HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI II - Deneme Sınavı - 7

İşte hukuk düzenince hak sahibi olarak kabul edilen ve yükümlülüklere tabi tutulan varlıklara hukuk dilinde kişi adı verilmektedir. Kısaca hak öznesi olan varlıklara hukukta kişi adı verilmektedir. Dorğu cevap C'dir.

Türk Medeni Kanunu’na göre “gerçek kişilik çocuğun sağ olarak tamamıyla doğduğu anda başlar” (28/1). Bu hükme göre kişiliğin başlaması için sağ doğmak ve tam doğmak şeklinde iki şart gerekmektedir. embriyon aşamasında veya cenin aşamasındaki varlık kişi sıfatına sahip değildir. Her ne kadar kişilik sağ ve doğum hâlinde başlamış olsa da istisnai nitelikte de olsa cenin hâline hukukumuz bazı sonuçlar bağlamıştır. Örneğin TMK’nin 582/1 maddesine göre cenin sağ ve tam doğmak kaydıyla miras hakkına sahiptir. Doğru cevap C'dir.

Kimi zaman bir kimse bir tehlikeli durum içerisinde kaybolur ve yapılan aramalara rağmen bulunamaz. Tehlikeli durumun niteliği bize bu kişi için kesin ölmüştür dedirtebileceği gibi yaşadığına dair ihtimal üzerinde de durdurur. İşte ölümüne kesin gözle bakabileceğimiz bir tehlikeli durumda kaybolma söz konusuysa yukarıda açıklamış olduğumuz ölüm karinesinden eğer ölümüne ihtimal gözüyle bakabileceğimiz bir tehlike içerisinde kaybolmadan söz ediyorsak gaiplik karinesinden söz ederiz. Aşağıdaki örnekler konuyu yeterince açıklayacak ve aradaki farkı ortaya koyacaktır.
Örnek 1: (A) ve (B) tekneyle balığa çıkmış bir süre sonra son derece kuvvetli bir fırtına çıkmış bazı tekneler alabora olmuştur. (A) ve (B)’den bir haber alınamamıştır. Burada (A) ve (B)’nin ölüp ölmediği hakkında kesin bir yargıda bulunmak zordur. Çünkü tehlikenin niteliği bize kişilerin kesin öldüğüne dair bir sonuç sunmaz. Yaşadıklarına dair ümitten de söz ederiz. Doğru cevap B'dir.

Gaipliği gerekli kılan yukarıdaki iki durumdan birine bağlı olarak hakları ölüme bağlı olan kişiler tarafından gaiplik kararı istenebilecektir. Ancak burada dava açılabilmesi için belirli bir sürenin geçmesi gerekmektedir. Bu süre ölümüne ihtimal gözüyle bakılmasını gerekli kılan tehlike içerisinde
kaybolma hâlinde tehlike üzerinden bir yıl, kendisinden haber alınamamaya bağlı gaiplikte ise en son haber alınma anından itibaren beş yıldır (TMK, m. 33). Doğru cevap D'dir.

Bildirim Sistemi
Bu sistemde tüzel kişiliğin kuruluşu için kanunların aradığı birtakım bilgi ve belgeler ilgili kuruma teslim edilmektedir. Eğer bu bilgi ve belgeler tamamsa ilgili kurum tarafından bir alındı belgesi
düzenlenerek başvuru sahiplerine teslim edilir. Bu belge üzerindeki tarih tüzel kişiliğin kuruluşu yani kişiliğin başlama tarihidir. Doğru cevap E'dir.

Hak ehliyetinin eşitliği ilkesi hak ehliyetine sahip olmak için özel şartların getirilmemiş olması anlamına gelmektedir. Kişiler renk, din, dil, cinsiyet, yaş, eğitim, ekonomik durum gibi subjektif şartlara tabi değildir. Kişi sıfatını taşımak yeterlidir. Doğru cevap A'dır.

Yargı kararıyla erginlik statüsünün elde edilmesi kişinin biyolojik yaşını yükseltmemektedir. Kişinin
yaşı aynıdır. Ancak tıpkı 18 yaşına erişmiş gibi artık tek başına işlemleri gerçekleştirebilme hakkına
kavuşmuş olur. Doğru cevap B'dir.

Sınırlı ehliyetsizler, ayırt etme gücüne sahip olmakla birlikte ehliyetin diğer iki şartından birine veya ikisine sahip olmayan kişilerdir. Kısaca belirtilecek olursa sınırlı ehliyetsiz, ayırt etme gücüne sahip küçük ya da kısıtlı kimselerdir. Örneğin ayırt etme gücüne sahip, 34 yaşında savurganlık nedeniyle hakkında kısıtlılık kararı verilmiş (A), 15 yaşında lise öğrencisi (B), 16 yaşında lise öğrencisi olup uyuşturucu madde bağımlılığı nedeniyle hakkında kısıtlılık kararı verilmiş (C) olsun. Tüm bu kişilerde ortak özellik ayırt etme gücüne sahip olmaktır. Ancak (A) kısıtlı, (B) küçük, (C) ise hem küçük hem de kısıtlıdır. Doğru cevap D'dir.

Müstear Ad
Bu tür ad kişilerin genellikle gerçek isimleri yerine kullandıkları isimdir. Takma ad da denilmektedir. Genellikle sanat edebiyat, gazetecilik alanında özellikle geçmişte sık karşılaştığımız isim türüdür. Örneğin Rıfat Ilgaz-Mehmet Rıfat; Atilla İlhan-Abbas Yolcu müstear ismi ile yazılar kaleme almıştır. Doğru cevap E'dir.

Kişilik haklarına saldırı halinde açılabilecek davalar; tespit davası, önleme davası, durdurma davası ve tazminat davasıdır. Doğru cevap B'dir.

Menfaat Teorisi
Ünlü Alman hukukçusu Jhering (1818-1892) tarafından ileri sürülmüş olan bu teori hakkı irade
gücü ile değil menfaat kavramı ile açıklanmıştır. Buna göre her hakkın amacı ve varlığı bir menfaate dayanır. Doğru cevap B'dir.

Hakkın unsurları; hak öznesi, somut bir konu, yaptırım, yetki, menfaat ve muhataptır. Doğru cevap C'dir.

Kamu haklarının kaynağı anayasadır. Bu nedenle anayasal haklar da denilir. Anayasa tarafından düzenlenmemiş bir hak kamu hakkı olarak değerlendirilmemektedir. Kamu hakları bakımından ikinci  önerme yanlıştır. doğru cevap C'dir.

Sosyal ve Ekonomik Hak ve Ödevler
Tarihsel açıdan kişi haklarını müteakip anayasalara girmiştir. Bu nedenle uşaklara dayalı sınıflandırmada bulunanlarca “ikinci kuşak haklar” adı verilmektedir. Jellinek’e göre devletin müdahalesini, katkısını gerekli kıldığından, devlete birtakım yükümlülükler getirildiğinden “olumlu statü hakları” veya “isteme hakları” da denilmektedir. Anayasa bu haklara 41-65. maddeleri arasında yer vermiştir. Özel girişim özgürlüğü, çalışma hakkı, dinlenme hakkı, çevre hakkı, konut hakkı, sendika, toplu iş sözleşmesi ve grev hakkı, sosyal güvenlik hakkı, eğitim hakkı gibi haklar bu grup haklardandır. Doğru cevap E'dir.

Sınırlamalar ölçülülük ilkesinin gereklerine uygun olmalıdır. Ölçüsüz, gereksiz, orantısız bir sınırlamaya gidilmemesi gerekir. Bu ilke hakka getirilecek sınırlamanın amacıyla sınırlama aracı arasında denge kurmak demektir. Ölçülülük için üç açıdan değerlendirme yapılır. Bunlar sınırlamaya gitmek için bir zorlayıcı toplumsal nedenin varlığı gerekir. İkinci olarak sınırlama aracının amacı gerçekleştirmeye elverişli olması gereklidir. Üçüncüsü ise amacı gerçekleştirmek için çeşitli araçlar içerisinde özgürlüğü en az sınırlayacak olanın seçilmesi gerekmektedir. Doğru cevap D'dir.

Kamu haklarının iç hukukta korunması idari makamlara başvuru, yasama organına başvuru ve yargı yoluna başvuru şeklinde olabilir. İdari makamlara yapılabilecek başvurular; dilekçe hakkı, CİMER'e başvuru, kamu denetçisine başvuru, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumuna Başvuru ve bilgi edinme amacıyla başvurudur. Doğru cevap C'dir.

Hak sahibinin tek yanlı irade açıklamasıyla, yeni bir hukuksal durum ortaya çıkaran haklara “kurucu yenilik doğuran haklar” denir. Örneğin satıcının satmak istediği malı almak iradesini ortaya koymamız ile birlikte hukuk dünyasına satış denilen bir işlem girmiş olacaktır. Bunu meydana getiren de bizim tek yanlı alım yönündeki irademizdir. Aynı şekilde “geri alım hakkı” (vefa hakkı), hak sahibine sattığı malı belirli bir süre içinde tek yanlı irade açıklamasıyla geri alma hakkı veren ve böylece yeni bir hukuksal durum ortaya çıkaran bir haktır. Doğru cevap E'dir.

Bir kimsenin, mülkiyetinde olan bir malı başkasına hukuksal bir işlemle kazandırmadan, bu hak üzerinde başkasına bazı haklar sağlamışsa bu durum “hakkın tesisen kazanılması” anlamına gelir. Doğru cevap B'dir.

Bir kimse, kendisinin veya bir üçüncü şahsın kişiliğine veya mal varlığına yönelik açık veya yakın bir zarar tehlikesinden korumak amacıyla saldırı ile ilgisi bulunmayan bir şahsın mallarına zarar vermişse bundan ancak hakkaniyet çerçevesinde sorumludur (TBK, m. 64/2). Bu durum hukuk düzenlerinde “zorda kalma” (ıztırar hali) olarak adlandırılmaktadır. Örneğin (A), (B)’nin saldırısına karşı koymaya çalışırken attığı tekmenin oradan geçmekte olan (C)’nin elindeki telefona çarpıp kırılması bir zorda kalma durumu oluşturur. Doğru cevap D'dir.

Hak düşürücü süre, hakkın belirli bir süre içerisinde kullanılmaması durumunda hakkın bütünüyle ortadan kalkması sonucunu doğuran bir süredir. Zaman aşımından farklı olarak hak sahibi artık bizzat hakkın kendisini de kaybetmektedir. Doğru cevap E'dir.