İDARE HUKUKUNA GİRİŞ - Deneme Sınavı - 8

İltizam Usulü, bir özel kişinin, idâreyle yaptığı bir sözleşme gereğince, idâreye ödeyeceği belirli bir ücret karşılığında, bir kamu hizmetini kendi kâr ve zararına işletmesi usulüdür. İdâre için gerekli altyapı tesisleri ile inşaatların yaptırılması da iltizam olarak anılmaktadır. Yeni anlamıyla iltizamın imtiyazdan farkı, birincisini sadece inşaat diğerinin ise işletmeyi de kapsar nitelikte oluşudur. İltizam usulünde de idâre ile özel hukuk kişisi arasında bir idârî sözleşme imzalanmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Rachat, idârenin imtiyaz sahibinin hiçbir kusuru olmasa dahi, hizmet ve kamu yararının gerektirmesi nedeniyle, sözleşmeyi tek yanlı feshettiğinde, imtiyaz sahibinin zararını tamamen gidermek zorunda olmasıdır. Doğru cevap D'dir.

Özel yönetim usullerine tabi kamu hizmetlerinden yararlanma statüsüne, kişiler bir sözleşme ile girerler. Abonman sözleşmeleri olarak adlandırılan bu sözleşmeler uygulamada özel hukuk sözleşmeleri sayılıp, bu sözleşmelerden doğan uyuşmazlıklar adlî yargıda çözümlenir. Ancak abonman sözleşmelerin hükümleri ve koşulları düzenleyici işlemlerle belirlendiğinden, aslında katılmalı sözleşmelerdendir. Doğru cevap E'dir.

Kamu hizmetinin bir öğesini, kamu yararı oluşturmaktadır. Kamu yararı, elle tutulan gözle görülen bir varlık olmadığı ve genel olarak idârî faaliyetlerin ortak amacı olduğu için, kamu hizmetinin manevi unsurunu oluşturmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Toplumun ortak ihtiyacı devam ettikçe kamu hizmeti de sürecektir. Ancak kamu hizmetlerinin kesintisiz sürekli olması demek, faaliyetin mutlaka günde 24 saat yılda 365 gün işlemesi anlamında değildir. Burada süreklilik hizmetin niteliğine göre belirlenir. Kamu hizmetinin süreklilik ve kesintisizlik özelliği, hizmetin idâreden beklenen kalitede yerine getirilmesini de gerektirir. Doğru cevap A'dır.

Yetkide Paralellik İlkesi: Kural olarak bir idârî işlemi yapmaya yetkili makamın o işlemi kaldırmaya veya değiştirmeye de yetkili olmasıdır. Doğru cevap A'dır.

Özel teşebbüsün halkın günlük kolektif ihtiyaçlarını karşılamak için gösterdiği bazı faaliyetler vardır. Bu faaliyetlerin bir yandan idâre ile diğer yandan da kamu emlaki (yollar, rıhtımlar, akarsular vs.) ile özel bir ilişkisi nedeniyle uygulamada kamu hizmetine dönüşebilecekleri kabul edilir. Özel teşebbüsün bu kategoriye giren faaliyetlerine, “virtüel kamu hizmetleri” adı verilir. Doğru cevap A'dır.

Adalet hizmeti sadece devlet kamu tüzel kişiliği tarafından sunulduğundan tekelli bir kamu hizmetidir. Doğru cevap B'dir.

Emanet, idâre hukukunda teknik bir terim olarak kamu hizmetinin bir kamu tüzel kişisi tarafından kendi örgüt, araç-gereç, personel ve malvarlığıyla görülmesini anlamak için kullanılır. Doğru cevap A'dır.

Kamu hizmetinin önceden kararlaştırılan belli bir bedel karşılığı özel hukuk kişisi tarafından yürütülmesi usulüne iltizam usulü denir. Sözleşmedeki bedel maktu bir ücret olabileceği gibi, götürü veya orantılı kazanç da olabilir. Doğru cevap C'dir.

Rachat; İdârenin imtiyaz sahibinin hiçbir kusuru olmasa dahi, hizmet ve kamu yararının gerektirmesi nedeniyle, sözleşmeyi tek yanlı feshettiğinde, imtiyaz sahibinin zararını tamamen gidermek zorunda olmasıdır. Doğru cevap A'dır.

İdâre hangi sözleşme olursa olsun sözleşmenin karşı tarafını serbestçe belirleyemez. Özellikle idâre, özel hukuk sözleşmelerini yaparken, büyük ölçüde ihale yöntemlerini takip etmek zorundadır. Bununla birlikte kamu hizmeti imtiyazı sözleşmeleri açısından durum biraz farklıdır. Kamu hizmetinin yürütülecek olması, imtiyazcıya bazı kamusal yetkilerin tanınacak olması, imtiyazcının aczi durumun da idârenin sorumluluğunun bulunması; imtiyazcının belirlenmesi konusunda idâreye geniş takdir yetkisinin tanınmasını gerektirmiştir. Doğru cevap D'dir.

Ortak gereksinimleri karşılamaya yönelik bir özel girişim faaliyeti kamusal mallar üzerinde yürütülüyorsa, bu faaliyet “virtüel kamu hizmeti” olarak kabul edilebilir ve kamu hizmetlerinin hukuki rejimine tabi olabilir.

Kamu hizmetinin konusunu oluşturan faaliyet, özel teşebbüse tümüyle yasaklanmışsa veya
kamu hizmeti imtiyazı yöntemiyle gördürülüyorsa tekelli kamu hizmetinden söz edilir. Örneğin posta ve telgraf hizmetleri ile iş ve işçi bulma hizmetleri böyledir.

Kişiler bazı kamu hizmetlerinden idâre ile herhangi bir hukuksal ilişki kurmadan ve dolaylı olarak yararlanırlar. Örneğin, yolların ve köprülerin yapım, bakım, onarım, aydınlatma hizmetleri, bu nitelikte kamu hizmetleridir.

İdârî kamu hizmetleri (Öztürk, 1997, s.36), idârenin eskiden beri gördüğü geleneksel kamu
hizmetleridir. Bayındırlık işleri, kamu mallarının bakımı ve korunması, eğitim ve öğretim, sağlık, tapu-kadastro hizmetleri, nüfus işleri gibi idârenin klasik faaliyetleri idârî kamu hizmetlerindendir.

Hizmetin devlet idâresi dışından diğer kamu tüzel kişileri tarafından görülmesine emanet usulü denilmektedir (Özay, 1996, s.250-252; Duran, 1982, s.328). Emanet, idâre hukukunda teknik bir terim olarak kamu hizmetinin bir kamu tüzel kişisi tarafından kendi örgüt, araç-gereç, personel ve malvarlığıyla görülmesini anlamak için kullanılır.

Bir kamu hizmetinin hasar ve zararı idâreye ait olmak ve onu üstlenen özel hukuk kişisine gelir üzerinden bir pay verilmek suretiyle yürütülmesine, müşterek emanet usulü denir. Örneğin, büyükşehir belediyelerinin şehir tiyatrolarının işletilmesi konusunda özel bir şirketle yapmış olduğu sözleşme, müşterek emanet sözleşmesi; yürütülen kamu hizmeti de müşterek emanet sözleşmesi usulüne göre yürütülen bir kamu hizmetidir.

Ruhsat ya da izin usulünde (Özay, 1996, s.255; Akyılmaz-Sezginer-Kaya, 2009, s.463), özel hukuk kişisi ile idâre arasında bir sözleşme bulunmamakta, “ruhsat”, “izin” gibi isimler taşıyan ve tek yanlı bir irâdenin sonucu olan idârî işlemler bu ilişkinin temelini oluşturmaktadır. Ancak özel hukuk kişileri birer mükellef olmadıklarından, ruhsata konu olan kamu hizmetinin yürütülmesi yükümlülükleri, özel kişilerin kendi istekleriyle idâreye başvurup gerekli izni aldıktan sonra başlamaktadır. Örneğin, madenler, petrol, jeotermal kaynaklar ve doğal mineralli sular hep ruhsat usulü ile verilmektedir.

İdârenin imtiyaz sahibinin hiçbir kusuru olmasa dahi, hizmet ve kamu yararının gerektirmesi
nedeniyle, sözleşmeyi tek yanlı feshettiğinde, imtiyaz sahibinin zararını tamamen gidermek zorunda olmasına rachat denir.