HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI II - Deneme Sınavı - 6

Hukuk kurallarının yorumlanmasında öncelikle yetkili olan yargıçlardır. Bu işlevinde yargıç genel kuralı önündeki somut uyuşmazlığa uygular.

Bir hukuki metin veya kanunun kelime, cümle ve paragraf anlamı ile ele alınması sözel/lafzı yorum olarak isimlendirilmektedir.

Hukukla yasanın her zaman aynı şeyi ifade ettiğini düşünmek bazı durumlarda haksızlığa yol açabilir. Bu nedenle yargıç, önüne gelen bir olayda,  hukukun içinde kalarak hakkaniyeti gerçekleştirme saikiyle genişletici yorum yapmalıdır. Önemli olan adaleti uygulamak, bireyin haklarını güvence altına almaktır

Hukuk kuralları arasındaki hiyerarşik ilişki teorisi ünlü Avusturyalı hukukçu Hans Kelsen’e (1881-1973) ait bir görüş olup bugün tüm ülkelerde kabul görmüştür. Ünlü hukukçu bu görüşlerini “Hukukun Saf Teorisi” adlı çalışmasında ortaya koymuştur.

2017 Anayasa değişiklikleri ile getirilen yeni hükûmet sistemi yürütmenin düzenleme yetkisinde de birtakım değişiklikleri beraberinde getirmiştir. Bunların başında da hukukumuza yeni hükûmet sistemi ile girmiş bulunan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri (CBK) gelmektedir. Kaynağını Anayasa’nın 104’üncü maddesinden almaktadır.

Türk hukukunda yazılı kaynaklar için mevzuat veya mevzu hukuk tabiri de kullanılmaktadır. Pozitif hukuk ile mevzuat veya mevzu hukuk aynı anlama sahip değildir. Pozitif hukuk bir ülkede hem yazılı hem yazılı olmayan hukuku ifade eder. Pozitif hukuk bir ülkede hem yazılı hem yazılı olmayan hukuku ifade eder.

Batı dünyasında 18. yüzyılda başlayan mutlak rejimlerin yerine güçler ayrılığına dayanan, hak ve özgürlükleri güvence altına alan, hukukun üstünlüğüne dayanan anayasal rejimleri kurma amacı taşıyan anayasacılık hareketleri Osmanlı Devleti’nde de yansımasını bulmuştur. Bu amaçla padişahın mutlak gücünün sınırlandırılması ve meşrutiyete geçiş arayışları baş göstermeye başlamıştır. Yazılı Anayasa Öncesi Belgeler Sened-i İttifak (1808)

İlk yazılı Anayasamız 1876 Kanun-ı Esasi’dir. Ardından I. TBMM tarafından 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (1921 Anayasası) hazırlanıp kabul edilmiştir. Bu anayasa, bir geçiş süreci anayasası özelliği taşımaktadır. Bu süreçte ortada iki anayasa bulunduğundan iki anayasalı bir dönem olarak da adlandırılmaktadır.

Anayasa değişikliğine dair teklifler önce TBMM Anayasa komisyonunda görüşülür ve ardından asıl karar merci olan TBMM genel kuruluna gelir. Teklifler genel kurulda iki defa görüşme esasına tabidir. Her bir görüşme süresi arasında da en az 48 saat geçmesi gerekmektedir. Görüşmelerin ardından oylamalara gidilir. Anayasa değişikliklerinin gizli oylanması bir zorunluluktur. Açık oylama veya başka bir oylama usulü kararı alınarak oylamaya gidilemez. Bir anayasa değişikliğinin kabulü için TBMM üye tamsayısının (600) beşte üçünden (360) az evet oyu almaması gerekmektedir.

Hukukta şeklî kaynak iki açıdan tanımlanmaktadır. Dar anlamda şeklî kaynak denildiğinde bir hukuk kuralının yürürlüğe girerken aldığı isim, büründüğü şekil ve kalıp kastedilmektedir (Çağıl, 273). Örneğin; kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, yönetmelik, yönerge gibi. Geniş anlamda uygulama kaynağı denildiğinde ise bir hukuksal sorunun çözümünde kullanılabilecek ve yararlanılabilecek kaynaklar kastedilir.

Ana kaynaklar için pozitif hukuk kuralları da denilir. Bilindiği üzere pozitif hukuk; belirli bir ülkede, belirli bir dönemde yürürlükte bulunan “yazılı” ve “yazılı olmayan” kurallar topluluğu olarak tanımlanmaktadır.

TBMM’de kabul edilen kanunların yayımlatılması görevi ve yetkisi Cumhurbaşkanına aittir (AY, m. 104/5). Resmî Gazete’de (RG) yayımlanma kanunun yürürlüğe girebilmesinin en temel şartıdır. Ancak kanunun RG’de yayımlanmasıyla yürürlüğü ayrı ayrı şeylerdir. Bunun anlamı şudur: her kanun mutlaka RG’de yayımlanmak zorundadır. Ancak her RG’de yayımlanan kanun derhâl ve otomatik olarak yürürlüğe girmiş olmaz.

Hukuk kurallarının nerede bulundukları, içerikleri hakkında nereden bilgi sahibi olunacağını gösteren kaynaklara hukukun bilgi kaynakları denilir. Bu kaynaklar yazılı kurallar, mahkeme kararları veya bu konularda uzman kişiler tarafından kaleme alınmış çeşitli eserler ve açıklamalar olabilir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Yargısal içtihatlar ve bilimsel içtihatlar Yardımcı Kaynaklar (Bağlayıcı Olmayan Kaynaklar)'ın kapsamında ele alınmaktadır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Kelsen’in kurallar hiyerarşisi: Anayasa Temel Hak ve Özgürlüklere İlişkin Uluslararası Sözleşmeler Kanunlar ve Kanunlara Eş Değer Kurallar: Olağanüstü Dönem CBK, Alelade Uluslararası Sözleşmeler Olağan Dönem CBK ve Yürürlükte bulunan KHK Yürürlükte Bulunan Tüzükler Yönetmelikler ve Yönetmelik Statüsünde Diğer Düzenleyici İşlemler şeklinde yukarıdan aşağıya sıralanmaktadır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Devletin teşkilat yapısını, organlarını, her bir organın görev ve yetkilerini, kişilerin haklarını ve özgürlüklerini düzenleyen üstün kurallar topluluğudur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Batı dünyasında 18. yüzyılda başlayan mutlak rejimlerin yerine güçler ayrılığına dayanan, hak ve özgürlükleri güvence altına alan, hukukun üstünlüğüne dayanan anayasal rejimleri kurma amacı taşıyan anayasacılık hareketleri Osmanlı Devleti’nde de yansımasını bulmuştur. Bu amaçla padişahın mutlak gücünün sınırlandırılması ve meşrutiyete geçiş arayışları baş göstermeye başlamıştır. Sened-i İttifak (1808) ve Tanzimat Fermanı (1839) bu yönde atılan adımlar olma özelliği göstermektedir. Doğru cevap E şıkkıdır.

İtiraz Davası (AY, m. 152): Görülmekte olan bir davada somut olaya uygulanacak olan kanunun anayasaya aykırılığının taraflardan birince iddia edilmesi ve mahkeme tarafından ciddi bulunması yahut bizzat mahkeme tarafından aykırılık durumunun saptanması hâlinde davanın askıya alınarak aykırılığın Anayasa Mahkemesine gönderilmesidir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Bir kanuna karşı iptal davası açılmış olması kendiliğinden uygulanmasını durdurmaz. Kanun uygulanmaya devam eder. Bununla birlikte kanun açık hukuka aykırılık taşıyor ve uygulanması hâlinde giderilmesi güç ve olanaksız bazı zararları ortaya çıkartma olasılığı taşıyorsa bu durumda kanun hükmünün uygulanmasının durdurulması istenebilir. Buna anayasa yargısında yürürlüğün durdurulması kurumu denilmektedir. Doğru cevap C şıkkıdır.