İDARE HUKUKU

Devlet ile devlet hazinesinin tek bir tüzel kişi olduğu düşüncesi benimsendikçe, hazine teorisi yavaş yavaş terk edilmiş, onun yerini yine ilk önce Almanya’da “hukuk devleti” teorisi almıştır.

Temel hak ve hürriyetler kanunla sınırlanabilir. Anayasada her bir hak ve hürriyet için ilgili maddede
sınırlandırma sebepleri öngörmüştür. Söz konusu hallerde, bu sebeplere dayanılarak kanun koyucunun sınırlamada bulunması Anayasaya uygundur. Sınırlandırma ölçülülük ilkesine uygun
olmalıdır. Hürriyetin özüne dokunacak nitelikteki sınırlama aynı zamanda demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı sınırlamalardır.

Ölçülülük ilkesinin kaynağı ve tanımlayıcısı olarak kabul edilen “elverişliliğe bağlılık ilkesi” gereğince; karşı karşıya kalınan amaçlara yararlı olabilecek müdahalede bulunan yasama ya da yürütmenin bir işleminden kaynaklanan bir müdahale ancak kabul edilebilir. Kısacası elverişlilik alınan tedbirin ulaşılmak istenen amaca ulaşılabilmesine uygun olmasıdır.

Ülkemizde kanunların anayasaya uygunluğu esas olarak yargısal yolla yapılmaktadır. Bu sistem 1961 Anayasası ile getirilmiş; 1982 Anayasası’nda da öngörülmüştür. Buna göre; Anayasa Mahkemesi, kanunların, CK’lerin ve TBMM İçtüzüğü’nün Anayasaya şekil ve esas bakımından uygunluğunu denetler.

Yargı bağımsızlığı, yargı organlarının, yasama ve yürütme organları karşısında bağımsız olmalarını ve karar verirken hiç kimseden emir, talimat almamaları ve her türlü etkiden uzak kalmalarını ifade eder (mad.138). Yargı bağımsızlığını sağlamak için Anayasamız, Hâkimler ve Savcılar Kurulu’nu öngörmüş (mad.159) ve hâkimlik teminatına ilişkin hükümler koymuştur.

İdari işlemin ayırt edici özelliği, işlemi tesis eden kişi veya makamın kamu gücü kullanarak işlemi yapmasıdır. İdari işlem, yetkili makamın tek yanlı irade açıklaması ile işlemin muhatabının rızasının alınmasına gerek duyulmadan yani muhatabın rızasına bağlı olmaksızın hukuki sonuç doğurur. İdari işlemin icrai olması, doğrudan doğruya etkisini göstermesidir. İdari işlemlerin yapıldığı anda kanuni bir dayanağının var sayılmasına ve hukuka uygun kabul edilmesine, kanuna (=hukuka) uygunluk karinesi denilir. İdari işlemler, aksi ispatlanıncaya kadar hukuka uygun kabul edilir. dari işlemlerin hukuka uygunluğu tekemmül etme (=tamamlanma) tarihindeki kurallara göre belirlenir, bir idari işlem mahkeme kararıyla iptal edilinceye kadar, hukuka uygun varsayılır ve uygulanmasına devam edilir. İdari işlemin hukuki sonuçları, yargı kararı gerekmeksizin derhal ve kendiliğinden doğar. Bu çerçevede idari işlemin muhatabı da idari işlemin yürürlüğe girmesiyle; haklara sahip olur veya yükümlülük altına girer. İptal davalarında ispat yükü, işlemin hukuka aykırılığını iddia eden kişiye yani davacıya aittir. İdari işlemin dava konusu edilmesi, kural olarak bu işlemin uygulanmasını durdurmaz. Ancak bu özelliğin kanunla öngörülen veya idare mahkemelerinin davacının istemi üzerine işlem hakkında verebilecekleri yürütmeyi durdurma kararı istisnaları söz konudur.

Yetki Gaspı, idarenin görev alanına giren bir alanda yetkisiz bir merci veya idareye yabancı kişi tarafından karar alınması halinde ortaya çıkan ve alınan kararın yok sayıldığı sakatlık halidir. Kişi bakımından yetkisizlik hali oluşturan yetki gaspında idarenin yetkisi, irade açıklama yetkisi bulunmayan kişilerce gasp edilmektedir.

Yargı organının yargılama işlevinin dışında kalan; günlük, ortak ihtiyaçlarını karşılamayı hedefleyen ve yargı organı içinde yer alan kamusal makamların tek yanlı olarak irade açıklamasıyla
oluşan kamu hukuku işlemlerine, yargı organının idari işlemleri denir. Örneğin; adalet komisyonunun, başkanı tarafından toplantıya çağrılması, yargıcın, mahkeme kaleminde görev yapan memurlar arasında görev dağılımı yapması, mahkeme binasının ısıtılmasına yönelik yakıt ihalesine çıkılması için karar alınması vs. yargı organının idari işlemleri olarak hukuk dünyasına çıkarlar.

Rekabet; idarelerin, ihalelerde rekabetin gerçekleşmesine yönelik gerekli ortamı sağlaması, rekabeti engelleyici davranışlardan ve düzenlemelerden kaçınması, fiyatların oluşmasında hiçbir müdahale olmaksızın serbestçe belirlenmesi ilkesidir. Kanun’da ayrıca aşırı oranda düşük tekliflerin değerlendirilmeyeceği kural olarak benimsenmiş olup ancak değerlendirilebilmesi için özel bir yöntem öngörülmüş olması nedeniyle haksız rekabete de izin verilmemiştir. Dolayısıyla "rekabet etmeme", bir temel ilke olmayıp, aksine rekabetin desteklendiği görülmektedir.

Belli İstekliler Arasında İhale Usulü: Bu usulde, yapılacak ön yeterlilik değerlendirmesi sonucunda idarece davet edilen isteklilerin teklif verebilir. Yapım işleri, hizmet ve mal alım ihalelerinden işin özelliğinin uzmanlık ve/veya ileri teknoloji gerektirmesi nedeniyle açık ihale usulünün uygulanmadığı işlerin ihalesinde bu usul uygulanır.

Hukuk devleti anlayışından hareketle günümüzdeki modern devlette, devletin üstün gücü
ve otoritesi sınırsız ve denetimsiz değildir.

şekli

Sınırlandırmanın ölçülülük ilkesine uygun olması

65

İdarenin mali sorumluluğu

İdari işlemin icrailik niteliğini taşıması

Gösterici işlemler

yer yönünden

Konu unsuru

Atipik İdari Sözleşmeler