İDARE HUKUKUNA GİRİŞ

İdâre teşkilatı, soyut bir unsurdur. Teşkilat
idârenin siyâsî ve hukuki dokusu olarak ortaya çıkmaktadır. Başka bir anlatımla teşkilat, idârenin iskeletidir (Duran, 1982, s.45). Bu iskelet kurulurken
veya işletilirken gelişigüzel değil, belirli ilkelere göre
hareket edilir. Bu ilkelerden başlıcaları şunlardır:
İdârenin kanuniliği ilkesi, merkezden yönetim
ve yetki genişliği ilkesi, yerinden yönetim ilkesi,
idârenin kamu tüzel kişilerinden oluşması ilkesi ve
idârenin bütünlüğü ilkesi.

Kamu görevlilerinin yerel etkilerden uzaklaşması merkezi yönetimin sakıncalarından değil faydalarındandır.

Hukuk devletinde, kişiler devlet başkanı bile olsalar, nihayetinde geniş anlamda bir kamu görevlisidirler
ve kendi özel işleri dışında yetkilisi oldukları kamusal
makamların bir görevlisi sıfatıyla hareket edebilirler.
Çağdaş hukuk devletinin temel ilkelerinden birisi de
bu olduğundan, günümüzde idâre hukukunda hak
sahipleri sadece tüzel kişilerdir. Gerçek kişiler ise ancak bu tüzel kişiliklerin organları, yetkilileri veya faaliyetlerinin birer aracı olmaktan ileriye gidemezler.

Genel esasları ve hukuki nitelikleri açısından bir
fark olmamakla beraber, kamu hukuku tüzel kişileri  veya kısaca kamu
tüzel kişileri, görünürdeki yapıları, faaliyet alanları ve konuları, kullandıkları yetkiler ve haklarında
uygulanan kurallar bakımından özel hukuk tüzel
kişilerine göre büyük farklılıklar gösterirler. Kamu
tüzel kişileri özel hukuk tüzel kişilerine göre daha
üstün yetkiler ve ayrıcalıklara sahiptirler. Buna karşılık kamu tüzel kişileri, özel hukuk tüzel kişilerine
göre daha sıkı bir denetime tâbi tutulmaktadırlar.
İdâre tüzel kişileri ve kamu hukuku tüzel kişileri
terimleri aslında aynı kavramı ifade etmektedirler.

Kamu hukuku alanında tüzel kişilik Anayasanın 123. maddesine göre, “Kamu tüzelkişiliği, ancak kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulur”.

Yetkide Paralellik İlkesi: 
Kural olarak bir idârî işlemi yapmaya yetkili makamın o işlemi kaldırmaya veya değiştirmeye de yetkili olmasıdır.
Usulde Paralellik İlkesi: 
İdârî işlemin yapılması sırasında izlenen
şekil ve usul kurallarının o işlemin değiştirilmesi veya kaldırılması sırasında da izlenmesi ilkesidir.

İdârenin Bütünlüğü İlkesi:
İdârenin kuruluş ve örgütleriyle bir bütünlük teşkil etmesidir.

Hiyerarşi
Aynı tüzel kişilik içerisindeki birimler ve
merkezi idârenin başkent ve taşra örgütleri
arasında kurulan sıralı hukuki bağdır.

Merkezden yönetim ve yerinden yönetim ilkelerinin bir arada kullanıldığı gerçeğinden hareketle Türk
İdâresinin örgüt türlerini şu biçimde sayabiliriz:
a. Devlet idâresi (genel idâre/merkezî idâre),
b. Yerel yönetimler,
c. Kamu kurumları,
d. Kamu kurumu niteliğinde meslek teşekkülleri.

Bakanlıklar, Cumhurbaşkanlığına hiyerarşik bağlı olan, merkezî idârenin üstlendiği kamu hizmetlerinin örgütlenme biçimidir. Her bakanlık, uzmanlaştığı bir kamu hizmeti alanında devlet kamu tüzel kişiliğini temsil eder. Bundan dolayı da bakanlıkların tüzel kişiliği yoktur.

Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin
teşkilatı ve görevleri Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle düzenlenir. Son Anayasa değişikliği ile Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçildiğinden başbakanlık kurumu kalkmıştır.

Düzenleyici ve denetleyici kamu kurumları, sermaye piyasasının düzgün işlemesi, rekabet
ortamının korunması, radyo ve televizyon yayıncılığının karmaşadan kurtarılması, bankacılık
gibi kamusal hayatın hassas alanlarında düzenleme ve denetleme görevini yerine getiren, devlet
adına icraî karar alma yetkisine sahip çok geniş
bir özerkliğe sahip kamu tüzel kişileridir. Bu tür
kamu kurumlarına, Sermaye Piyasası Kurulu,
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Rekabet Kurulu, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Telekomünikasyon Kurumu, Şeker Kurumu,
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ve Kamu
İhâle Kurumu örnek olarak gösterilebilir

Türkiye’de yerel yönetim türleri şunlardır: İl özel
idâreleri, belediyeler ve köyler. Bu türlerin dışında
yeni bir tür yerel yönetim türü oluşturabilmek için,
Anayasa’nın 127. maddesinde değişiklik yapılması
gerekir.

İdari vesayet, idârenin bütünlüğünü sağlamak amacıyla, merkez konumundaki kamu tüzel kişisinin yerinden yönetim kuruluşları üzerinde sahip olduğu denetim yetkisidir. Doğru cevap A'dır.

Türk idaresi üniter yapıdadır dolayısıyla federe devletler bulunmaz. Doğru cevap E'dir.

Devlet denetleme kurulu; özerk değil cumhurbaşkanlığına bağlıdır. Yargı organlarını denetleyemez. Başkan ve sekiz üyeden oluşan Kurul Karar Organı ile denetim ve soruşturma grupları, Kurul Sekreterliği ve ona bağlı idari birimlerden oluşur. Kurul kendiliğinden araştırma ve inceleme yapamaz. Doğru cevap E'dir.

İl özel idaresi; il halkının mahallî müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idârî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisidir.

İdârî Kamu Kurumları; Kamu idârelerinin yerine getirmekle yükümlü olduğu görevleri, yani klasik kamu hizmet ve faaliyetlerini kendi bünyelerinden ayırıp tüzel kişiliğe kavuşturduğu teşkilat birimleridir. 

İdârî kamu kurumlarına örnek olarak; Spor Genel Müdürlüğü, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Karayolları Genel Müdürlüğü, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Orman Genel Müdürlüğü’nü gösterebiliriz. Doğru cevap A'dır.

Anayasanın 135. maddesinin “kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları” olarak öngördüğü teşkilat birimleri, meslek, sanat, zanaat erbabının ve esnafın zorunlu olarak katıldıkları ve bağlı oldukları kamusal örgütlerdir. Bu kuruluşların kökeni Türkiye’de esnaf “loncalarına” ve “ahilik” teşkilatına kadar uzanır. Doğru cevap A'dır.

Belediye meclisi, belediyenin en yüksek ve genel karar organıdır, belde seçmenleri tarafından seçilen üyelerden oluşur. Doğru cevap A'dır.

Yerinden Yönetim İlkesi Yerinden yönetim kavramı (adem-i merkeziyet) topluma sunulacak bazı hizmetlerin devlet kamu tüzel kişiliğinin dışında kurulan kamu tüzel kişileri tarafından yürütülmesini ifade eder. Bu tanım idârî anlamdaki yerinden yönetimi tanımlamaktadır. Yerinden yönetim ilkesi, ya yer açısından ya da hizmet açısından uygulanır. Eğer yerinden yönetim ilkesi belirli bir coğrafya üzerinde yaşayanların oluşturdukları örgütlere uygulanıyorsa, yer açısından yerinden yönetim idâreleri ortaya çıkar. Örneğin belediyeler böyledir. Bunun tersi olursa, yani yerinden yönetim ilkesi belirli bir hizmetin kendisine tanınmışsa, hizmet açısından yerinden yönetim idâreleri ortaya çıkar. Örneğin üniversiteler böyledir.

Yerinden yönetim ilkesi, ya yer açısından ya da hizmet açısından uygulanır. Eğer yerinden yönetim ilkesi belirli bir coğrafya üzerinde yaşayanların oluşturdukları örgütlere uygulanıyorsa, yer açısından yerinden yönetim idâreleri ortaya çıkar. Örneğin belediyeler böyledir. Bunun tersi olursa, yani yerinden yönetim ilkesi belirli bir hizmetin kendisine tanınmışsa, hizmet açısından yerinden yönetim idâreleri ortaya çıkar. Örneğin üniversiteler böyledir. Yerinden yönetimin sakıncaları;
a. Yerinden yönetim ilkesine göre kurulan idârelerin büyük bir bölümü mâlî sıkıntı çekmektedirler.
b. Yerinden yönetim ilkesine göre kurulan kamu tüzel kişilerine tanınan mâlî özerklik, zaman zaman o idâre içinde kötü idârî geleneklerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
c. Yerinden yönetim ilkesinin aşırı uygulamaları, üniter devletlerde ülke birliği açısından tehdit oluşturabilmektedir.

Dolayısıyla soruda verilen ifade yerinden yönetim ilkesinin hem a hem de b maddesinde yer alan sakıncalara örnek olabilecek niteliktedir. Doğru cevap C şıkkıdır.

İdârî vesâyet, merkez konumundaki idârenin, yerinden yönetim idârelerinin yürütülebilir kararlarını ve işlemlerini denetlemek ve bu kararlarını bozabilmek yetkisidir. İdârî vesâyet, merkez konumundaki idâre ile yerinden yönetim idâreleri arasında bir bağ oluşturmak ve yerinden yönetim idârelerinin karar ve işlemleriyle devletin birliğini, kamu hizmetlerinin bütünlüğünü ihlal etmelerine engel olmak için kabul edilmiş bir araçtır.

Başkentteki yardımcı kurullar; Millî Güvenlik Kurulu, Danıştay, Sayıştay, Devlet Denetleme Kurulu, Ekonomik ve Sosyal konsey ile Kamu Denetçiliği Kurumudur. Devlet Denetleme Kurulu, diğer yardımcı kurullardan farklı olarak, bağımsız ya da özerk değil, doğrudan doğruya Cumhurbaşkanlığına bağlı bir örgüttür. Bir başka deyişle, Cumhurbaşkanlığı örgütü içinde yer alır. DDK, bir inceleme, araştırma ve denetleme kuruludur. Cumhurbaşkanının Anayasada öngörülen yetkilerini kullanma ve görevlerini yerine getirme konusundaki en önemli aracı, DDK’dir. Doğru cevap B şıkkıdır.