İDARE HUKUKUNA GİRİŞ

İldeki merkezî idâre kuruluşlarının, yani bakanlıkların il içerisindeki örgütlerinin başında bulunan yüksek memurlara il idâre şube başkanları denir.
Bunlara, “il şube başkanları” ya da “il müdürleri” de denmektedir. Bunlar, Valinin emri ve hiyerarşik denetimi altındadır. Bunların başlıcaları, hukuk işleri müdürü, defterdar, jandarma komutanı, il emniyet müdürü, il kültür müdürü, il millî eğitim müdürü, il turizm müdürü, il bayındırlık ve iskân müdürü... vb.dir. Kamu Denetçiliği Kurumu, Anayasa değişikliğini içeren 5982 sayılı Kanunun 8. maddesiyle Anayasanın 74. maddesine eklenen fıkralarla, anayasal güvenceye kavuşturulmuştur. Anayasanın 74. maddesine eklenen yeni hükümlere göre, herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idârenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler. Kamu baş denetçisi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından gizli oyla dört yıl için seçilir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Belediye, 5393 sayılı Belediye Kanununun 3. maddesine göre, belde sakinlerinin mahallî müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idârî ve mâlî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisidir. Belediye, bir yerleşim yerindeki nüfus yoğunluğunun doğurduğu doğal bir sonuç olduğu için, belediye kurulması her zaman devletin veya halkın rızasına bağlı değildir. Nüfus sayısı kaç olursa olsun, il ve ilçe merkezlerinde belediye kurulması zorunludur. Cevap A şıkkıdır.

Bilimsel, teknik ve kültürel kamu kurumları için özet olarak şunlar söylenebilir: Bilimsel, teknik, sanat ve kültür hizmetleri ve faaliyetlerinin
yürütülmesini devlet başlangıçta denetlemeyi ve teşvik etmeyi tercih ederken zaman içinde bu tür hizmet ve faaliyetlerle doğrudan ilgilenmeye başlamış, bunları da kendi görevleri arasında saymaya başlamıştır. Fakat bu tür faaliyet ve hizmetler, her ne kadar yasama organları tarafından kamu hizmeti olarak öngörülebilse de nitelikleri gereği geleneksel devlet örgütü, usul ve kurallarıyla yürütülemeyeceğinden, bunlara kamu tüzel kişiliği de tanınmış ve böylece bilimsel, teknik ve kültürel kamu kurumları ortaya çıkmıştır. Bunların tipik örnekleri, üniversiteler, TÜBİTAK, MTA, TRT ve Elektrik İşleri Etüt İdâresi’dir.

Mahallî idârelerin ortak özellikleri şunlardır: Tüzel kişilikleri vardır. Özerk kuruluşlardır. Karar organları seçimle iş başına gelir. Organlarının organlık sıfatını kazanmaları veya kaybetmelerine ilişkin denetim yargı yerlerince yapılır. Görevleri yasa ile belirtilir. Merkezî idârenin, mahallî idâreler üzerinde vesâyet yetkisi vardır. Görevleri ile orantılı gelir kaynakları vardır. Cumhurbaşkanının izni ile aralarında birlikler kurabilirler. Büyük yerleşim merkezleri için yasa ile özel yönetim biçimleri getirilebilir.

Düzenleyici ve denetleyici kamu kurumları, sermaye piyasasının düzgün işlemesi, rekabet ortamının korunması, radyo ve televizyon yayıncılığının karmaşadan kurtarılması, bankacılık gibi kamusal hayatın hassas alanlarında düzenleme ve denetleme görevini yerine getiren, devlet adına icraî karar alma yetkisine sahip çok geniş bir özerkliğe sahip kamu tüzel kişileridir. Bu tür kamu kurumlarına, Sermaye Piyasası Kurulu, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Rekabet Kurulu, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Telekomünikasyon Kurumu, Şeker Kurumu, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ve Kamu İhâle Kurumu örnek olarak gösterilebilir.

Yönetilenlerin (kamu hizmetlerinden ve diğer idâri faaliyetlerinden yararlananların), idârenin keyfî eylem ve işlemlerine karşı korunması anlamına gelen Türk idare teşkilatına hakim olan ilke kanunilik ilkesidir

Merkez adına görev yapanların, hizmetin gerekleri yerine merkezin görüşünün gereklerini uygulamayı yeğlemeleri merkezden yönetim ilkesinin sakıncalarındadır

Merkezden yönetim ilkesinin sakıncalarına yönelik olarak getirilen ilke yetki genişliği ilkesidir

İdâre teşkilatı içinde yer alan makam ve görevlilerin aşağıdan yukarıya doğru birbirlerine derece derece bağlanarak tepedeki yetkili ya da yetkililere tâbi olmasını ifade eden kavram hiyerarşidir

Kamu tüzel kişilerinin, üstlendikleri kamu
hizmetlerini yürütürken, kendi organları aracılığıyla karar alıp uygulaması ve bu uygulama aşamasında kendi mâlî kaynaklarını kullanmasına özerklik denir

Özel hukuk tüzel kişilikleri Türk idaresinin örgüt türlerinden biri değildir

Anayasa mahkemesi başkentteki yardımcı kuruluşlardan biri değildir

Merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idâreleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleriyle mallarını TBMM adına denetleyen, sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlayan bir
kuruluş sayıştaydır.

GAP Bölge Kalkınma İdâresi Başkanlığı bölgesel bir kamu kurumudur

Merkezden yönetimin faydaları arasında kamu hizmetlerinin ülkeye eşit bir biçimde yayılmasının sağlanması yer almaktadır. Diğer yararlar, yerinden yönetim ilkesinin sağladığı yararlardır.

Tarihî, siyasal, sosyal ve ekonomik nedenler, tüm ülkelerde merkezden yönetim sisteminin uygulanmasını zorunlu hâle getirmiştir. Bu sakıncaları ortadan kaldırmak veya en aza indirmek ve merkezden yönetimi yumuşatmak için bir dizi önlemler geliştirilmiştir. Bu önlemlerin başında yetki genişliği uygulaması gelmektedir.

Kamu tüzel kişiliklerinin kaldırılması için kanunda açık bir hüküm yoksa aksine işlem ya da yetki ve usulde paralellik ilkesi uyarınca ancak kanunla veya kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanılarak idârî bir işlemle olabilir. İdârî işlemin yapılması sırasında izlenen şekil ve usul kurallarının o işlemin değiştirilmesi veya kaldırılması sırasında da izlenmesi ilkesi, usulde paralellik ilkesi olarak tanımlanır.

Hiyerarşik denetim yetkisi, hukuka uygunluğun yanında, yerindelik nedeniyle de kullanılabilir. Buna karşılık, vesâyet denetimi ancak ve ancak hukuksal açıdan yapılabilir. İdârî vesâyet denetiminin yerindelik açısından da yapılabilmesi için, ilgili yasanın bunu açıkça göstermesi gerekmektedir.

İdâre hukukunda devlet idâresi denince yasama, yürütme ve yargı erklerinin toplamı değil, sadece yürütme organı kastedilir. Devlet idâresine, merkezî idâre veya genel idâre de denmektedir.

Cumhurbaşkanlığına veya bakanlıklara görevlerinde yardımcı olmak, belli konularda görüş bildirmek, ya da denetimde bulunmak üzere, çeşitli idârî birimler kurulmuştur. Bunlar kural olarak merkez teşkilatının (başkent örgütünün icracı birimlerinin) hiyerarşisi içinde değillerdir. Ancak çoğu zaman bu kurala uyulmamaktadır. Bunların bazıları, sadece danışma/istişare işlevleriyle sınırlı kalmayıp aynı zamanda eşgüdüm sağlama, yargılama yapma ve icrai karar alma yetkilerine de sahiptirler. B şıkkı yanlıştır; çünkü bunların Cumhurbaşkanlığının hiyerarşisine tâbi olmamaları gerekir.