve yargı organı içinde yer alan kamusal makamların tek yanlı olarak irâde açıklamasıyla oluşan kamu hukuku işlemlerine, yargı organının idârî işlemleri denir. Örneğin yargıcın, mahkeme kaleminde görev yapan memurlar arasında görev dağılımı yapması bir idari işlemdir. Doğru cevap B'dir.

Bir kişi, nesne ya da olaya ilişkin olarak yapılan genel bir hukuksal durumdan bir diğer hukuksal duruma geçme, hukuksal bir durumun içinde bulunma veya ondan çıkma sonucunu doğuran işlemlere koşul işlemler denir. Emekliye ayırma kararı kişiyi emeklilik statüsüne sokar. Doğru cevap E'dir.

Yetki, kamu görevlisinin temsil ettiği makama veya kadroya verilir. Böyle olunca, yetki bir hak değil, yükümlülük olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Konu, idârî işlemin doğuracağı sonuçtur. İdârî işlemin konusu, o işlemin hukuk düzeninde yapacağı değişikliktir. Doğru cevap A'dır.

Yetki Saptırması; idârî işlemin öngörülen maksada aykırı olarak tesis edilmesi hâlinde ortaya çıkan hukuka aykırılık hâlidir. Doğru cevap E'dir.

İşlev Gaspı; idârenin, yasama veya yargı organının yerine geçerek, onların yapması gereken bir işlemi yapmasıdır. Örneğin, Cumhurbaşkanının bir kişiyi tutuklatması işlev gaspıdır. İşlev gaspına, “fonksiyon gaspı” da denmektedir. Doğru cevap A'dır.

Geri Alma; hukuka aykırı bir idârî işlemin, idârenin yapacağı yeni bir idârî işlemle geçmişe etkili olacak biçimde ortadan kaldırılmasıdır. Sakat idârî işlemi geri alan ikinci karar, sakat idârî işlemi hükümsüz hâle getirmekte, doğurduğu ve doğuracağı bütün sonuçları ortadan kaldırmaktadır. Doğru cevap A'dır.

İptal kararı mahkemeler tarafından verilmektedir. İlgilinin ölümü ise idari işlemi sonra erdiren bir fiili nedendir. Doğru cevap C'dir.

İdâre iki anlamda kullanılmaktadır. Bunlardan birincisi organik idâre, diğeri de işlevsel idâredir. Organik idâre, devletin yasama ve yargı organları dışında kalan ve yürütme organının doğal uzantısı konumundaki kurum ve kuruluşların tümüdür. İdâre hukuku alanında idârenin tek yanlı irâde açıklaması ile hukuksal sonuç doğuran, hukuk düzeninde değişiklik yapan kamu hukuku işlemlerine idârî işlem denir. Dolayısıyla soruda verilen önermelerin hepsi doğrudur. Doğru cevap E'dir.

İdari işlemden etkilenecek kişinin sonucu kabul edip etmemesinin önemi yoktur. Bu durum, idari işlemin "tek yanlı olma" özelliğine işaret etmektedir.

Milletvekillerinin aylıklarının hesaplanarak bordrolarının yapılması ve milletvekilleri için danışman atanması, yasama organının idari işlemlerine örnek teşkil eder. Adalet komisyonunun, başkanı tarafından toplantıya çağrılması ile mahkeme binasının ısıtılmasına yönelik yakıt ihalesine çıkılması için karar alınması, yargı organının idari işlemlerine örnek olarak gösterilebilir. Bir öğrencinin üniversiteye kaydının yapılması ise, yürütmenin idari işlemlerine örnektir. Doğru cevap B'dir.

Anayasa ve kanunlar, idari işlemler arasında yer almamaktadır. Adsız düzenleyici işlem ise,  Anayasada yer alan tüzük ve yönetmelik dışında, idârenin bu isimleri kullanmadan, yasal yetki ile ve yasalar çerçevesinde kural koyduğu işlemlere verilen genel isimdir. Bu kapsamda Cumhurbaşkanlığı sistemimizde, cumhurbaşkanlığı kararları, en önemli adsız düzenleyici işlem olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Parlamenter Rejim dönemimizce bir yasanın uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirtmek üzere, kanunlara aykırı olmamak ve Danıştay’ın incelemesinden geçirilmek koşuluyla Bakanlar Kurulu tarafından tüzükler çıkarılmaktaydı. Cumhurbaşkanlığı sistemimizde yeni tüzükler çıkarılmayacaktır. Ancak, Anayasanın geçici 21. maddesinin (F) fıkrasının, “Bu (6771 sayılı) Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte yürürlükte bulunan kanun hükmünde kararnameler, tüzükler, Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan yönetmelikler ile diğer düzenleyici işlemler yürürlükten kaldırılmadıkça geçerliliğini sürdürür…” hükmü gereğince, yürürlükten kaldırılmadıkça veya Danıştay tarafından İdari Yargılama Usulü Kanunun 7. maddesinin fıkrası çerçevesinde Danıştay tarafından iptal edilmedikçe yürürlükte kalacaktır. Doğru cevap D'dir.

Birel işlemler, genel düzenleyici işlemlerin, belli bir kişiye, nesneye veya olaya uygulanması sonucu ve yalnız bunlar için geçerli durumlar oluşturan işlemlerdir. Bunlara, “bireysel işlem” de denmektedir. Bu tür işlemlerin hem öznesi hem de özne için oluşturduğu durum bellidir. Bir öğrencinin bir bölüme kayıt yaptırması, bir öğrencinin kayıt yenilemesi, belediyenin yıkım kararı ve vergi tarh/tahakkuk işlemleri, birel (bireysel) işlemlere örnek olarak gösterilebilir. Ancak belediye bütçeleri ve imar planları gibi işlemler, maddî açıdan karma nitelikli idârî işlemlerdir. Çünkü bunlar, maddî açıdan hem genel düzenleyici işlem hem de birel işlem özelliği gösteren işlemlerdir ve karma işlem olarak adlandırılırlar. Doğru cevap E'dir.

İdârî işlemin yöneldiği ilgilisinin herhangi bir talebi olmadan, idârenin re’sen icra yetkisine dayanarak yaptığı ve irâde açıklamasıyla gerçekleşen idârî işlemlere resen yapılan idârî işlem denir. Bu tür idârî işlemler genellikle bireylere yükümlülük getiren idârî işlemlerdir. Doğru cevap D'dir.

İrâdelerin açıklanma biçimi açısından idârî işlemler, "basit, birleşme ve kolektif" olmak üzere üçe ayrılırlar. Birden fazla kamu görevlisinin bir araya gelerek müzakere yaptıktan sonra aldıkları kararlara veya yaptıkları işleme, kolektif işlem veya toplu işlem denir. Örneğin yönetim kurulu kararları, genel kurul kararları, belediye meclisi kararları. Doğru cevap D'dir.

Olağanüstü hal ilanı ve bir kamu görevlisinin görevden uzaklaştırılması geçici etkili idârî işlemlerdendir. Vergi tarh ve tahakkuku, yükümlendirici idari işlemlerdendir. Ancak, bütün derslerini başarıyla geçen öğrencinin mezun edilmesi, bireylerin sahip olduğu haklara etkisi açısından yararlandırıcı idârî işlemlerdendir. Doğru cevap D'dir.

“Kişi yönünden yetki kavramı”, bir idârî işlemi yapmak için hangi idârî makam veya organı temsil eden kamu görevlisinin irâde açıklayacağını ifade eder. Mevzuat tarafından belirtilmeyen makam veya görevlilerin yaptıkları işlemler hukuk açısından sakat olarak ortaya çıkmaktadırlar. Çünkü idâre adına irâde açıklamaya yetkili olmayan bir görevlinin yaptığı idârî işlemler “kişi yönünden yetkisizlik” durumunu, bir başka deyişle "yetki gaspı" durumunu ortaya çıkarmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Bir idârî işlemin ilgilisinin veya konusunun ortadan kalkması, idârî işlemi ortadan kaldıran fiilî nedenler olarak karşımıza çıkar. Örneğin, kamu konutu tahsis edilen kamu görevlisinin ölmesi, tahsis işlemini sona erdirir. Doğru cevap A'dır.