İDARE HUKUKU

İdarenin olağan mal ve para elde etmesine ilişkin hukukta öngörü- len usulleri kısaca şu şekilde sıralayabiliriz

(1) Tabii olarak mal edinme

2) Satın alma ve bağış suretiyle mal edinme

(3) Borçlanma suretiyle mal edinme

(4) Kamusal yükümlülükler getirme sonucu mal edinme

(5) Bayındırlık faaliyeti sonucunda mal edinme

(6) İdari sözleşmenin sona ermesinde mal devri

(7) Düzenleme ortaklık payı şeklinde mal edinme

(8) Kamulaştırma suretiyle mal edinme

(9) Devletleştirme suretiyle mal edinme

(10) Miras yoluyla mal edinme

(11) Para cezaları, müsadere ve mülkiyetin kamuya geçirilmesi suretiyle mal edinme

Devletin, olağanüstü hallerde (olağanüstü hal, savaş ve seferberlik gibi) vatandaşlar için getirebileceği para, taşınır mal ve çalışma yükümlülüklerine hukukta “istimval” adı verilmektedir.

İçtihadî kıstaslar: İdarenin elindeki malın, hangi türden mal olduğu konusunda kanunda bir açıklık olmadığı durumda, öğreti ve içtihatla geliştirilen kıstaslara bakmak gerekecektir. İdarenin elindeki bir malın kamusal mal niteliğinde olabilmesi için şu şartların gerçekleşmesi gerekir:

(1) Organik şart (kamu mülkiyeti): Söz konusu mal idarenin elinde (mülkiyetinde) olmalıdır. İdarenin mülkiyetinde olmayan mallar kamusal mal niteliğinde olamaz.

(2) Maddî şart (tahsis): İdarenin mülkiyetinde olan malın, kamusal mal niteliğinde olabilmesi için söz konusu malın; ya “kamunun doğrudan yararlanmasına sunulması” ya da “bir kamu hizmetine, o hizmet için özel bir düzenleme ile tahsis” edilmesi gerekir.

İnsan müdahalesi olmadan, tabii olaylar sonucunda oluşan mallara, doğal (tabii) kamusal mallar denir. Mesela denizler, göller, nehirler, dağlar, kayalar, hava tabii kamusal mallardır. Bunlar oluşumları ile birlikte kamusal mal haline gelirler. Ayrıca bir tahsis işlemine gerek yoktur.

Kamusal malların, özel hukuk mallarından farklı olarak birtakım hususiyetleri (özellikleri) bulunmaktadır. Söz konusu bu özellikleri aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz:

Kamusal Malların Devir ve Ferağ Edilmez

Kamusal Malların Zaman Aşımı ile İktisap Edilmez

Kamusal Malların Özel Hukuk İşlemlerine Konu Olamaz

Kamusal Malların Kamulaştırılamaz

Kamusal Mallar Vergi Gibi Yükümlülüklerden Muaftır

Kamusal Mallar Özel Bir Korumaya Tabidir

Kamusal mallardan yararlanmada geçerli olan genel ilkeleri özet olarak şu şekilde sıralayabiliriz. 

(a) Kamusal mallardan, tahsis amacına uygun veya bu amaçla bağdaşır şekilde yararlanılır ya da kullanılır. Kamusal mallar, tahsis amacına aykırı ve tahsisin korunmasını tehlikeye düşürecek şekilde kullanılamaz.

(b) İdare, kamusal malları kullanılmaya elverişli şekilde bulundurmak, tahsis amacı dışında kullanılmasını engellemek ve en verimli ve ekonomik şekilde kullanılmasını sağlamakla görevlidir.

(c) Kamu mallarından yararlanmada, idarenin üstün ve bertaraf edilemez yetkileri vardır ve idare bu yetkileri her zaman kullanabilir.

(d) Kamu mallarından yararlanma hakları, idarenin kamusal malların tahsisini belirleme ve değiştirme yetkisini kısıtlayamaz.

(e) Ortak yararlanmada, eşitlik ve serbestlik ilkeleri çerçevesinde yararlanmak esastır.

(f) Ortak yararlanmalarda, ücretsiz olarak yararlanmak esastır.

Genel ve ortak yararlanmanın temel ilkelerini şu şekilde sıralamak mümkündür: (1) Ortak kullanımda serbestlik ilkesi geçerlidir. (2) Ortak kullanımda eşitlik ilkesi geçerlidir. (3) Ortak kullanım kural olarak ücretsizdir. (4) Ortak kullanım süreklilik arz eder.

(a) Özel-istisnai yararlanma izne tabidir: Kamusal mallardan, başkalarının kullanımına engel olacak bir yararlanma biçimi olduğundan, idarenin iznine (ruhsat ya da sözleşme) gerek vardır. Bu tür bir kullanım idarenin müsaadesi olmadan mümkün değildir. Mesela kaldırımda büfe işletmek, bir kamu binasında kantin işletmek ancak ilgili idarenin müsaadesiyle mümkündür.

(b) Özel-istisnaî yararlanma ücrete tabidir: Ortak kullanımın aksine, özel istisnaî yararlanma ücrete tabidir. Bu tür yararlanmada, kişinin gelir elde etmesi söz konusu olduğundan, karşılığında da idareye bir bedel ödemesi gerekir.

(c) Özel-istisnaî yararlanma süreye tabidir: Bu tür yararlanma belli bir süreye tabidir. Yararlanmanın süresi, ruhsat işleminde ya da sözleşmede belirtilir. Süre sona erdiğinde tekrar uzatılması mümkündür. Mesela okul binalarındaki kantinler, genellikle bir-üç yıl süreyle özel hukuk kişilerine verilmektedir.

(d) Özel-istisnaî yararlanma, kamusal malın tahsis amacına uygun olmalıdır: Kamusal malın tahsis amacına aykırı, özel-istisnaî yararlanma olamaz. Mesela okul binasında, kantin, kırtasiye için kullanım olabilir ancak, nalbur dükkânı olamaz.

I.Esas ve usulleri kanunla düzenlenmiştir. 

II.Kamulaştırma devlet ve kamu tüzel kişileri tarafından yapılabilir. 

III. Kamulaştırma, kamu yararı amacıyla yapılabilir.

IV. Kamulaştırma, ancak özel mülkiyetteki taşınmaz mallar hakkında yapılabilir. 

V. Kamulaştırma, gerçek değerin kural olarak peşin ve nakden ödenmesi suretiyle yapılır.

Kamulaştırma İşleminde Adlî Aşama

Adlî aşama denmesinin sebebi, bu aşamadaki iş ve işlemlerin Asliye Hukuk Mahkemesince yapı masındandır. Kamulaştırma Kanunu’nun 10. maddesine göre bu aşamada şu iş ve işlemler yapılır.

a) İdarenin, Asliye Hukuk Mahkemesine müracaatı: Kamulaştırmanın satın alma usulü ile yapılamaması halinde idare, 7’nci maddeye göre topladığı bilgi ve belgelerle 8’inci madde uyarınca yaptırmış olduğu bedel tespiti ve bu husustaki diğer bilgi ve belgeleri bir dilekçeye ekleyerek taşınmaz malın bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesine müracaat eder ve taşınmaz malın kamulaştırma be- delinin tespitiyle, bu bedelin, peşin veya kamulaş- tırma 3’üncü maddenin ikinci fıkrasına göre yapıl- mış ise taksitle ödenmesi karşılığında, idare adına tesciline karar verilmesini ister (KK, m.10).

b) Mahkeme tarafından meşruhatlı davetiye çı- karılması: Mahkeme, idarenin başvuru tarihinden itibaren en geç otuz gün sonrası için belirlediği du- ruşma gününü, dava dilekçesi ve idare tarafından verilen belgelerin birer örneği de eklenerek taşın- maz malın mâlikine meşruhatlı davetiye ile veya idarece yapılan araştırmalar sonucunda adresleri bulunamayanlara, 11.2.1959 tarihli ve 7201 sayı- lı Tebligat Kanununun 28’inci maddesi gereğince ilan yoluyla tebligat suretiyle bildirerek duruşmaya katılmaya çağırır. Duruşma günü idareye de tebliğ olunur (KK, m.10)....

İdarenin olağan mal ve para elde etmesine ilişkin hukukta öngörülen usulleri kısaca şu şekilde sıralayabiliriz

İstimval yöntemi ise idarenin olağanüstü hallerde başvurduğu bir usuldür.

Devletleştirme, kamu hizmeti niteliğine bürünen özel teşebbüsün, bedeli mukabilinde, bütün olarak (taşınır ve taşınmazlarla birlikte) kamuya geçirilmesini
ifade etmektedir.

İstimval kararının yargısal denetimi idarî yargıda, bedel uyuşmazlıkları ise adlî yargıda görülür.

Tahsis, genellikle tek taraflı bir idarî işlem şeklinde olmakla birlikte, kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, yönetmelik, hatta idarî sözleşme ile de
gerçekleşebileceği kabul edilmektedir.

Kamu mallarının sınırları, iki taraflı değil tek taraflı işlemle idare tarafından belirlenir.

Bir kamu hizmetine tahsis edilmiş ve o hizmet için biçimlendirilmiş, o hizmetin parçası olacak şekilde düzenlenmiş mallar, hizmet mallarını oluşturur. Okul binası, hastane binası, adlîye binası, idarelerin hizmet binaları, belediye binaları, üniversite binaları; kara, hava, deniz tesis ve araçları; müzeler, kütüphaneler ve içindeki kitaplar; su, hava gazı tesisleri; askerî tesisler ve kışlalar hizmet mallarına örnektir.

Kamulaştırma Kanunu’nun 30. maddesinde, iki kamu tüzel kişisinin önce anlaşma yoluna başvuracağı, anlaşamaz iseler Danıştay’ın kararına başvuracakları belirtilmektedir.

Genel ve ortak yararlanmanın temel ilkelerini şu şekilde sıralamak mümkündür (1) Ortak kullanımda serbestlik ilkesi geçerlidir. (2) Ortak kullanımda eşitlik ilkesi geçerlidir. (3) Ortak kullanım kural olarak ücretsizdir. (4) Ortak kullanım süreklilik arz eder.

Anayasanın “kamulaştırma” başlığını taşıyan 46. maddesinde, kamulaştırmaya ilişkin temel ilkelere yer verilmiştir.

Kamulaştırma Kanunu’nun 5 ve 6. maddesinde “kamu yararı kararı” vermeye yetkili ve bu kararı onaylayacak merciler belirtilmiştir:

Belediye başkanı söz konusu Kanunda sayılmamıştır.