İDARE HUKUKUNA GİRİŞ - Deneme Sınavı - 10

Kamu hizmetinin konusunu oluşturan faaliyet, özel kesime yasaklanmamış ise, bir başka deyişle aynı konuda hem kamu tüzel kişileri hem de özel teşebbüs faaliyette bulunuyorsa, tekelsiz kamu hizmetinden söz edilir. Eğitim, sağlık ve şehir içi ulaşım hizmetleri tekelsiz kamu hizmetlerine örnektir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Kamu hizmetinin önceden kararlaştırılan belli bir bedel karşılığı özel hukuk kişisi tarafından yürütülmesi usulüne iltizam usulü denir. Sözleşmedeki bedel maktu bir ücret olabileceği gibi, götürü veya orantılı kazanç da olabilir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Kamu hizmetinin dört önemli öğesi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, kamu hizmetini sunan (organik öğe), ikincisi kamu hizmetinin sunulduğu kişiler, üçüncüsü kamu yararı, dördüncüsü de kamu hizmetine yönelik faaliyetlerdir.

Genellik ilkesi, kamu hizmetinin herkese yansız biçimde eşit (nesnel) olarak sunulmasıdır. Usulde paralellik ilkesi İdari işlemin yapılması sırasında izlenen şekil ve usul kurallarının o işlemin değiştirilmesi veya kaldırılması sırasında da izlenmesi ilkesidir. Değişkenlik-uyarlama ilkesi ise toplumun yapısı ile teknik imkânlar zamanla gelişip değiştiği için , kamu hizmetinin de değişmesidir. Süreklilik ilkesi de toplumun ortak ihtiyacı devam ettikçe kamu hizmetinin de sürmesidir. Bir idârî işlemi yapmaya yetkili makamın o işlemi kaldırmaya veya değiştirmeye de yetkili olması da yetkide paralellik ilkesidir.

Bir kamusal ihtiyacın doğması üzerine ilk defa kurulan veya kamu yararı gereğince devletleştirme yöntemiyle kamu hizmeti hâline gelen idârî faaliyetler, kamusal ihtiyacın ortadan kalkmasıyla yetki ve usulde paralellik ilkesi çerçevesinde veya özelleştirme yöntemine uygun biçimde kaldırılır (AkyılmazSezginer-Kaya, 2009, s.459).

Kamu hizmetlerini kanunla kurmak zorunludur. Çünkü devlet ve idâre adına para harcama yetkisi, ancak kanun koyucu tarafından bütçeyle verilebilir.

Kamu hizmetinin konusunu oluşturan faaliyet, özel teşebbüse tümüyle yasaklanmışsa veya kamu hizmeti imtiyazı yöntemiyle gördürülüyorsa tekelli kamu hizmetinden söz edilir. Örneğin posta ve telgraf hizmetleri ile iş ve işçi bulma hizmetleri böyledir.

Ulusal (millî) kamu hizmetleri, tüm ülke düzeyinde yürütülen ve bundan dolayı da ülkede yaşayan herkese sunulan kamu hizmetleridir. Örneğin, TCDD’nin sunduğu ulaştırma ve taşıma hizmeti, hastanelerde sunulan sağlık hizmetleri ve üniversitelerde yürütülen yükseköğretim faaliyeti ulusal kamu hizmetleri arasında yer almaktadır.

Kamu hizmetinin önceden kararlaştırılan belli bir bedel karşılığı özel hukuk kişisi tarafından yürütülmesi usulüne iltizam usulü denir.

İmtiyaz sözleşmesinin yapılış biçimi, Menafii Umumiye Ait İmtiyazat Hakkında Kanun ile düzenlenmiştir. Bu kanuna göre devlet tüzel kişisi adına imtiyaz verme yetkisi Eskiden Bakanlar Kuruluna, Cumhurbaşkanlığı sistemine geçtikten sonra Cumhurbaşkanına aittir.

İdârenin imtiyaz sözleşmesinden kaynaklanan yetkileri şunlardır: Denetim ve yönlendirme yetkisi, yaptırım uygulama yetkisi, sözleşmede tek yanlı değişiklik yapma yetkisi, hizmet yararına fesih yetkisi ve imtiyazı satın alma yetkisidir.

Kamu hizmetinin sermayesi, her türlü gideri ve kazancı, zararı ve hasarı  özel hukuk kişilerine aittir.

Bir kamu hizmetinin hasar ve zararı idâreye ait olmak ve onu üstlenen özel hukuk kişisine gelir üzerinden bir pay verilmek suretiyle yürütülmesine müşterek emanet usulü denir.

Devlet ya da diğer kamu tüzel kişileri tarafından ya da bunların gözetim ve
denetimleri altında, ortak gereksinimleri karşılamak ve kamu yararını sağlamak
için topluma sunulmuş bulunan sürekli ve düzenli etkinliklerdir.

Kamu hizmetlerinin yürütülüş biçimi ne olursa olsun, hepsine egemen olan bazı özellikler söz konusudur. Bu özellikler, süreklilik ve kesintisizlik, genellik ve tarafsızlık, düzenlilik, değişkenlik ve uyarlanabilirlik, eşitlik ve bedelsizlik ilkeleridir.

İdârenin kamu yararını gerçekleştirebilmesi için özel kişiler karşısında sahip olduğu üstün yetki ve ayrıcalıklara kamu gücü denir.

Yetkide paralellik ilkesi kural olarak bir idârî işlemi yapmaya yetkili makamın o işlemi kaldırmaya veya değiştirmeye de yetkili olmasıdır.

E seçeneği haricindekiler kamu hizmeti türlerindendir.

Ulusal (millî) kamu hizmetleri, tüm ülke düzeyinde yürütülen ve bundan dolayı da ülkede yaşayan herkese sunulan kamu hizmetleridir. Örneğin, TCDD’nin sunduğu ulaştırma ve taşıma hizmeti, hastanelerde sunulan sağlık hizmetleri ve üniversitelerde yürütülen yükseköğretim faaliyeti, tüm ülke düzeyinde yürütüldüğü ve ülkede yaşayan her bir kişinin yararlanmasına açık olduğu için ulusal kamu hizmetleri arasında yer almaktadır.

Kamu hizmetlerinin dokuz tür usulle görülmekte veya yürütülmektedir. Bu usuller, emanet usulü, müşterek emanet usulü, iltizam usulü, ruhsat usulü, imtiyaz usulü, yap-işlet-devret usulü, yap-işlet usulü, görevlendirme usulü ve özel yasalarla kurulan dernek ve vakıflar eliyle yürütülüş usulüdür.

Hizmetin devlet idâresi dışından diğer kamu tüzel kişileri tarafından görülmesine emanet usulü denilmektedir (Özay, 1996, s.250-252; Duran, 1982, s.328). Emanet, idâre hukukunda teknik bir terim olarak kamu hizmetinin bir kamu tüzel kişisi tarafından kendi örgüt, araç-gereç, personel ve malvarlığıyla görülmesini anlamak için kullanılır.