Konkordato, Uzlaşma Yoluyla Yeniden Yapılandırma, İptal Davaları ve İcra-İflas Suçları

Konkordato, borçlunun, alacaklılara yaptığı konkordato teklifinin kanunda öngörülen çoğunluktaki alacaklıları tarafından kabul edilmesi ile birlikte görevli mahkeme olan asliye ticaret mahkemesince tasdik edilmesi sonucu, tüm adi borçlarını, yaptığı teklif doğrultusunda ödemesini mümkün kılan bir hukuki imkandır. Konkordato alacaklı ve borçlu arasında yapılan bir cebri icra anlaşmasıdır.

Konkordatonun temel amacı borçluya karşı başlatılacak olan muhtemel icra takiplerinin önüne geçmek, özellikle borçlunun iflas etmesini engellemektir. 

Yapılış biçimine göre, alacaklıların alacaklarının bir kısmından feragat ettiği tenzilat (yüzde) konkordatosu, alacaklar için yani bir ödeme zamanı belirlendiği vade konkordatosu veya hem alacaklıların alacaklarının bir kısmından feragat ettiği hem de kalan miktarın yeni bir vadede ödenmesinin sağlandığı karma konkordato ayrımı yapılabilir.

Yapılış zamanına göre ise, iflas kararından önce (iflas dışı) ve iflas kararından sonra (iflas içi) konkordato olarak ayrıma tabi tutulur.

Yapılış amacına göre konkordato ise, borçların tasfiyesi amacıyla başvurulan adi konkordato ve malvarlığının tasfiyesine yönelik olan malvarlığının terki suretiyle konkordato olarak ayrılır. 

Borçlarını, vadesi geldiği hâlde ödeyemeyen veya vadesinde ödeyememe tehlikesi altında bulunan herhangi bir borçlu, muhtemel bir iflastan kurtulmak için konkordato talep edebilir (İİK m. 285/I). İflas talebinde bulunabilecek her alacaklı da gerekçeli bir dilekçeyle borçlu hakkında konkordato işlemlerinin başlatılmasını isteyebilir (İİK m. 285/II). 

Mahkeme tarafından verilen geçici mühlet kararının süresi üç aydır. Mahkeme bu üç aylık süre dolmadan borçlunun veya geçici komiserin yapacağı talep üzerine geçici mühleti en fazla iki ay daha uzatabilir, uzatmayı borçlu talep etmişse geçici komiserin de görüşü alınır. Geçici mühletin toplam süresi beş ayı geçemez.

Konkordato mühleti verilmesi bir çekişmesiz yargı işidir (HMK m. 382/II, f, 6). Bu yüzden, asliye ticaret mahkemesi, borçlunun teklifini basit yargılama usulüne göre inceler (HMK m. 316/I, b. e) ve konkordato için istenen şartların bulunup bulunmadığını re’sen araştırır.

Komiserin başlıca görevleri şunlardır:

1. Borçlunun tasarruflarını denetlemek ve işlemlere katılmak (İİK m. 290/I, b).
2. Borçlunun malvarlığının defterini tutmak ve kıymetini takdir etmek (İİK m. 298/I).
3. İlân ile alacaklıları, alacaklarını bildirmeye davet etmek (İİK m. 299-301).
4. Kendisine bildirilen alacakları incelemek. Komiser alacaklar hakkında borçlunun görüşünü alır, ancak komiserin bu konuda red yetkisi yoktur. 
5. Mahkeme tarafından belirlenen sürelerde ara raporlar düzenlemek (İİK m. 290/I, b).
6. Alacaklıları alacaklılar toplantısına davet etmek.

Konkordato komiserine yazdırılmış olup da borçlu tarafından reddedilmiş olan alacaklar, çekişmeli alacak sayılır. Çekişmeli veya geciktirici koşula bağlı yahut belirli olmayan bir vadeye tabi alacakların hesaba katılıp katılmamasına ve ne oranda katılacağına asliye ticaret mahkemesi karar verir. Alacağın varlığı hakkında, genel mahkemelerce verilecek kararlar saklıdır.

Kural olarak bağlayıcı hâle gelen konkordato, konkordato talebinden önce veya komiserin izni olmaksızın mühlet içinde doğan bütün alacaklar için mecburi hale gelir. Konkordato projesine red oyu veren alacaklılar ve hatta alacağını yazdırmamış alacaklılar için dahi bağlayıcıdır.

Ancak 206’ncı maddenin birinci sırasında yazılı imtiyazlı alacaklar, rehinli alacaklıların rehnin kıymetini karşılayan miktardaki alacakları ve 6183 sayılı Kanun kapsamındaki kamu alacakları hakkında bu maddenin ikinci fıkrası hükmü uygulanmaz.

Kamu idaresi tarafından iflas talebinde bulunulsa dahi, tasdik edilen konkordato amme alacakları için mecburi değildir. Kredi kurumları tarafından verilen krediler de dahil olmak üzere, mühlet içinde komiserin izniyle akdedilmiş borçlar, adi konkordatoda konkordato şartlarına tabi değildir.

Konkordatonun taraflar için bağlayıcı hâle gelmesi ile birlikte, geçici mühlet kararından önce başlatılmış takiplere konulan ve henüz paraya çevrilmemiş olan hacizler hükümden düşer. Bu durumda sadece hacizler düşer yoksa mühlet kararı sonucu duran takipler düşmez.

Uzlaşma yoluyla yeniden yapılandırma, mali durumu bozulmuş olan bir sermaye şirketi veya kooperatifin, alacaklıları ile bir yeniden yapılandırma projesi çerçevesinde anlaşması temeline dayalı olarak iflastan kurtulması ve faaliyetlerine devam edebilmesine imkân tanıyan bir iyileştirme yöntemidir. Bu kurum, her ne kadar Kanun’da, konkordato hükümlerini izleyen maddelerde düzenlenmiş ise de konkordatonun bir türü olmadığı gibi, külli bir takip ve tasfiye usulü de değildir.

Borçlunun alacaklılarına karşı zarar verici işlemler yapması durumunda, bu işlemlerin iptalini sağlamak amacıyla tasarrufun iptali davası kurumu düzenlenmiştir. Bu dava ile alacaklı, borçlunun üçüncü kişilerle yaptığı, temelde mal kaçırma amacı güdüp alacaklıya zarar vermek kastıyla yapılan hukuki işlemlerin iptalini sağlamayı amaçlamaktadır. Alacaklı açacağı bu dava ile mal sanki borçlununmuş gibi üçüncü kişinin elinde olan malı sattırıp alacağını almaktadır. Dava sonucunda alacaklının talebi kabul edilirse hileli işlem iptal edilir, mal üçüncü kişinin elinde satılır ve satış bedelinden alacaklıya ödeme yapılır.

İptale konu olan tasarruflar, borçluyla üçüncü kişi yapılan ve hâlen hukuken geçerli olan işlemlerdir. Malın borçlunun olduğu, halen onun mülkiyetinde bulunduğu şeklindeki iddialar iptal davasının değil; istihkak davasının konusunu oluşturur.

İcra ve İflas Kanununun 279'uncu maddesi uyarınca borçlunun aciz halinde iken yapmış olduğu,

1. Para ve alışılmış ödeme vasıtaları dışında yapılan ödemeler,
2. Vadesi gelmemiş bir borç için yapılan ödemeler,
3. Kişisel hakların kuvvetlendirilmesi için tapuya verilen şerhler,
4. Borçlunun teminat göstermeyi daha önce taahhüt etmiş olduğu hâller hariç olmak üzere, borçlu tarafından mevcut bir borcu temin etmek için verilen rehinler iptale tabidir. 

İcra ve İflas Kanunu alışılmış hediyeler dışında kalan, hacizden, haczedilecek mal bulunmaması hâlinde aciz belgesi verilmesi tarihinden veya iflasın açılmasından önceki iki yıl içinde yapılmış ivazsız tasarrufları (karşılıksız kazandırmalar) iptale tabi kılmıştır (İİK m. 278/I-II). İvazsız tasarruflar bakımından öncelikle bütün bağışlamalar bu kapsamda sayılmış (İİK m. 278/I).

Borçlunun aciz hâlinde yapmış olduğu ve iptale tabi olan tasarruflar ise şunlardır:  • Para ve alışılmış ödeme vasıtaları dışında yapılan ödemeler, • Vadesi gelmemiş bir borç için yapılan ödemeler, • Kişisel hakların kuvvetlendirilmesi için tapuya verilen şerhler, • Borçlunun teminat göstermeyi daha önce taahhüt etmiş olduğu hâller hariç olmak üzere, borçlu tarafından mevcut bir borcu temin etmek için verilen rehinler.

Malvarlığı borçlarına yetmeyen bir borçlunun, alacaklılarına zarar verme kastıyla yaptığı tüm işlemler, borçlunun içinde bulunduğu mali durumu ve zarar verme kastının, işlemin diğer tarafınca bilindiği veya bilinmesini gerektiren açık emarelerin bulunduğu hâllerde iptale tabidir (İİK m. 280/I).

Borçlunun alacaklılarına zarar vermek kastıyla yaptığı tasarruf işlemlerinin iptal davasına konu edilebilmesi için, işlemin gerçekleştiği tarihten itibaren beş yıl içinde borçlu karşı haciz veya iflas yoluyla takip başlatılmış olmalıdır.

İptal davasında görevli mahkeme genel mahkemelerdir. İptal davası malvarlığı hakkına ilişkin bir dava olduğundan, davanın değerine bakılmaksızın bu davada kural olarak asliye hukuk mahkemesi görevlidir.

İptal davasını açma hakkı, tasarrufun yapıldığı tarihten itibaren beş yıllık sürenin geçmesi ile düşer. Bu süre hak düşürücü bir süredir.

İptal davasının konusu, iptale tâbi tasarrufun konusu olan ve üçüncü kişiye devredilmiş bulunan mal veya hak üzerinde davacının cebri icra yoluyla hakkını alma yetkisinin verilmesidir (İİK m. 283/I). Üçüncü kişi malı elinden çıkarmışsa davanın konusu o malın ikame değeri oranında tazminat talep edilmesidir.

İptal davasının davacısı borçlunun zarar verene tasarruf işlemleri nedeniyle alacağını tahsil edemeyen alacaklıdır. İptal davasının davalı tarafında ise haciz safhasında, borçlu ile lehine tasarrufta bulunulan üçüncü kişi, mecburi dava arkadaşı olarak yer alacaktır. İflas aşamasında ise sadece lehine tasarruf yapılan üçüncü kişi yer alır.

Davacı bu davayı açmadan önce ve dava sırasında ihtiyati haciz de talep edebilir. Burada ihtiyati haciz, sadece iptale tabi tasarrufun konusu olan mal üzerinde istenebilecektir. Ancak, iptale tabi  tasarrufun konusu olan mal, artık üçüncü kişinin elinde değilse onun yerine kaim olan miktar oranında üçüncü kişinin mal varlığına ihtiyati haciz konulabilir. 

İptal davasının açılabilmesi için özel bir dava şartı mevcuttur. Buna göre haciz yoluyla takipte, elinde geçici veya kesin aciz vesikası olan alacaklı iptal davasını açabilir. İflasta ise borçlunun iflasına karar verildiğinden ve iflas idaresi bu davayı açabildiğinden aciz belgesi aranmaz. 

İcra ve İflas Kanunu’nda düzenlenen suçlarla ilgili davalarda görevli mahkeme icra mahkemesidir. İcra ve İflas Kanunu hükümlerine göre disiplin veya tazyik hapsine icra mahkemesi karar verir. İcra ve İflas Kanunu’ndaki suç sayılan fiillerden dolayı yetkili icra mahkemesi, icra takibinin yapıldığı yerdeki mahkemedir.

Takip hukukunda düzenlenen suçlar kural olarak şikâyete bağlıdır ve şikâyet hakkı, suç sayılan fiilin öğrenildiği tarihten itibaren üç ay ve her fiilin işlendiği tarihten itibaren bir sene geçmekle düşer.

İcra mahkemesinin İcra ve İflas Kanunu hükümlerine göre verdiği tazyik ve disiplin hapsine ilişkin kararlara karşı, tefhim veya tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde, itiraz edilebilir