HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI

SOSYAL DÜZEN KURALLARININ TÜRLERİ Sosyal düzen kuralları sayılamayacak kadar çoktur ancak bilimin önemli bir fonksiyonu bilimsel bilgiyi sınıflayarak anlaşılabilir kılmaktır. Bu yönden yaklaşıldığında, sosyal düzen kurallarının, özellikleri de dikkate alınarak sınıflandırılması mümkündür. Genel kabul gören bir yaklaşıma göre sosyal düzen kuralları: • Din kuralları, • Ahlak kuralları, • Görgü kuralları, • Hukuk kuralları

Ahlak Kuralları Ahlak kuralları iyilik-kötülük, doğruluk-yanlışlık gibi çeşitli konulardaki değer yargılarıdır. Ahlak kurallarının iki yönü bulunmaktadır: Nesnel (objektif, sosyal) Ahlak insanın diğer bireylere karşı olan ödevleri ile ilgilidir. Öznel (subjektif) Ahlak kişinin kendi şahsı ve iç dünyasına karşı ödevlerini ifade etmektedir.

Hukuk Kuralları Hukuk kuralları en önemli sosyal kurallardır. İnsan topluluğunun bulunduğu her yerde hukuk vardır. Hukuk kuralları kişilerin dışa yansıyan ilişkilerini düzenlediği gibi toplum yaşamını düzenlemek, huzuru ve barışı sağlamak, dayanışmayı gerçekleştirmek gibi fonksiyonları yerine getirir. Hukuk kurallarının temel özellikleri genel ve soyut olması, emir ve yaptırım içermesidir.

Hukuk kurallarını diğerlerinden ayıran en önemli özellik yaptırımının maddi olmasıdır. Başka bir ifadeyle hukuk kurallarına uymama hâlinde kişiye maddi yaptırım uygulanır, kamu gücü devreye girerek kuralı ihlal eden kimseye zor kullanır ve kuralın gereğini yerine getirir. Hukuk kurallarının diğer sosyal düzen kurallarından farkı, bu kuralların devletin zorlayıcı gücüyle desteklenmiş olmasıdır.

Hukukla ilgili olarak yapılan tanımlar bir bütün olarak değerlendirildiğinde hukuk kurallarının; • Kişilerin dışa yansıyan davranışlarını düzenlediği, • Toplumdaki egemen güç, yani üstün siyasal iktidar tarafından belirlendiği, • Genel olarak kişiler arasındaki ilişkileri düzenlediği, • Örgütlü siyasal mekanizma aracılığı ile gerçekleştiği, • Maddi yaptırım içerdiği •Toplumsal barışı, hukuk güvenliğini ve adaleti sağladığı görülür

HUKUKTA YAPTIRIM Her hukuk kuralının bir yaptırımı vardır. Bu yaptırım diğer sosyal düzen kurallarından farklı olarak “maddi” nitelik taşır. Ancak, hukukta yap[1]tırımın bugünkü hâlini alması yüzyıllar süren bir süreç sonrası gerçekleşmiştir.

Hukuk Kurallarının Ögeleri ve Özellikleri Genel bir değerlendirme yapıldığında açık veya üstü kapalı biçimde olsun; her hukuk kuralının üç ögesi bulunur. Bunlar; konu, irade (emir) ve yaptırımdır.

Cebri icra, bir borç ilişkisinde borcunu kendi rızasıyla yerine getirmeyen borçlunun devlet gücü aracılığıyla bu borcunu yerine getirmesini sağlayan bir yaptırımdır. 

Soruya itiraza cevap: 

Dönüt :Özel hukuk ilişkilerinde hukuki yaptırımlar uygulanır bunlardan biri tazminat olabilir. Tazminat da borçla ilgili bir husus olmak üzere borç doğurucu kaynakların üçünden de doğabilir. Bunlar sebepsiz zenginleşme, sözleşme veya haksız fiil olabilir. Haksız fiillerde esas olmak üzere diğer iki borcun kaynağında da tazminat talep edilebilen haller mevcuttur.

Soruda esas alınan "bir borç ilişkisinde" olma durumudur. Tazminatın bir borç ilişkisi sonucu ortaya çıkan durumlardan olmadığı aşağıdaki tanımdan da anlaşılmaktadır. 

Tazminat
Tazminat bir kimsenin hukuka aykırılık oluşturan kusurlu bir davranışı sonucu başkasına verdiği zararın o kişiye ödettirilmesidir. Tazminat ile zarar arasındaki ilişki, suç ile ceza arasındaki ilişkiye benzer. Suç işleyen kimseye ceza verilir; zarar veren
kimse ise tazminat öder. 

Tazminat eğer maddi olarak belirlenmişse zaten cebri bir ödetme biçimidir. Burada devletin cebri ödeteceği miktar alacak-verecek ilişkisiyle oluşmuş borç değil tazminatın kendisidir.

Mutlak Butlan (Kesin Hükümsüzlük) Mutlak butlan, kanunun öngördüğü kurucu unsurlara sahip olan ancak kanunun emredici hü[1]kümlerine aykırı olarak yapılan hukuki işlemler aleyhine uygulanan yaptırımdır. Hukuki işlemin mutlak butlan ile geçersizliğine yol açan sebepler arasında işlemi yapan tarafların hukuki işlem ehliyetine sahip olmaması, işlemin konusunun ahlaka, adaba, kamu düzenine veya kanunun emredici hükümlerine aykırı bulunması, işlemin konusunun imkânsız olması, işlemin geçerlik koşulu olan şekle uygun yapılmaması veya işlemin muvazaalı olması sayılabilir

İptal Hukuk kurallarına aykırı bir biçimde yapılmış idari işlemlerin idari yargı organlarınca ortadan kaldırılması hâlinde iptal yaptırımı ortaya çıkar. Anayasa’ya göre, idarenin her türlü eylem ve işlemi yargı denetimine tâbidir (Ana. m.125). Eğer idare organlarının yaptıkları işlemler yetki, şekil, sebep, konu veya amaç yönünden hukuk kurallarına aykırı ise bu işlemler aleyhine idari yargı organlarında iptal davası açılarak işlemin iptali yoluna gidilebilir.

Doğru cevap “A” seçeneğidir. Çünkü organsal kaynak­lar, hukuku yaratan organlara göre yapılan sınıflan­dırmadır. Bu ayırımda sosyal normu hukuk kuralı haline getiren organ esas alınır. TBMM kanunlar bakımından, Cumhurbaşkanlığı, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri ise yönetmelikler bakımından yaratıcı kaynak niteliğindedir.

Hukukun kaynakları, asıl ve yardımcı kaynaklar olarak da bir ayrıma tâbi tutulmaktadır. Asıl kaynak­lar, kendi içinde yazılı ve yazısız kaynaklar şeklinde alt bir ayrıma göre değerlendirilmektedir. Hukukun yazılı ve asıl kaynakları Anayasa, kanun, uluslarara­sı sözleşmeler, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve yönetmeliktir. Hukukun asıl kaynağını teşkil eden ancak yazılı olmayan kaynak ise gelenek hukukudur. Hukukun yardımcı kaynaklarını ise, içtihat hukuku oluşturmaktadır. İçtihat hukuku, bilimsel içtihat veya yargı içtihadı şeklinde olabilir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “B” seçeneğidir.

Yazılı hukuk, Anayasa’nın yetkili kıldığı otoritelerce çıka­rılan yazılı metinlerdir. Yazılı hukuk kurallarının etkinliğinde onları yaratan organların hukuk ve devlet düzenindeki yeri son derece önemli rol oynamaktadır. Bu anlamda en soyut, en genel ama en güçlü hukuk kuralları Anayasa’da görülür. Anayasa’dan sonra sırasıyla uluslararası sözleşmeler, kanunlar, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve yönetmelikler gelir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “C” seçeneğidir.

Kitabınızda sayfa 23'de yer alan bilgiler doğrultusunda sorunun doğru cevabı “E” seçeneğidir. Çünkü Türkiye’de bugüne kadar 1876, 1921, 1924, 1961 ve 1982 Anayasa’ları olmak üzere toplam beş Anayasa uygulanmıştır. Bugün yürürlükte olan Anayasa 7 Kasım 1982 tarihinde halk oylaması ile kabul edilerek yürürlüğe konulmuştur. 1982 Ana­yasası sonraki yıllarda geniş çaplı değişikliklere uğra­mıştır.

Bilimsel içtihat, hukuk bilgilerinin hukuki ko­nulardaki bilimsel görüş ve yaklaşımlarıdır. Hukuk alanında çalışan bilim adamları olanı inceler ancak olması gerekeni belirtir. Bilimsel içtihada uygula­mada doktrin (öğreti) de denmektedir. Bilimsel iç­tihadın türleri şunlardır: Şerhler, sistematik eserler, makale, içtihat derlemesi ve monografilerden olu­şur. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “D” seçeneğidir.

Doğru cevap “C” seçeneğidir. Çünkü yorumlayıcı hukuk kuralları, tarafların iradeleri ile açıkça belirtebilecekleri hâlde belirtmedikleri konuların açığa kavuşturul­masında yardımcı olan kurallardır. Yorumlayıcı kurallar ile tamamlayıcı kurallar arasında şöyle bir fark bulunmaktadır: Tamamlayıcı kurallar önceden öngörülmemiş bir hukuki boşluk olursa doldurur. Yorumlayıcı kurallarda taraflarca kararlaştırılan hususun farklı anlama gelebilecek yönleri yorum­lanmaktadır. Tamamlayıcı kurallar boşluk doldur­makta; yorumlayıcı kurallar düzenlenmiş bir husu­su yorumlamaktadırlar.

Sorunun doğru cevabı “E” seçeneğinde yer alan tamamlayıcı kuraldır. Çünkü tamamlayıcı kurallar, tarafların serbest iradeleriyle başka türlüsünü belirlemedikleri taktirde uygulanan kurallardır. Bu kurallarda taraflar arası ilişkilere olabildiğince az müdahale hedeflenmektedir. Türk hukukunda irade serbestisi esastır ancak kişiler serbest iradeleri ile bir konuda kararlaştırma yapmazlarsa doğacak boşluk tamamlayıcı hukuk kuralları ile doldurulur. Ceza hukukunda az sayıda, borçlar hukukunda çok sayıda tamamlayıcı hukuk kuralı yer alır.

Bir ülke sınırları içinde bulunan herkesi o devletin hukukuna tâbi tutmaya yersellik ilkesi denir. Ülkede geçerli olan kanunlar, ülke sınırları içinde bulunan yerli yabancı herkese uygulanır ve kural olarak bir ayrım yapılmaz. Bu ilke, devletin egemenlik yetki­sinin bir uzantısıdır. Bu ilke gereğince, Türkiye sı­nırları içinde meydana gelen olay ve ilişkilerde ku­ral olarak Türk Hukuku uygulanır. Kişisellik ilkesi ise kişiyi nerede olursa olsun vatandaşı olduğu dev­letin ulusal kanunlarına tâbi tutma amacını taşır.

Sorunun doğru cevabı “B” seçeneğidir. Çünkü kanunun yorumunda kanun koyucunun sübjektif iradesi dikkate alınıyorsa tarihsel yorum yön­temi söz konusu olur. Bu yorum metodu ise ta­rihsel olaylara önem verdiği ve güncel gelişmeleri dikkate almadığı için eleştirilmektedir.

Türk Medeni Kanunu’nun 4. maddesi hâkimin takdir hakkını düzenlemektedir. Bu maddeye göre, kanunun takdir yetkisi tanıdığı veya durumun ge­reklerini ya da haklı sebepleri göz önünde tutmayı emrettiği konularda hâkim, hukuka ve hakkaniyete göre karar verir. Hâkimin takdir yetkisini kullandığı durumlarda ortada soyut hukuk kuralı vardır. An­cak hâkim bu kuralın sınırları içinde değerlendirme yetkisine sahiptir. Açıklamada görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “A” seçeneğinde yer alan soyut hukuk kuralıdır.