HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI II

Yargıtay, adli yargının üst derece mahkemesidir. Yargıtay bazı davaları ilk derece mahkemesi olarak da görebilmektedir lakin bu durumlar istisnadır ve sınırlı sayıdadır.

Anayasası’nın Yargı başlıklı üçüncü bölümünde Yüksek Mahkemeler alt başlığında düzenlenen 146. ve devamı maddelerine göre Türkiye’de, AYM, Danıştay, Yargıtay, UM olmak üzere dört adet yüksek mahkeme bulunmaktadır.

2017 Anayasa değişikliği öncesine kadar ayrı bir yargı kolu kabul edilen askerî yargı Anayasa’nın 142. maddesi başta olmak üzere yapılan değişikliklerle artık bir yargı kolu değildir, disiplin mahkemeleri dışında askerî mahkemeler kurulamaz. Ancak savaş hâlinde, asker kişilerin görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli askerî mahkemeler kurulabilir.

Taleple bağlılık ilkesi: Hâkim, tarafların talep sonuçlarıyla bağlıdır; ondan fazlasına veya başka bir şeye karar veremez. Duruma göre, talep sonucundan daha azına karar verebilir. Hâkimin, tarafların talebiyle bağlı olmadığına ilişkin kanun hükümleri saklıdır.

Ülkemizde AYM ilk kez 1961 Anayasası ile (mad. 145-152) kurulmuş, kurulduğu ilk dönemde; kanunların ve TBMM İçtüzüklerinin Anayasa’ya “şekil ve esas”  bakımından uygunluğunu denetleme görevinin yanı sıra görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Anayasa’da sayılan kişileri Yüce Divan sıfatıyla yargılamak, siyasi partilerin kapatılması hakkındaki davalara bakmak, siyasi partilerin gelir kaynakları ile giderlerine ilişkin hesapları incelemek ve Anayasa ile verilen diğer görevleri yerine getirmekle de yetkili kılınmıştır.

2010 yılında yapılan anayasa değişikliğiyle Anayasa’nın 148. maddesine eklenen 3 ve 4. fıkralarla Türk hukukuna AYM nezdinde bireysel başvuru yolu girmiştir: “Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan yasa yollarının tüketilmiş olması şarttır. Bireysel başvuruda, yasa yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz.”

Asliye Hukuk Mahkemeleri genel mahkemedir.

İşçi işveren ilişkilerinden, hizmet sözleşmelerinden doğan davalar başta olmak üzere, iş davalarına bakar. Bu mahkemeler, 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ile kurulmuş ihtisas mahkemeleri olup iş hukuku uyuşmazlıklarından kaynaklanan alacak, tazminat, tespit vb. iş davalarına bakmakla görevlidirler.

Vergi mahkemeleri, vergi, resim, harç, gibi mali yükümlülükler, bunların zam ve cezaları ve tarifeleri ile devlet alacaklarının tahsiliyle ilgili davaları görmekle ve diğer kanunlarla verilen işleri yapmakla görevli idari yargının ilk derece mahkemesidir.

Seçim yargısı YSK uhdesi altındadır.