İdârî İşlemler

Devletin yürütme organının ülke içindeki doğal uzantısı konumundaki kamu idarelerinin, üstün ve ayrıcalıklı yetkileriyle, bireylerin rızasının olup olmadığına bakılmaksızın, onların veya mallarının hukuki durumunda değişiklik yapma imkânları vardır.

İdare hukuku alanında idarenin tek yanlı irade açıklaması ile hukuksal sonuç doğuran, hukuk düzeninde değişiklik yapan kamu hukuku işlemlerine idari işlem denir. İdari işlemler tek yanlıdır, yani idari işlemden etkilenecek kişinin sonucu kabul edip etmemesinin önemi yoktur.

Organik idare, devletin yasama ve yargı organları dışında kalan ve yürütme organının doğal uzantısı konumundaki kurum ve kuruluşlarının tümüdür.

Yasama ve yargı fonksiyonları ile devletin yüksek yönetimini ilgilendiren salt siyasal nitelikli yürütme işlevi dışında kalan tüm devlet işlevi, idare işlevidir. Bu işlevleri yerine getiren kamusal makamlar da devletin hangi organı içinde yer alırsa alsın işlevsel açıdan idaredirler.

İdare işlevinin konusunu, devletin yasama ve yargı işlevleri ile yürütme organının salt siyasal nitelikli faaliyetleri dışında kalan ve toplumun günlük ve ortak ihtiyaçlarını karşılamak ve toplumun normal yaşantısını sürdürebilmesi için yürütülen tüm kamusal faaliyetler oluşturmaktadır. Bu belirlemeden de anlaşılacağı üzere, idare işlevi kural olarak organik idare (kamu tüzel kişileri) tarafından yerine getirilmekle beraber, yasama ve yargı organları tarafından yürütülen bazı faaliyetleri de kapsamaktadır.

İdare işlevi kural olarak organik idâre (kamu tüzel kişileri) tarafından yerine getirilmekle beraber, yasama ve yargı organları tarafından yürütülen bazı faaliyetleri de kapsamaktadır. Örneğin Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığının Mecliste çalışan kamu görevlilerinin özlük işlerine ilişkin işlemleri veya Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı millî sarayların idâresine ilişkin tasarrufları, yasama organının idâre işlevine giren faaliyetleridir. Aynı şekilde, yargı organı içinde yer alan mahkemelerin kalem işlerinin yürütülmesi de yargı organının idare işlevine giren faaliyetleridir.

İdârî işlemler kamu yararını gerçekleştirmek için yapılır.

1. İdari işlemler tek yanlıdır, yani idari işlemden etkilenecek kişinin sonucu kabul edip etmemesinin önemi yoktur.
2. İdari işlemler kamu yararını gerçekleştirmek için yapılır.
3. İdari işlemlerin içeriği ve yapmakla yetkili kılınan kamu görevlileri, önceden yasalarla saptanmıştır.
4. İdari işlemler, hukuka uygunluk karinesinden faydalanırlar ve yasalara uygun olarak yapılmaları gerekir.
5. İdari işlemler yürütülebilir işlemlerdir.
6. İdari işlemler, re’sen icra yetkisi çerçevesinde idare tarafından kendiliğinden uygulanırlar.

Organik tasnif bir idârî işlemin hangi devlet organı tarafından yapıldığını belirleyen bir tasniftir. Organik tasnife göre idârî işlemler; yasama organının idârî işlemleri, yargı organının idari işlemleri ve yürütmenin (idârenin) idârî işlemleri
olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

Yasama işlevi içerisinde değerlendirilemeyen ve yasama işlevinin daha kolay ve verimli yerine getirilmesine yönelik olan, yasama organının günlük, ortak gereksinimlerini karşılama amacı güden ve yasama organı içinde yer alan kamusal makamların tek yanlı irâde açıklamasıyla oluşan kamu hukuku işlemlerine, yasama organının idari işlemleri denir. Örneğin milletvekillerinin aylıklarının hesaplanarak bordrolarının yapılması, milletvekilleri için danışman atanması vs. yasama organının idari işlemleridir.

İdârî işlemlerin, doğurdukları hukuksal sonuca göre kendi aralarında yapılan tasnife, maddî açıdan tasnif denmektedir. Bu tasnife göre idârî işlemler, dörde ayrılmaktadır. Bunlar; genel düzenleyici işlemler, birel işlemler, karma işlemler ve birden çok ilgiliye yönelik bireysel işlemlerdir.

Genel işlemler ile sürekli, soyut, nesnel ve genel durumlar belirlenir. Bunlar, hukuk düzenine yeni kurallar getiren, var olan kuralları veya bir kuralı değiştiren ya da kaldıran işlemlerdir. İdârî işlem niteliğindeki genel işlemler; tüzükler, yönetmelikler ve adsız düzenleyici işlemlerdir. Genel işlemlere “kural işlem”, “düzenleyici işlem” ve “genel düzenleyici işlem” de denmektedir. Kural işlemler, bir kez uygulanmakla tükenmezler, kişisel değildir, kapsamına giren her kişi, nesne ve olaylara sürekli biçimde uygulanırlar. Genel işlemler, hukukun uygun
gördüğü araçlarla yayınlanırlar veya duyurulurlar.

Genel düzenleyici işlemlerin, belli bir kişiye, nesneye veya olaya uygulanması sonucu ve yalnız bunlar için geçerli durumlar oluşturan işlemlerdir. Bunlara, “bireysel işlem” de denmektedir. Bu tür işlemlerin hem öznesi hem de özne için oluşturduğu durum bellidir. Örneğin, bir öğrencinin bir bölüme kayıt yaptırması, kayıt yenilemesi, belediyenin yıkım kararı vs. Birel işlemler, ilgilisine kural olarak tebliğ edilir.

Genel düzenleyici işlemin, belli bir kişiye uygulanması söz konusu olduğu için birel işlemdir. Diğer taraftan belirli bir kişiye özgü olarak yapıldığı ve bir benzeri daha bulunmayan bir durum oluşturduğu için öznel işlem niteliğindedir. Zaten öznel işlem de birel işlemin bir türüdür. 

Bir kişi, nesne ya da olaya ilişkin olarak yapılan genel bir hukuksal durumdan bir diğer hukuksal duruma geçme, hukuksal bir durumun içinde bulunma veya ondan çıkma sonucunu doğuran işlemlerdir. Koşul işlemlere “durum işlem,” “şart tasarruf ” veya “şart işlem” de denmektedir. Yeni bir hukuksal durum yaratmazlar. Kişiyi, nesneyi veya olayı önceden var olan genel bir hukuksal duruma sokarlar. İlişkinin içeriği, nesnel olarak önceden çıkarılan hukuk kurallarıyla saptanmıştır. Gerek işlemi yapanların gerekse işlemden etkilenenlerin, işlemin içeriğini belirleme hak ve yetkileri yoktur.

Bir kişi, nesne ya da olaya ilişkin olarak yapılan genel bir hukuksal durumdan bir diğer hukuksal duruma geçme söz konusu olduğundan koşul işlem niteliğindedir. Ayrıca bu işlem genel düzenleyici işlemin belirli bir kişiye uygulanması şeklinde gerçekleştiği için birel işlem özelliğine de sahiptir. Zaten koşul işlem birel işlemin bir türüdür.

Belirli bir kişiye nesneye veya olaya özgü olarak yapılan ve bir benzeri bulunmayan bir durum oluşturan işlemlere öznel işlem denir. Bu tür idari işlemlerin en önemli özelliği, doğurdukları hukuksal durumun daha önce hukuk ortamında hiç olmamasıdır.

İradelerin açıklanması açısından idari işlemleri iki açıdan incelemek gerekir. Önce iradeyi açıklama biçimi açısından, sonra da irade açıklama nedeni açısından. İradelerin açıklanma biçimi açısından idari işlemler, basit, birleşme ve kolektif olmak üzere üçe ayrılırlar. Bir kamu görevlisinin irade açıklamasıyla oluşan idari işlemlere basit işlemler denir. Örneğin, öğretim üyesinin öğrenciye not vermesi. Birden fazla idari makamın katılımıyla oluşan idari işlemlere birleşme işlem denir. Birleşme işlemler, geniş anlamda birleşme işlem ve dar anlamda birleşme işlem olarak ikiye ayrılmaktadır. İşlemin oluşması için açıklanan, birbirini izleyen ve tamamlayan idari makam iradelerinin her biri ayrı bir idari işlem niteliği taşıyorsa, hangisinin önce, hangisinin sonra açıklandığının biçim ve yöntem açısından fark edilebiliyorsa, dar anlamda birleşme işlemden söz edilir. Örneğin, kamulaştırma ve rektör ataması böyledir. İşlemin oluşması için açıklanan, birbirini izleyen ve tamamlayan idari makam iradelerinin, hangisinin önce, hangisinin sonra açıklandığının biçim ve yöntem açısından fark edilemiyorsa, geniş anlamda birleşme işlemden söz edilir. Örneğin müşterek kararnameler, geniş anlamda birleşme işlemlerdendir. Birden fazla kamu görevlisinin bir araya gelerek müzakere yaptıktan sonra aldıkları kararlara veya yaptıkları işleme, kolektif işlem veya toplu işlem denir. Örneğin yönetim kurulu kararları, genel kurul kararları, belediye meclisi kararları. İradelerin açıklanma nedeni açısından idari işlemleri, re’sen yapılanlar ve katılma işlemler olmak üzere ikiye ayırmaktayız. İdari işlemin yöneldiği ilgilisinin herhangi bir talebi olmadan, idarenin re’sen icra yetkisine dayanarak yaptığı ve irade açıklamasıyla gerçekleşen idari işlemlere resen yapılan idari işlem denir. Bu tür idari işlemler genellikle bireylere yükümlülük getiren idari işlemlerdir. Örneğin vergi tarh ve tahakkuku işlemleri bu türden idari işlemlerdir. İdari işlemin yöneldiği ilgilinin, o işlemin kendisi hakkında yapılması için işlemi yapacak idari makama başvurması sonucunda yapılan idari işlemlere katılma işlemler denmektedir. Bu tür idari işlemlere örnek olarak, belediyenin inşaat veya iskân ruhsatı vermesini, öğrencinin kayıt yaptırmasını gösterebiliriz. Bu tür işlemlere sözleşme benzeri idari işlemler de denmektedir. Katılma işlemler kendi aralarında açık kabul işlemleri, zımnî kabul işlemleri, açık ret işlemleri ve zımnî ret işlemleri olmak üzere dörde ayrılmaktadır. İdareye yapılan başvuru doğrultusunda, idarenin karar alması durumunda ortaya çıkan işlemlere, açık kabul işlemleri denir. İdareye yapılan başvurunun içerdiği talebin aksine idarenin karar alması durumunda ortaya çıkan işlemlere, açık ret işlemleri denir. İdareye yapılan başvuru üzerine, idarenin hiçbir şey yapmaması durumunda, başvuru sahibinin talebinin kabul edilmiş sayılacağı hukuk kuralları tarafından açıkça düzenlenmişse, bu gibi durumlarda ortaya çıktığı kabul edilen işlemlere, zımnî kabul işlemleri denir. Bir katılma işlem yapması konusunda idareye yapılan başvuru üzerine, idarenin herhangi bir cevap vermemesi durumuna zımnî ret işlemi denir.

İlgilisine bir şeyi yapması veya yapmaması konusunda olumlu veya olumsuz belli bir davranışta bulunma ödevi getiren idârî işlemlerdir. Örneğin trafik polisinin trafiği düzenlemesine yönelik uyarıları ve işaretleri emredici idari işlemlerdendir.

Bir hak veya hukuksal ilişkiyi kuran, kaldıran veya değiştiren idârî işlemlere yapıcı idârî işlemler denir. Örneğin, bir ruhsatın verilmesi, öğrencinin kaydının yenilenmesi vs. yapıcı idârî işlemlerdendir.

Belirleyici idârî işlemler mevcut bir hukuksal statüyü açıklayan veya tespit eden idârî işlemlerdir. Bu tür idârî işlemler belirsiz bir durumu, somut olarak ve bağlayıcı biçimde belirler. İcrai nitelikte olmadıkları için yürütülmelerine gerek yoktur ve bu nedenle de iptal davalarına konu olmazlar. Mezun olmuş bir öğrenci için diploma düzenlenmesi, belirleyici bir işlemdir.

Bir hak tanıyarak, ilgilisinin bir hakkını güçlendirerek veya yükümlüğünü kaldırarak onun hareket alanını genişleten idârî işlemlere yararlandırıcı idari işlemler denir. İdarenin yararlandırıcı işlem yapması için mutlaka bir yasa hükmünün bulunması gerekmez. Örneğin bütün derslerini başarıyla geçen öğrencinin mezun edilmesi, bireylerin sahip olduğu haklara etkisi açısından yararlandırıcı idârî işlemlerdendir.

Var olan bir hakka müdahale ederek veya korunmasını engelleyerek, bireylerin hukuksal durumlarını sınırlayan, onlara yapmak, kaçınmak veya katlanmak yükümlülükleri getiren idârî işlemlere yükümlendirici idari işlemler denir. Örneğin vergi tarh ve tahakkuku bu tür idârî işlemlerdendir.

İdârenin belli bir kamu hizmetini yerine getirme yükümlülüğünü gösteren fakat ilgilisi için yararlandırıcı nitelik taşıyan idârî işlemlere güvence sağlayan idârî işlemler denir. Örneğin yapı kullanma izni güvence sağlayan bir idârî işlemdir.

Hukuksal durumlarda değişiklik yapmayan, ilgilinin menfaatini etkilemeyen ve tek başına uygulanamayan idari işlemlerdir. Bu tür idârî işlemlere, idâre hukuku öğretisinde “etkisiz kararlar” ve “etkisiz işlemler” de denmektedir. Ancak, idâre hukukunun kozalist niteliği gözönünde alınınca, hiçbir idârî işlemin etkisiz olmadığı, en azından bir başka idârî işlem veya kararın nedenini oluşturduğu ortaya çıkar Türk İdare Hukukunda iptal davasına konu olmayan idari işlemler olarak; görüş bildiren işlemler, danışma işlemleri, hazırlık işlemleri, (ön işlemler)
idarenin düşüncesini yansıtan, idarenin iç işleyişi ile ilgili işlemler, uygulama işlemleri gösterilmektedir.

İdari Yargılama Usulü Kanunun 2. maddesinde idârî işlemlerin öğeleri; yetki, şekil, sebep (neden), konu ve maksat (amaç) olarak sayılmıştır.

Kural olarak bir idârî işlemi yapmaya yetkili makamın o işlemi kaldırmaya veya değiştirmeye de yetkili olmasıdır.

İdârî işlemler kamu gücü kullanılarak yapılmaktadırlar. İdari işlem yapma yetkisinin geçerli ve hukuka uygun olabilmesi için, iki koşulun bir arada bulunması gerekir: Bunlardan birincisi; ilgili makamda bulunan ve idâre adına irâde açıklayan gerçek kişinin (kamu görevlisinin) fiil ehliyetine sahip olmasıdır. İkincisi de o kişinin bu yetkiyi kullanabilmesi için kamu gücüyle donatılmış olmasıdır.

Bir idârî işlemin yapılmasında hangi idârî makam veya organın yetkili olduğu, bir sorun olarak karşımıza çıktığında, yetki kavramının kişi, konu, yer ve zaman açısından ayrı ayrı incelememiz gerekmektedir.

İdâre adına açıklanan iradelerin hukuk alanında sonuç doğurabilmesi için, medenî hukuk açısından fiil ehliyetine sahip bir kamu görevlisi tarafından açıklanması gerekir. İdârî yetkili olan kamusal makamlar veya kamu görevlileri mevzuatta ayrıntılı biçimde düzenlenmişlerdir. Bu nedenle mevzuat tarafından belirtilmeyen makam veya görevlilerin yaptıkları işlemler hukuk açısından sakat olarak ortaya çıkmaktadırlar.

İdare adına irâde açıklamaya yetkili olmayan bir görevlinin yaptığı idârî işlemler “kişi yönünden yetkisizlik” durumunu, bir başka deyişle yetki gaspı durumunu ortaya çıkarmaktadır.

Kanunun açıkça gösterdiği hâllerde bir makam veya görevlinin yetkisini bir başka
makam veya görevliye devretmesidir. Bu durumda yetkiyi devralan kişi artık idare adına irade açıklayabilir. Yapacağı idari işlem hukuka uygundur. Yetki devri olmaksızın yaparsa, ilgili işlem yetkisizlik nedeniyle hukuka aykırı olacaktır.

Konu yönünden yetki kavramı, hangi konulara veya görevlere ilişkin idârî işlemlerin, hangi idari makamlardaki kamu görevlileri tarafından yapılacağını ifade eder. İdari işlemin hukuka uygun olabilmesi için, idare adına irade açıklayan kamu görevlisinin konu bakımından da yetkili olması gerekir.

Bazı idârî makamlara veya kamu tüzel kişilerine tanınan işlem yapma veya karar
alabilme yetkisi, ülke çapına yayılmıştır. Örneğin Cumhurbaşkanlığına işlem yapma veya karar alma yetkisi, ülke çapına yayılmıştır. Bazı idârî makamlara veya kamu tüzel kişilerine tanınan kamusal yetki ise ülke içerisinde belirli bir coğrafi alan ile sınırlandırılmıştır. İdari işlemin hukuka uygun olabilmesi için idare adına irade açıklayan kamu görevlisinin yer bakımından da yetkili olması gerekir. Örneğin Eskişehir Büyükşehir Belediyesi, Bursa ili sınırlarına ilişkin bir idari işlem gerçekleştirirse bu idari işlem yer bakımından yetki kurallarına aykırı olacaktır.

Kamu görevlilerinin kullanımına verilen işlem yapma veya karar alma yetkisi, ilgili kişi görevli olduğu sürede geçerlidir. Böyle olunca, kamu görevlileri, bu niteliklerini kazanmadan önce veya kaybettikten sonra görev nedeniyle tanınan yetkileri kullanamazlar.Kamu görevlilerinin idare adına karar alabilme ve işlem yapabilme yetkilerinin hukuken geçerli olabilmesi için, iki koşulun bir arada gerçekleşmesi gerekir. Bunlardan birincisi kamu görevlilerinin atanması veya seçilmesine ilişkin işlemlerin tamamlanmış olmasıdır. İkincisi ise, ilgili kamu görevlisinin göreve başlamış olmasıdır. Bu iki koşulun bir arada gerçekleşmemesi durumunda yapılan idari işlemler zaman yönünden yetkisizlik nedeniyle hukuka
aykırı olurlar.

İdârî işlemin yapılması sırasında izlenen şekil ve usul kurallarının o işlemin değiştirilmesi veya kaldırılması sırasında da izlenmesi ilkesidir.

Şekil kurallarına aykırılık idârî işlemin sonucunu etkilemeyecekse, söz konusu şekil kuralı tali şekil kuralıdır. Örneğin sadece idârenin lehine konulmuş kurallara uyulmaması, idârenin bağlı yetkili olduğu durumlarda işlem yaparken uyması
gereken usul kurallarına uymaması, tali şekil kurallarına uyulmama sonucunu doğurur ve bu tür sakatlıklar, idârî işlemin iptalini gerektirmez.

Gerekçe, idari işlemin yapılmasına yol açan maddi ve hukuki olayların, yani sebebin işlem belgesinde gösterilmesidir. İdârî işlemlerin gerekçelerinin işlem belgesinde gösterilmesi zorunluluğu bulunmamakla birlikte, bazı konularda yapılacak idârî işlemlerin gerekçeli olacağına ilişkin yasal düzenlemeler de bulunmaktadır. Bazı idari işlemlerin sebebi mevzuat tarafından gösterilmemişse veya sebep gösterilmesi de istenmemişse, bu gibi durumlarda, idari işlemin sebebinin belirlenmesi, tamamen idarenin takdir yetkisi içerisine girmektedir. Fakat idarenin göstermediği, ancak kararına dayanak yaptığı sebep, mutlaka kamu yararına ve yürüttüğü hizmetin menfaatine uygun olmalıdır.

İdârî işlemlerin konuları önceden mevzuat tarafından belirlenmiştir. İdârî işlemlerin konusunun önceden mevzuat tarafından belirlenmesinin nedeni, idâre hukukunun konu yönünden statüler hukuku olmasıdır. Konu yönünden hukuka aykırılıklar çeşitli biçimlerde ortaya çıkar. Örneğin, idârî işlemin hukuksal temelden yoksun olması, mevzuat tarafından yasaklanan bir konuda işlem yapılması, yasal dayanak olmadan yükümlülük getirilmesi, belli bir amaç için konan kuralın uygulama alanının genişletilmesi gibi.

İdari işlemin düzenlendiği hukuk kuralında işlemin amacı konusunda bir belirleme yapılmasa bile işlem kamu yararı düşüncesiyle yapılmak zorundadır. Kamu yararı idari işlemlerin genel amacıdır.

İdari işlemlerde izlenmesi gereken amaç, eğer mevzuat tarafından açıkça belirtilmişse, “özel maksat”tan söz edilir.

Hukuki işlemin maddi ve hukuki unsurlarının yokluğu hâlinde o işlemin hiç doğmamış sayılmasıdır. İdari işlemin ana öğelerinde ortaya çıkan ve o idari işlemin varlık kazanmasına engel olan sakatlıklara yokluk sonucunu meydana getiren sakatlıklar denir. Yok sayılan idari işlemler, herhangi bir hukuksal sonuç doğurmazlar.

Yokluk oluşturan sakatlıklar; fiilî memurluk, işlev gaspı, yetki gaspı, ağır ve açık yetki aşılması, hukukun açıkça öngördüğü sebebe dayanmadan işlem yapılması, hukukun açıkça öngördüğü şekil kurallarına aykırı davranış ve hukukun öngörmediği konunun gerçekleşmesi biçimlerinde ortaya çıkmaktadırlar.

Yok sayılan idari işlemler, herhangi bir hukuksal sonuç doğurmazlar. Ancak idâre, yok sayılan işlemini de uygulamaya kalkışabilir. Bu durumda, bireyin tespit davası niteliğinde iptal davası açmaktan başka bir seçeneği yoktur. Fakat böyle durumlarda açılacak iptal davası süre kısıtlamasına uğramadan her zaman açılabilir.

Kişinin kendisi hakkında atama, seçim veya sözleşme yapılmadan fiilen idâre adına işlem yapması durumuna fiilî memurluk denir. İdari  işlem yok hükmündedir.

İdârenin, yasama veya yargı organının yerine geçerek, onların yapması gereken bir işlemi yapmasıdır. Örneğin, valinin bir kişiyi tutuklatması işlev gaspıdır. İşlev gaspına, “fonksiyon gaspı” da denmektedir. İdari işlem yok hükmündedir.

İşlemi yapan veya yapanlar, o işlemi yapmakla görevli idârenin içinde yer alsalar bile, o konuda karar almaya yetkisi bulunmayan bir kişinin işlem yapmasıdır. İdari işlem yok hükmündedir.

Hukuka aykırı sebebe dayanan idari işlem yok hükmündedir.

Kamu yararı amacıyla yapılmayan idari işlem yok hükmündedir.

İptali gerektiren sakatlıklar, idârî yargı tarafından iptal edilmedikçe veya idâre tarafından geri alınmadıkça ya da kaldırılmadıkça idârî işlemin geçerliliğini etkilemeyen sakatlıklardır. Bu tür sakatlıkları, yokluktan ayıran en önemli özellik, süresi içinde dava açılmazsa, idârî işlemin hukuka aykırılığı artık idârî yargı önünde iddia edilemeyecek olmasıdır.

İdari işlemin iptalini gerektiren sakatlıklar, idari işlemin her öğesi açısından ortaya çıkmış olabilir. Bu sakatlıklar; yetki yönünden iptali gerektiren sakatlık, şekil yönünden iptali gerektiren sakatlık, sebep yönünden iptali gerektiren sakatlık, konu yönünden iptali gerektiren sakatlık ve amaç yönünden iptali gerektiren sakatlık olarak ifade edilmektedir.

İdârî birimin yetkilerini kendisine tanınan coğrafi birimin dışında kullanması, yaptığı idârî işlemi yer yönünden yetkisiz duruma getirir. Bu tür sakat idari işlemlere, “yer yönünden yetkisizlikle sakat idari işlem” de denmektedir. İlgili olayda da böyle bir durum söz konusudur. İdari işlem iptali gerektirecek bir yetkisizlik sebebiyle sakatlanmıştır.

Yetkinin kullanılmasının başlangıç zamanı, bu yetkiyi kullanacak kamu görevlisinin göreve başlama zamanıdır ve görevden ayrılıncaya kadar devam eder. Kamu görevlilerinin izinli olduğu süre içinde yetkilerini kullanarak yaptıkları idârî işlemler zaman açısından yetkisiz idârî işlemlerdir. İlgili idari işlem, yetkisizlik sebebiyle iptali gerektirecek sakatlığa uğramıştır.

Eğer idârî birim kendi yetkisine giren bir konuda kendisini yetkisiz sanarak idârî işlem yapmayı reddederse, konu yönünden olumsuz yetki aşımından söz edilir. Bunun aksi olursa, yani bir idârî birim isteyerek veya istemeyerek başka bir idârî birimin yetkisi içine giren bir konuda işlem yaparsa, olumlu yetki aşımından söz edilir. Her iki idari işlemde konu yönünden yetkisizlikle iptali gerektirecek derecede sakatlanmıştır.

İdari işlem şekil yönünden iptali gerektirecek sakatlığa uğramıştır. Tali şekil şartlarını taşımayan bir idari işlemin ise genelde sakatlanmadığı kabul edilir. 

Konu yönünden yokluk kadar ağır olmamakla birlikte hukukun öngörmediği sonuçları doğuran idari işlemler, konu yönünden hukuka aykırı olurlar. Bireylere bir yükümlülük getirilmesi için yasada açıkça hüküm olması gerekir. Böyle bir hüküm olmadan bireylere yükümlülük getiren idari işlemler, konu yönünden hukuka aykırı olur. Ayrıca, belli bir statüde olanlara uygulanması gereken bir yasa hükmünün, o statüden çıkanlara uygulanması durumunda da yapılan idari işlemler konu yönünden hukuka aykırı olurlar. Örneğin konusu suç olan bir idari işlem yoklukla sakattır. Ancak 657 sayılı Kanunun 125. maddesine göre izinsiz olarak görevine geç gelen bir memura, uyarma disiplin cezası verilmesi gerekirken, aylıktan kesme cezası verilmesi, ilgili idari işlemi iptali gerektirecek derecede sakatlar. Bu son halde idari işlem yok hükmünde değildir.

İdarenin kamu yararı dışında bir amaç güderek işlem yapması, idari işlemi genel amaç yönünden sakatlar. İdari işlem iptali gerektirecek sakatlığa uğramıştır.

Yetki saptırması idari işlemi amaç yönünden sakatlamaktadır. İdari işlem iptali gerektirecek bir sakatlığa uğrar. İdari işlemin öngörülen maksada aykırı olarak tesis edilmesi hâlinde ortaya çıkan hukuka aykırılık haline yetki saptırması denir. Yetki saptırmasında aslında ilgili idare o işlemi yapmaya yetkili kılınmıştır. Fakat o yetkiyi, başka bir amaç için kullanması gerekmektedir. Örneğin, idareye benzin istasyonu açmak için ruhsat başvurusu yapan bir kişiye, gerekli can ve mal güvenlik önlemlerinin alınmadığı gerekçesiyle değil de vergi kaçakçılığının önlenmesi amacıyla ruhsat verilmemesi, yetki saptırması olarak ortaya çıkar ve işlemin amaç öğesini sakatlar.

İlgili olayda yetki saptırması söz konusudur. İdari işlem amaç yönünden sakatlanmıştır. Bu sakatlık idari işlemin iptalini gerektirecek derecededir. Hoca sahip olduğu yetkiyi farklı amaçla kullanarak yetki saptırması gerçekleştirmiştir.

Usul saptırması idari işlemi amaç yönünden sakatlar. İdari işlem iptali gerektirecek derecede sakatlanmıştır. İdare belli bir işlem için öngörülmüş olan usulü başka bir işlem yaparken uygulamıştır. Örneğin, bir kamu görevlisini kadro dışı bırakmak için kurumu yeniden düzenlemek, usul saptırmasıdır.

İdari işlemin geçerlilik kazanmasına engel olmayan, kamu düzenini olumsuz etkilemeyen sakatlıklar ileri sürülerek iptal davası açılması durumunda idari yargı yeri davayı reddeder. Sonucu etkilemeyen sakatlıklarla özürlü işlemler, hukuka aykırı olmakla beraber geçerli işlemlerdir. Örneğin, ikincil (tali) şekil kurallarına aykırılık böyledir.

İdari işlemin kendiliğinden sona ermesi durumu, belli bir süre veya koşula bağlanmış idârî işlemler açısından ortaya çıkar. Bu gibi durumlarda işlemin ortadan kalkması için idârenin herhangi bir şey yapmasına gerek yoktur. Örneğin İmar Kanununun 29. maddesine göre, inşaat ruhsatı alındıktan sonra iki yıl içinde inşaata başlanmazsa, verilen ruhsat iki yılın sonunda kendiliğinden hükümsüz hâle gelir.

İşlemi yapan idârenin irâdesine bağlı gerçekleşen sona erdirici nedenler, dört tanedir. Bunlar; geri alma, kaldırma, değiştirme ve düzeltmedir. Hukuka aykırı bir idari işlemin, idarenin yapacağı yeni bir idari işlemle geçmişe etkili olacak biçimde ortadan kaldırılması geri almadır. Sakat idari işlemi geri alan ikinci karar, sakat idari işlemi hükümsü hâle getirmekte, doğurduğu ve doğuracağı bütün sonuçları ortadan kaldırmaktadır. İdari işlemlere geleceğe dönük olarak son verilmesine kaldırma denmektedir.