İCRA İFLAS HUKUKU

Asli İcra Organları
Bunlar icra dairesi, icra mahkemesi, bölge adliye mahkemesi ve Yargıtay'ın icra ve iflâs işleri ile görevli daireleridir.

Yardımcı İcra Organları
Yardımcı icra organları olarak genel mahkemeler, savcılar ve adalet müfettişleri sayılabilir.

Genel anlamda icra takiplerine yön ve şekil veren işlemlere takip işlemleri denir. Takip işlemleri de taraf takip işlemleri ve icra takip işlemleri olarak ikiye ayrılır.

Taraf takip işlemi genel anlamıyla, takip prosedürü içinde tarafların yaptıkları, takibe yön ve şekil veren, çoğunlukla da icra takip işlemlerinin yapılmasını sağlamaya yönelik işlemlerdir. Örneğin, takip talebi, haciz ve satış talepleri, taraf takip işlemidir.

İcra takip işlemleri ise kural olarak, icra organları tarafından borçluya karşı yapılan, cebrî icranın ilerlemesini sağlayıcı nitelikte işlemlerdir. Örneğin, ödeme veya icra emri tebliği, haciz ve satış işlemleri icra takip işlemleridir.

İcra takip işleminin üç unsuru bulunmaktadır: i) İcra organları  tarafından yapılmalıdır, ii) Borçluya karşı yapılmalıdır, iii) Cebrî icranın ilerlemesini sağlayacak nitelikte olmalıdır. Yani, icra takip işlemi alacaklıyı borçlunun malvarlığından alacağını almaya yaklaştırıcı nitelik taşımalıdır. Bu üç unsuru taşıyan işlem icra takip işlemidir.

İcra organları tarafından yapılan işlemlerin icra takip işlemi olup olmadığının tespiti, hatta bir işlemin genel olarak taraf takip işlemi mi yoksa icra takip işlemi mi oluşturduğunun tespiti, o işleme bağlanan sonuçlar bakımından önemlidir. Örneğin aşağıda görüleceği üzere icra takip işlemleri ile zamanaşımı kesilir veya tatil ve talik hallerinde kural olarak icra takip işlemi yapılamaz.

İcra mahkemesinin değişik görevleri bulunmaktadır. Bunlar yeri geldikçe belirtilecek olmakla beraber, icra mahkemesinin belli başlı görevleri şunlardır:
• İcra dairelerinin işlemlerine karşı yapılan şikâyetleri incelemek (İİK m. 16-18).
• Takibe karşı borçlunun ileri sürdüğü itirazları incelemek, itirazların kaldırılması taleplerini karara bağlamak (İİK m. 68-68a; 147, 150a, 269c, 275).
• Hacizde ve iflâsta istihkak davalarını incelemek (İİK m. 97-99, 228).
• İhalenin feshini şikâyet yolu ile incelemek (İİK m.134).
• İcra ve iflâs suçlarını inceleyerek ceza vermek (m. 331 vd.).
• Bu görevleri dışında icra mahkemesi kanunla verilen diğer görevleri yapar. Örneğin, ilâmlı icrada icranın geri bırakılması taleplerini inceler (İİK m. 33), takibin iptal veya talikine karar verir (İİK m. 71)

Kanun icra mahkemesi kararlarına karşı başvuru yollarıyla ilgili özel hükümler koymuştur (İİK m. 353-354, 363-366). İcra mahkemesinin 363. maddenin birinci fıkrasında sayılan kararlarına karşı istinaf yoluna gidilemez. Başka bir deyişle, icra mahkemesinin ancak birinci fıkrada yazılı olanların dışındaki kararlarına karşı istinaf yolu açıktır. Buna göre hacizli taşınır malların muhafaza şekli, icra dairesi tarafından hesaplanan vekâlet ücreti, yediemin ücreti, yediemin değiştirilmesi, kıymet takdirine ilişkin şikâyet, teminat yatırılması, satışın durdurulması, satış ilânının iptali, süresinde satış istenmemesi nedeniyle satışın düşürülmesi, iflâs idaresinin oluşturulması, icra mahkemesinin iflâs idaresinin işlemleri hakkında şikâyet üzerine verdiği kararlara karşı, iflâs idare memurunun ücret ve masrafları hakkındaki hesap pusulasına karşı şikâyet üzerine icra mahkemesi kararlarına karşı istinaf yoluna gidilemeyecektir. Ayrıca 5311 sayılı Kanunla değişik 363. maddeye göre, icra mahkemesinin 85. maddenin uygulanmasına ilişkin verdiği kararlar ile 103. maddenin uygulanma biçimi ve bu maddede düzenlenen davetiyenin içeriğine ilişkin icra mahkemesinin kararlarının da kesin olduğu düzenlenmiştir. Yine icra mahkemesinin 36. maddede düzenlenen icranın geri bırakılmasına ilişkin kararlarına karşı istinaf yolu kapatılmıştır. İstinafa başvuru satıştan başka icra işlemlerini durdurmaz. İstinaf yoluna gidilebilen kararlar için ayrıca miktar sınırı da getirilmiştir. Bu parasal sınır her yıl Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenen yeniden değerleme oranına göre değişmektedir. 4949 sayılı kanunun 102. maddesi ile eklenen ek 1. madde uyarınca, her takvim yılı başından itibaren geçerli olmak üzere, kanundaki parasal sınırlar 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298. maddesi uyarınca Hazine ve Maliye Bakanlığınca her yıl tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranında arttırılması suretiyle uygulanır. Ayrıca bölge adliye mahkemesinin hukuk daireleri tarafından verilen ve miktar veya değeri kanunda öngörülen parasal sınırı aşan nihai kararlarına karşı temyize de başvurulabilir. Temyize başvuru ve inceleme 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununa göre yapılır (İİK m. 364). Temyize başvuru satıştan başka icra işlemlerini durdurmaz. Yargıtay’ın temyiz incelemesi sonucunda verdiği bozma kararlarına karşı, genel hükümlere göre direnme kararı verilebilir. Direnme kararları ise Yargıtay Hukuk Genel Kurulu tarafından incelenir
ve acele işlerden sayılır.

Bölge Adliye Mahkemelerinin 20 Temmuz 2016 tarihinde göreve başlamasıyla karar düzeltme yolu yürürlükten kaldırıldığından, 20 Temmuz 2016 tarihinden sonra kanun yolu başvurusuna konu olan icra mahkemesi kararları bakımından, temyiz incelemesi sonunda verilen kararlara karşı artık karar düzeltme yoluna başvurulamaz. 

5235 Sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri İle Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun ile oluşturulan bölge adliye mahkemeleri, bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu göz önünde tutularak belirlenen yerlerde, Hâkimler ve Savcılar Kurulunun olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığınca kurulur. Bölge adliye mahkemelerinin yargı çevrelerinin belirlenmesine, değiştirilmesine veya bu mahkemelerin kaldırılmasına Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hâkimler ve Savcılar Kurulunca karar verilir.

Bölge adliye mahkemelerinin başlıca görevi, adlî yargı ilk derece mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılacak istinaf başvurularını inceleyip karara bağlamaktır.

5311 sayılı kanunla İcra ve İflâs kanununda yapılan değişiklik ile icra mahkemesi kararlarına karşı istinaf yoluna başvurulabilmesi olanağı tanınmıştır. İcra mahkemelerinin kararlarına karşı bölge adliye mahkemesinde istinaf yoluna başvurulabilir. İstinaf incelemesi sonucunda verilen kararlara karşı ise kanunda öngörülen parasal sınırın aşılması halinde temyiz yoluna başvurulabilir.

İcra takibinin tarafları alacaklı ile borçludur. Kural olarak maddi hukuk bakımından hak ehliyetine sahip olanlar aynı zamanda icra ve iflâs hukuku bakımından da taraf ehliyetine sahiptir. Tüzel kişiliğe sahip olmayan topluluklar taraf ehliyetine sahip olmadığından, adi şirket ve miras şirketinin taraf ehliyeti yoktur, bu sebeple kural olarak adi ortaklık yerine ortakların birlikte takipte yer almaları gerekir.

Fiil ehliyetine sahip olanlar takip ehliyetine de sahiptir, kendisi takipte yer alıp takibi yürütebilir. Bazı durumlarda taraf ehliyeti ve takip ehliyeti bulunmakla birlikte, tarafın takip işlemi yapma ehliyeti olmayabilir. Örneğin, iflâs kararı verilen müflisin kural olarak taraf ehliyeti ve takip ehliyeti olmakla birlikte, iflâsta takip işlemi yapma ehliyeti sınırlandırılmıştır.

Taraflar takibi bizzat (ya da duruma göre kanuni temsilcileri aracılığıyla) veya bir vekil vasıtasıyla yürütebilirler. Ancak bu vekilin baroya kayıtlı bir avukat olması ve geçerli bir vekâletnamesinin de bulunması gerekir.

Takibin taraflarının hak ehliyeti ve fiil ehliyeti ile vekâlet ehliyeti icra memuru tarafından kendiliğinden gözetilecek bir durumdur. Bu sebeple şikâyet yoluna başvurulabilir.

Takip talebinde bulunan alacaklı ve kendisine karşı takip yapılan borçlunun gerçekten alacaklı ve borçlu sıfatını taşımaları gerekir. Ancak bu durum icra memuru tarafından dikkate alınacak bir husus olmayıp takipte taraf olarak gösterilen alacaklı ve borçlunun bu sıfatları yoksa borçlu buna karşı itiraz yoluna başvurabilir.

Şikâyet, icra veya iflâs takibinin taraflarına veya hukuki yararı bulunan diğer kişilere tanınmış ve bu yolla icra ve iflâs dairelerinin kanuna veya olaya uygun olmayan işlemlerinin iptalini veya düzeltilmesini ya da yapmadıkları veya geciktirdikleri işlemlerin yapılmasını sağlayan bir hukuki çaredir. Şikâyet bir hukuki çare olmakla birlikte, bir dava değildir; bu sebeple davaya ilişkin kurallar şikâyet yolunda tamamen uygulanmaz.

Şikâyet süresi, kural olarak şikâyet edenin şikâyet konusu işlemi öğrendiği tarihten itibaren başlar ve yedi gündür.

Şikâyet, süresi içinde yapılmamışsa veya şikâyet nedenleri yerinde değilse, icra mahkemesi, şikâyet talebini, ilk durumda usulden, ikinci durumda esastan reddeder. Şikâyet incelemesi esnasında icranın durdurulmasına karar verilmişse, şikâyetin reddi üzerine icraya devam olunur. Buna karşılık icra mahkemesi, şikâyet nedenlerini yerinde görürse şikâyeti kabul eder. Şikâyetin kabulü, sadece şikâyet eden ilgili için değil; diğer tüm ilgililer hakkında da hüküm ifade eder. İcra mahkemesi, şikâyet hakkında verdiği karardan kendiliğinde dönemez; bu karar istinaf yoluna başvurulduğu takdirde bozulabilir. Gerek şikâyetin reddi gerek kabulü kararlarına karşı, ancak İcra ve İflâs Kanunu’nun 363. maddesinde öngörülen durumlarda istinaf yoluna gidilebilir.Şikâyetin kabulü üzerine icra mahkemesi, şikâyet nedenlerine göre üç şekilde karar verir.

Devletin icra hukuku alanındaki faaliyetine karşılık olarak aldığı paraya icra harcı denir (HarçK m. 25, 137). İcra ve İflâs Kanunu'na göre icra ve iflâs harçları kanun tarafından belirlenir (İİK. m. 15/I). Bu kanun Harçlar Kanunu'dur. Harçlar Kanunu'nun (1) sayılı tarifesinin (B) bölümünde icra ve iflâs işlerinde alınacak harçlar belirtilmiştir.

İcra harçlarının en önemlileri şunlardır:
• Takip talebinde bulunan alacaklıdan alınan ve maktu olan başvurma harcı.
• İlâmsız icrada takip talebinde bulunan alacaklıdan alınan alacak miktarının binde beşi oranında alınan peşin harç (HarçK m. 29)
• Takibin başarı ile sonuçlanması üzerine alınan tahsil harcı
• Bunların dışında icra takibinin sonunda alacaklıdan alınan cezaevi harcı

Peşin olarak ödenmesi gereken harçların tamamı ödenmedikçe harca konu işlem yapılmaz (HarçK m. 127, 32).

Sosyal düşüncelerle, belirli zaman dilimlerinde veya bazı durumlarda borçluya karşı icra takip işlemlerinin yapılamayacağı öngörülmüştür. Bu zaman dilimleri Kanun tatil ve talik halleri şeklinde belirtilmektedir (İİK m. 51-56). Bu süreler içinde kural olarak hiçbir icra takip işlemi yapılamaz; ancak icra takip işlemi sayılmayan işlemler ve Kanunda yapılmasına izin verilmiş icra takip işlemleri bu süreler içinde yapılabilir.

Örneğin, kanun koyucu gece vaktinden ne anlaşılması gerektiğini belirleyerek, gece iş görülen yerlerde yapılacak hasılat haciz ile borçlunun mal kaçırması söz konusu olan durumlarda yapılacak haciz dışında, gece vakti haciz yapılamayacağını kabul etmiştir. Ayrıca tatil günlerinde haciz ve tebligat yapılabilir; muhafaza tedbirleri alınabilir (İİK m. 51/I).

Talik halleri genel olarak, borçlunun yakınlarından birinin ölümü (İİK m. 52), borçlunun ölümü (İİK m. 53), borçlunun tutuklu veya hükümlü olması (İİK m. 54), borçlunun asker olması, borçlunun ağır hastalığıdır. Bunların dışında özel talik halleri, konkordato mühleti (İİK m. 287) ve fevkalâde hâllerde mühlet verilmesidir (İİK m. 317-330). Kanunun öngördüğü bu talik hallerinde, kural olarak borçlunun mal kaçırması ihtimali varsa borçlunun malları haczedilebilir. Talik hallerinde icra takip işlemleri yapılamamakla birlikte, süreler işlemeye devam eder; ancak sürenin bitimi bir talik gününe rastlarsa, süre talikin bitiminden sonra bir gün daha uzatılmış sayılır (İİK m. 56).

Yardımcı icra organları olarak genel mahkemeler, savcılar ve adalet müfettişleri sayılabilir. Diğer seçenekler asıl icra organlarıdır.

Takibe karşı borçlunun ileri sürdüğü itirazları incelemek, itirazların kaldırılması taleplerini karara bağlamak icra mahkemesinin görevlerinden biridir. Diğer seçeneklerde verilenler icra dairesinin görevleridir.

Her asliye mahkemesinin yargı çevresinde bir icra mahkemesi bulunur. Ayrı bir icra mahkemesi bulunmayan yerlerde, o yer asliye hukuk mahkemesi icra mahkemesi görevini de yapar.

İlâmsız icra yolu da kendi içinde: i) Genel haciz yolu (İİK m. 46-144), ii) Kambiyo senetlerine özgü haciz yolu (İİK m. 167-176), iii) Kiralanan taşınmazların tahliyesi (İİK m. 269-275) olarak üçe ayrılır.

Konkordato, herhangi bir borçlunun kendi teklifi ya da alacaklılardan birinin teklifi ile alacaklılarının kanunda öngörülen çoğunluğu ile yaptığı ve mahkemenin tasdiki ile hüküm ifade eden bir anlaşmadır. Bu anlaşmaya göre alacaklılar alacaklarının, belirli oranda veya belirli zamanda ya da borçlunun malvarlığını onlara terk ederek ödenmesini kabul ederler ve bu anlaşmaya göre borç yerine getirildiğinde, borçlu borçlarının tamamından kurtulur.

İcra dairesi, doğrudan yaptığı işlemler yanında, bunlara ilişkin tamamlayıcı işlemleri de yapar. Diğer seçeneklerde verilenler icra mahkemesinin görevlerindendir.

Şikâyet, bir hakkın yerine getirilmemesi ve sebepsiz sürüncemede bırakılması nedenine dayanıyorsa, ilgililer yedi günlük süreye bağlı olmaksızın her zaman şikâyet yoluna başvurabilir. Bu hükmün amacı, ilgilileri, icra memurunun bir hakkı yerine getirmekten kaçınmasına karşı korumaktır. Kaldı ki, icra dairesinin hareketsiz kalması, daima yeni bir vakıa oluşturur, bu her yeni vakıadan sonra her zaman şikâyet yoluna başvurulabilir.

İcra harçlarının en önemlileri şunlardır:
• Takip talebinde bulunan alacaklıdan alınan ve maktu olan başvurma harcı.
• İlâmsız icrada takip talebinde bulunan alacaklıdan alınan alacak miktarının binde beşi oranında alınan peşin harç (HarçK m. 29)
• Takibin başarı ile sonuçlanması üzerine alınan tahsil harcı
• Bunların dışında icra takibinin sonunda alacaklıdan alınan cezaevi harcı.

Şikâyet, icra ve iflâs dairesinin icra ve iflâs hukukuna ilişkin hükümleri hiç uygulamaması veya yanlış uygulaması üzerine başvurulabilen bir yoldur. Bu anlamda şikâyet yoluna maddî hukuka değil, takip (icra ve iflâs) hukukuna ilişkin kuralların yanlış uygulanması hâlinde başvurulur. Şikâyet başvurusuyla icra memurunun takip hukukuna ilişkin görevlerini hiç yapmadığı veya yanlış yaptığı iddia edilir.

Takibin tarafları, şartlar oluştuğunda şikâyet yoluna başvurabilirler; ayrıca takibin tarafı olmamakla birlikte rehin hakkı sahibi diğer alacaklılar, açık arttırmaya pey sürmek yoluyla katılanlar, haciz konusu malın borçlunun ve ailesinin geçimi için haczedilmezliği kabul edilmiş olması durumunda borçlunun aile fertleri gibi üçüncü kişiler de şikâyet talebinde bulunabilirler. İcra ve iflâs dairesi kendi yapmış olduğu işlem için şikâyet yoluna başvuramaz. Ancak icra dairesi, yapmış olduğu işlemin yanlış olduğu düşüncesine varırsa, şikâyet süresi içinde işlemi değiştirebilir veya iptal edebilir. Bununla birlikte, şikâyet süresi geçtikten sonra yapılan işlem kesinleşeceğinden icra dairesi kesinleşen işlemi değiştiremez veya iptal edemez. Şikâyet, icra ve iflâs organının (dairesinin) bir işlemine karşıdır. Bu anlamda, şikâyet olunan, şikâyet konusu işlemi yapan icra ve iflâs dairesidir. İcra dairesi, şikâyet yolunda, karşı taraf olarak gösterilmez.  Yargıtay, şikâyet süresinin elde olmayan nedenlerle kaçırılması durumunda eski hale getirme yoluna (HMK 96-101) başvurulamayacağı görüşündedir.