İDARE HUKUKUNA GİRİŞ - Deneme Sınavı - 4

Devlet denetleme kurulu; özerk değil cumhurbaşkanlığına bağlıdır. Yargı organlarını denetleyemez. Başkan ve sekiz üyeden oluşan Kurul Karar Organı ile denetim ve soruşturma grupları, Kurul Sekreterliği ve ona bağlı idari birimlerden oluşur. Kurul kendiliğinden araştırma ve inceleme yapamaz. Doğru cevap E'dir.

İl özel idaresi; il halkının mahallî müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idârî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisidir.

İdârî Kamu Kurumları; Kamu idârelerinin yerine getirmekle yükümlü olduğu görevleri, yani klasik kamu hizmet ve faaliyetlerini kendi bünyelerinden ayırıp tüzel kişiliğe kavuşturduğu teşkilat birimleridir. 

İdârî kamu kurumlarına örnek olarak; Spor Genel Müdürlüğü, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Karayolları Genel Müdürlüğü, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Orman Genel Müdürlüğü’nü gösterebiliriz. Doğru cevap A'dır.

Anayasanın 135. maddesinin “kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları” olarak öngördüğü teşkilat birimleri, meslek, sanat, zanaat erbabının ve esnafın zorunlu olarak katıldıkları ve bağlı oldukları kamusal örgütlerdir. Bu kuruluşların kökeni Türkiye’de esnaf “loncalarına” ve “ahilik” teşkilatına kadar uzanır. Doğru cevap A'dır.

Belediye meclisi, belediyenin en yüksek ve genel karar organıdır, belde seçmenleri tarafından seçilen üyelerden oluşur. Doğru cevap A'dır.

Yerinden Yönetim İlkesi Yerinden yönetim kavramı (adem-i merkeziyet) topluma sunulacak bazı hizmetlerin devlet kamu tüzel kişiliğinin dışında kurulan kamu tüzel kişileri tarafından yürütülmesini ifade eder. Bu tanım idârî anlamdaki yerinden yönetimi tanımlamaktadır. Yerinden yönetim ilkesi, ya yer açısından ya da hizmet açısından uygulanır. Eğer yerinden yönetim ilkesi belirli bir coğrafya üzerinde yaşayanların oluşturdukları örgütlere uygulanıyorsa, yer açısından yerinden yönetim idâreleri ortaya çıkar. Örneğin belediyeler böyledir. Bunun tersi olursa, yani yerinden yönetim ilkesi belirli bir hizmetin kendisine tanınmışsa, hizmet açısından yerinden yönetim idâreleri ortaya çıkar. Örneğin üniversiteler böyledir.

Yerinden yönetim ilkesi, ya yer açısından ya da hizmet açısından uygulanır. Eğer yerinden yönetim ilkesi belirli bir coğrafya üzerinde yaşayanların oluşturdukları örgütlere uygulanıyorsa, yer açısından yerinden yönetim idâreleri ortaya çıkar. Örneğin belediyeler böyledir. Bunun tersi olursa, yani yerinden yönetim ilkesi belirli bir hizmetin kendisine tanınmışsa, hizmet açısından yerinden yönetim idâreleri ortaya çıkar. Örneğin üniversiteler böyledir. Yerinden yönetimin sakıncaları;
a. Yerinden yönetim ilkesine göre kurulan idârelerin büyük bir bölümü mâlî sıkıntı çekmektedirler.
b. Yerinden yönetim ilkesine göre kurulan kamu tüzel kişilerine tanınan mâlî özerklik, zaman zaman o idâre içinde kötü idârî geleneklerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
c. Yerinden yönetim ilkesinin aşırı uygulamaları, üniter devletlerde ülke birliği açısından tehdit oluşturabilmektedir.

Dolayısıyla soruda verilen ifade yerinden yönetim ilkesinin hem a hem de b maddesinde yer alan sakıncalara örnek olabilecek niteliktedir. Doğru cevap C şıkkıdır.

İdârî vesâyet, merkez konumundaki idârenin, yerinden yönetim idârelerinin yürütülebilir kararlarını ve işlemlerini denetlemek ve bu kararlarını bozabilmek yetkisidir. İdârî vesâyet, merkez konumundaki idâre ile yerinden yönetim idâreleri arasında bir bağ oluşturmak ve yerinden yönetim idârelerinin karar ve işlemleriyle devletin birliğini, kamu hizmetlerinin bütünlüğünü ihlal etmelerine engel olmak için kabul edilmiş bir araçtır.

Başkentteki yardımcı kurullar; Millî Güvenlik Kurulu, Danıştay, Sayıştay, Devlet Denetleme Kurulu, Ekonomik ve Sosyal konsey ile Kamu Denetçiliği Kurumudur. Devlet Denetleme Kurulu, diğer yardımcı kurullardan farklı olarak, bağımsız ya da özerk değil, doğrudan doğruya Cumhurbaşkanlığına bağlı bir örgüttür. Bir başka deyişle, Cumhurbaşkanlığı örgütü içinde yer alır. DDK, bir inceleme, araştırma ve denetleme kuruludur. Cumhurbaşkanının Anayasada öngörülen yetkilerini kullanma ve görevlerini yerine getirme konusundaki en önemli aracı, DDK’dir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Belediye, 5393 sayılı Belediye Kanununun 3. maddesine göre, belde sakinlerinin mahallî müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idârî ve mâlî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisidir. Belediye, bir yerleşim yerindeki nüfus yoğunluğunun doğurduğu doğal bir sonuç olduğu için, belediye kurulması her zaman devletin veya halkın rızasına bağlı değildir. Nüfus sayısı kaç olursa olsun, il ve ilçe merkezlerinde belediye kurulması zorunludur. Cevap A şıkkıdır.

Bilimsel, teknik ve kültürel kamu kurumları için özet olarak şunlar söylenebilir: Bilimsel, teknik, sanat ve kültür hizmetleri ve faaliyetlerinin
yürütülmesini devlet başlangıçta denetlemeyi ve teşvik etmeyi tercih ederken zaman içinde bu tür hizmet ve faaliyetlerle doğrudan ilgilenmeye başlamış, bunları da kendi görevleri arasında saymaya başlamıştır. Fakat bu tür faaliyet ve hizmetler, her ne kadar yasama organları tarafından kamu hizmeti olarak öngörülebilse de nitelikleri gereği geleneksel devlet örgütü, usul ve kurallarıyla yürütülemeyeceğinden, bunlara kamu tüzel kişiliği de tanınmış ve böylece bilimsel, teknik ve kültürel kamu kurumları ortaya çıkmıştır. Bunların tipik örnekleri, üniversiteler, TÜBİTAK, MTA, TRT ve Elektrik İşleri Etüt İdâresi’dir.

Mahallî idârelerin ortak özellikleri şunlardır: Tüzel kişilikleri vardır. Özerk kuruluşlardır. Karar organları seçimle iş başına gelir. Organlarının organlık sıfatını kazanmaları veya kaybetmelerine ilişkin denetim yargı yerlerince yapılır. Görevleri yasa ile belirtilir. Merkezî idârenin, mahallî idâreler üzerinde vesâyet yetkisi vardır. Görevleri ile orantılı gelir kaynakları vardır. Cumhurbaşkanının izni ile aralarında birlikler kurabilirler. Büyük yerleşim merkezleri için yasa ile özel yönetim biçimleri getirilebilir.

Düzenleyici ve denetleyici kamu kurumları, sermaye piyasasının düzgün işlemesi, rekabet ortamının korunması, radyo ve televizyon yayıncılığının karmaşadan kurtarılması, bankacılık gibi kamusal hayatın hassas alanlarında düzenleme ve denetleme görevini yerine getiren, devlet adına icraî karar alma yetkisine sahip çok geniş bir özerkliğe sahip kamu tüzel kişileridir. Bu tür kamu kurumlarına, Sermaye Piyasası Kurulu, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Rekabet Kurulu, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Telekomünikasyon Kurumu, Şeker Kurumu, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ve Kamu İhâle Kurumu örnek olarak gösterilebilir.

Yönetilenlerin (kamu hizmetlerinden ve diğer idâri faaliyetlerinden yararlananların), idârenin keyfî eylem ve işlemlerine karşı korunması anlamına gelen Türk idare teşkilatına hakim olan ilke kanunilik ilkesidir

Merkez adına görev yapanların, hizmetin gerekleri yerine merkezin görüşünün gereklerini uygulamayı yeğlemeleri merkezden yönetim ilkesinin sakıncalarındadır

Merkezden yönetim ilkesinin sakıncalarına yönelik olarak getirilen ilke yetki genişliği ilkesidir

İdâre teşkilatı içinde yer alan makam ve görevlilerin aşağıdan yukarıya doğru birbirlerine derece derece bağlanarak tepedeki yetkili ya da yetkililere tâbi olmasını ifade eden kavram hiyerarşidir

Kamu tüzel kişilerinin, üstlendikleri kamu
hizmetlerini yürütürken, kendi organları aracılığıyla karar alıp uygulaması ve bu uygulama aşamasında kendi mâlî kaynaklarını kullanmasına özerklik denir

Özel hukuk tüzel kişilikleri Türk idaresinin örgüt türlerinden biri değildir

Anayasa mahkemesi başkentteki yardımcı kuruluşlardan biri değildir