HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI II

Dış dünyamızda bir değişim meydana getiren olayların bir kısmı insan eseri, bir kısmı ise insan iradesinin dışında ortaya çıkmaktadır. İster insan eliyle ister insan iradesinin dışında gerçekleşmiş olsun, doğada meydana gelen tüm değişimler hukukun düzenleme alanı içerisine girmez. Bu olayların bir kısmına hukuk düzenleri tarafından birtakım sonuçlar bağlanmıştır. Bu bağlamda, hukuk düzenlerince kendisine sonuçlar bağlanmış olan olaylar “hukuksal olay” olarak isimlendirilmektedir. Bu kapsamda yukarıda verilen örneklerden de her türlü riske karşı sigortalatılmış eve yıldırım düşmesi bir hukuki olaya vücut verir.

Elbette her hukuksal işlem öncelikle işlem ehliyetini gerektirir. Hukuksal işlem ehliyeti, bir kimsenin kendi iradesiyle sahip olduğu haklar üzerinde sorumluluk doğurucu işlemlerde bulunabilmesi ehliyetidir. Bu ehliyet eylem ehliyetinin bir özel türüdür. Dolayısıyla eylem ehliyeti için gerekli şartlar hukuksal işlem ehliyeti açısından da aranır. hak ehliyeti ise tam ve sağ doğmak koşuluyla kişinin ana rahmine düştüğü andan itibaren sahip olduğu bir ehliyet türüdür. hak ehliyeti bulunan herkesin hukuki işlem ehliyeti olduğu söylenemez.

Kanun tarafından özel olarak bir şekil zorunluluğu getirilmemişse taraflar irade açıklamasının şeklini istedikleri gibi belirleyebileceklerdir. İster yazılı yapabilir ister yazılı yapıp bir de bunu notere onaylattırabilir. İsterse sözlü olarak yapabilir. Örneğin, bir kira sözleşmesini istedikleri gibi yapabilir. Nişanlılık herhangi bir şekle tabi değildir. Yine vasiyetname işlemi istenildiği gibi yapılabilir. Miras bırakan ölürken son nefesinde sözlü olarak bir malını vasiyet etmişse o kişi vasiyetname ile hak kazanmış olur.

Mal varlığı aktif ve pasiflerden oluşan bir bütünlüktür. Mal varlığının aktifi kişinin haklarını ve alacaklarını pasif kısmı ise kişinin borçlarını oluşturur. Örneğin; bir kimsenin üzerindeki evi, arabası, dükkânı, başkalarından olan alacakları mal varlığının aktif kısmına aittir. Oysa kişinin bankaya olan borçları, bir kimseye yapacağı teslimatlar vs. mal varlığının pasifine dâhildir. İşte mal varlığına yaptığı etki açısından hukuksal işlemler borçlandırıcı işlemler ve tasarruf işlemleri olmak üzere ikili bir ayrıma tabi tutulmaktadır.

Bu tür işlemlerde tek kişinin irade açıklaması ile işlem ortaya çıkmaktadır. Başka bir iradenin işleme katılmasına veya oluruna gerek bulunmamaktadır. Örneğin bir evlilik dışı çocuğu tanıma, bir vasiyetname düzenleme, mirası ret gibi işlemler sadece bir kişinin irade açıklamasıyla ortaya çıkmaktadır. Diğer seçeneklerde belirtilen tüm hukuki işlemler, birer sözleşme niteliğinde olup, karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanı bulunan iki tarafa ihtiyaç vardır.

Taraflardan birinin herhangi bir yükümlülüğü olmamasına karşın bir çıkar elde ediyorsa bu tür işlemlere de “karşılıksız (ivazsız) hukuksal işlem” denir. Örneğin, bağışlama sözleşmesinde lehine bağış yapılmış kişinin herhangi bir yükümlülüğü söz konusu değildir. Bir malın herhangi bir karşılık olmaksızın kullanılması olan “ariyet sözleşmesi”nde de aynı durumu görmekteyiz.

Zihni kayıtta bir kimsenin düşündüğü, içinden geçirdiği ile dışarıya açıkladığı irade arasında bir uyumsuzluk bulunmaktadır. Diğer bir söyleyişle içinden istememesine rağmen dışa yansıyan iradesinde istemiş olmasıdır. Örneğin (A), evlenmeyi istememesine rağmen nikâh masasında evet şeklinde iradesini açıklamıştır. (B) arabasını satmayı düşünmemekle birlikte noterde sattığını beyan etmiş ve anahtarları teslim ederken ağlamaya başlamış, büyük bir üzüntü ve pişmanlık duymuştur.

“Danışıklı işlem” ya da eski deyimle “muvazaa”, üçüncü şahısları aldatmak veya yanıltmak amacıyla, iki tarafın anlaşarak iç iradeyle açıklanan iradede bilerek ve isteyerek uygunsuzluk yaratmalarıdır. : İnsanlar yaptıkları alışverişte kimi zaman daha düşük harç ödemek kimi zaman daha az vergi ödemek, kimi zaman da başkaca ticari nedenlerle değeri düşük gösterirler. 100.000 TL’ye satılan bir mala satış bedeli olarak 50.000 TL gösterebilirler. Burada tipik bir danışıklı işlem söz konusudur.

Şekil Unsuru: Savunma hakkı alınmadan disiplin cezası verilemez. İşlem usulüne uygun yol ve araçlarla kişiye tebliğ edilmesi gerekir. Eğer bunlar yapılmamışsa işlem şekil/usul bakımından hukuka aykırı hale gelmiş olur.

TBMM, yasama iradesini ya kanun ya da karar yoluyla açıklar. Bu işlemlerin yapılışına ilişkin usul ve esaslar Anayasa ve TBMM İçtüzüğünde gösterilmiştir. Her iki işlem de TBMM iradesiyle gerçekleşmekteyse de doğurduğu sonuçlar farklıdır. Bunlardan kanun adı altında açıklanan irade Anayasa Mahkemesi'nin denetimine tabidir.

Hukuksal işlemler açık ya da örtülü bir irade açıklamasına dayanır.

Malvarlığına Etkisine Göre hukuksal işlemler, kazandırıcı işlemler ve tasarruf işlemleri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Tek taraflı işlemlerde tek kişinin irade açıklaması ile işlem ortaya çıkmaktadır. Başka bir iradenin işleme katılmasına veya oluruna gerek bulunmamaktadır. Örneğin bir evlilik dışı çocuğu tanıma, bir vasiyetname düzenleme, mirası ret gibi işlemler sadece bir kişinin irade açıklamasıyla ortaya çıkmaktadır.

Bir kimsenin düşündüğü, içinden geçirdiği ile dışarıya açıkladığı irade arasında bir uyumsuzluk bulunmaktadır. Diğer bir söyleyişle içinden istememesine rağmen dışa yansıyan iradesinde istemiş olmasıdır.
Örneğin (A), evlenmeyi istememesine rağmen nikâh masasında evet şeklinde iradesini açıklamıştır.

Soruda verilen olayda danışıklı işlem vardır. “Danışıklı işlem” ya da eski deyimle “muvazaa”, üçüncü şahısları aldatmak veya yanıltmak amacıyla, iki tarafın anlaşarak iç iradeyle açıklanan iradede bilerek ve isteyerek uygunsuzluk yaratmalarıdır. Şu hâlde danışıklı işlemde ortada bir sözleşme vardır. Dolayısıyla da açıklanmış iradeler vardır. Fakat bu iradeler tarafların gerçek iradeleri değildir. Sözleşmede gerçek iradeler saklanmıştır. Açıklanan irade bir göstermeden ibarettir.

"Aldatma” bir kimseyi gerçekte yapmayacağı bir hukuksal işlemi yapmaya yöneltmek için o kişide yanlış bir düşünce uyandırmak ya da zaten var olan bir yanlışlık ya da bilgi eksikliğini pekiştirmek üzere bazı hareketler ve düzenlerde bulunmaktır. Burada da kişilerin iç iradesi ile açıklamış olduğu irade arasında bir
uyumsuzluk söz konusudur.

Bir idari işlemin unsurları şunlardır: Yetki, şekil, sebep ve konu. Dolayısıyla "kişi" bu bakımından unsurlar arasında yer almamaktadır.

Yargının yönetimini ve bürokratik işlemlerini gerçekleştirmek üzere Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK) görevlendirilmiştir (AY, m. 159). Kurul bir yargı organı olmayıp tamamen idarî nitelikte bir birimdir. Adli ve idari yargı hâkim ve savcılarının mesleğe alınmaları, yetiştirilmeleri, atanmaları, görev yeri değişiklikleri, disiplin işlemleri ve görevlerine son verilmeleri hususunda bu kurul yetkilidir.

“Cumhurbaşkanlığı kararnameleri” ile “Cumhurbaşkanı kararları” arasında en önemli farklılık bunların denetimleri yönündedir. Çünkü bir tek Cumhurbaşkanlığı kararnameleri denilen asli düzenleyici işlemler Anayasaya uygunluk denetimi
açısından Anayasa Mahkemesinin denetimine tabidir. Cumhurbaşkanının türev düzenleyici işlemleri ise Anayasa ve kanunlara uygunluk bakımından Danıştayın denetimine tabidir.

TBMM kararı adını alan yasama işlemleri de yapılışları bakımından kanunlar ile aynı usule tabi olsalar
dahi Anayasa’da sayılan istisnalar dışında Anayasa Mahkemesinin anayasaya uygunluk denetimine tabi değildirler. Adı karar olmakla birlikte ya da karar adı altında yayınlanmakla birlikte Anayasa’da sayılan şu işlemler
önemleri nedeniyle Anayasa Mahkemesinin denetimine tabi tutulmuştur.
• TBMM İçtüzükleri,
• Yasama dokunulmazlığının kaldırılması,
• TBMM üyeliğinin düşürülmesi kararları