HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI II - Deneme Sınavı - 5

İkici görüşe göre iç hukuk ile uluslararası hukuk birbirinden bağımsız iki ayrı hukuk düzenidir. Birbirinden ayrı işleyişi vardır. Kaynakları farklıdır. İç hukukun kaynağı devletin kendi egemen iradesidir. Oysa uluslararası hukuk birden fazla devletin iradesinin bir araya gelmesi sonucu ortaya çıkar. Doğru cevap D şıkkıdır.

Hukuksal Unsur: Sürekli tekrarlanan ve uyulması yönünde genel bir inanç oluşmuş davranışın basit örf ve âdet kuralından çıkarak örf ve âdet hukuku kuralı haline gelmesi için devlet tarafından ona sonuçlar bağlanmış olması yani hukuksal bir nitelik kazandırılmış olması gerekir. Doğru cevap C şıkkıdır.

TBMM kararı adını alan yasama işlemleri de yapılışları bakımından kanunlar ile aynı usule tabi olsalar
dahi Anayasa’da sayılan istisnalar dışında Anayasa Mahkemesinin anayasaya uygunluk denetimine tabi değildirler. Adı karar olmakla birlikte ya da karar adı altında yayınlanmakla birlikte Anayasa’da sayılan şu işlemler
önemleri nedeniyle Anayasa Mahkemesinin denetimine tabi tutulmuştur.
• TBMM İçtüzükleri,
• Yasama dokunulmazlığının kaldırılması,
• TBMM üyeliğinin düşürülmesi kararları

Türk Medeni Kanunu’nun 1. maddesinde “Hâkim, karar verirken bilimsel görüşlerden ve yargı kararlarından yararlanır” diyerek yardımcı kaynakların hukuksal niteliğini belirlemiştir. Bu kaynaklar öğretide yargısal içtihatlar ve bilimsel içtihatlar olarak iki ana başlık altında ele alınmaktadır. Doğru cevap E şıkkıdır.

TBMM’ye kanun teklifi ancak milletvekilleri aracılığıyla yapılabilir. Belirli bir sayı koşulu bulunmamaktadır. Milletvekilleri dışında hiçbir organ ya da makam kanun teklifinde bulunamaz. Bunun istisnalarını 2017 Anayasa Değişikliği ile getirilen hükûmet sisteminin bir sonucu olarak “bütçe kanun teklifi” ile “kesin hesap kanun teklifi” oluşturmaktadır (AY, m. 161/3, 161/9). Bu konulardaki teklifler, Cumhurbaşkanı tarafından TBMM’ye sunulur.

Kanun yayımlanmış olsa da yürürlüğe girmemişse bağlayıcılık değerini henüz kazanmaz. Ne zaman yürürlüğe gireceği ise kanunun metninde gösterilir. Yürürlüğe giriş için özel bir tarih gösterilmemişse bu durumda RG’de yayımlandığı gün yürürlüğe girmiş olacaktır (10 No’lu Resmî Gazete Hakkında
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, m.7).

Bir kanuna karşı iptal davası açılmış olması kendiliğinden uygulanmasını durdurmaz. Kanun uygulanmaya devam eder. Bununla birlikte kanun açık hukuka aykırılık taşıyor ve uygulanması hâlinde giderilmesi güç ve olanaksız bazı zararları ortaya çıkartma olasılığı taşıyorsa bu durumda kanun hükmünün uygulanmasının durdurulması istenebilir. Buna anayasa yargısında yürürlüğün durdurulması kurumu denilmektedir. Eğer Anayasa Mahkemesi bu iki şartın varlığını tespit ederse iptal davasının esası hakkında karar verinceye kadar iptali istenen kuralın uygulanmasını askıya alır.

Hukukumuza 1961 Anayasası’nın 1971 değişiklikleri ile giren ve 1982 Anayasası ile de bazı değişikliklerle benimsenen ve 2017 Anayasa değişikliği ile yerini Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine bırakan olağanüstü dönem kanun hükmünde kararnameleri de (KHK) kanuna eşdeğer güç ve nitelik taşımaktadır. Bugün için kanun hükmünde kararname denilen hukuk kurallarına son verilmiş olmakla birlikte geçmişte çıkartılmış ve yürürlüğünü devam ettirmekte olan KHK’ler bulunmaktadır. Olağanüstü dönemlerde çıkartılmış olup hâlen yürürlükte bulunan KHK’ler da hukukumuzda kanunlarla eşdeğer statüde bulunmaktadır.

Viyana Sözleşmeler Hukuku adını alan Uluslararası sözleşmeye göre devlet adına imzalama yetkisi iki grup görevliye tanınmıştır. Bunlardan bir grubunu görevleri gereği herhangi bir yetki belgesi olmaksızın devlet adına imza yetkisi olan kişi ve makamlardır. Bunlar devlet başkanları, başbakanlar, dışişleri bakanları ve diplomatik misyon şefleridir Diğer grup ise bir sözleşme yapma yetkisi ile yetkilendirilmiş kişilerdir (Viyana Sözlemeler Hukuku, m.7/2).

Zaman zaman yüksek mahkemenin çeşitli daireleri arasında veya aynı dairenin farklı tarihli kararlarında aynı kuralın farklı yorumuyla karşılaşılması muhtemeldir. Oysa aynı konuda farklı kararların verilmesi hukuka olan güveni sarsar, hukuksal açıdan belirsizlik doğurur. İşte aynı konuda verilen kararlar arasındaki çelişkileri gidermek, hukuk kurallarının herkese aynı yönde uygulanmasını sağlamak ve hukuksal güvenlik ilkesini sağlamak amacıyla aynı konuya ilişkin verilmiş bu farklı kararların giderilmesi amacıyla yüksek mahkemelerin yetkili kurullarınca içtihatları birleştirme kararları alınır ve böylece içtihat birliği sağlanır.
İçtihadı birleştirme kararları RG’de yayımlanır ve yayımlandıkları andan itibaren tıpkı bir kanun gibi bağlayıcı nitelik taşır. Dolayısıyla hiyerarşik açıdan bakıldığında kanuna eş güçte olduğu söylenebilir. Çünkü bir içtihadı birleştirme kararı ancak kanun tarafından etkisizleştirilebilir, değiştirilebilir, kaldırılabilir veya tersi yönde düzenleme getirilebilir.

Şahsilik ilkesi, vatandaşın devletine karşı bağlılığını ülke dışında da sürdürmesinin sonucudur. Yasaların kişiselliği ilkesi olarak da adlandırılan bu ilke uyarınca; devletin koyduğu hukuk kuralının o devlet ile vatandaşlık (=uyrukluk) ya da ikametgâh gibi belirli bir ilişki içerisindeki kişiler açısından yabancı ülkelerde de geçerli sayılmasıdır. Bu ilke uyarınca; her devletin yasaları, o devletin sınırlarını aşıp başka devletlerde de uygulanır.

Ülke dışılık biri bazı kişilerin ve şeylerin statüsünü desteklemek hususunda bir varsayım, diğeri de bir devletin ülkesinde bulunan birtakım kişilerin ve şeylerin o devletin yargısına bağlı bulunmadığını gösteren içeriği geniş bir kavram olarak kullanılmaktadır.

Toplumda hangi hukuk kurallarının uygulanacağı yetkili devlet organınca kararlaştırılır. Çünkü hukuk kuralları asıl itibarıyla olanı değil, olması gerekeni gösterirler. Olması gerekene yönelik her belirleme (=düzenleme, karar) zorunlu olarak bir irade içerir. Olması gerekeni ifade etmek bir değer yargısında bulunmaktır. Kaynağı ne olursa olsun bir toplumda hangi hukuk kurallarının geçerli olacağı hususundaki karar, bir tercihi içerir. Burada önemli olan husus, hukuk kuralının kaynağı ile uygulama kararında (tercihinde) bulunmanın mutlak anlamda çakışması gerekmediğinin bilinmesidir. Gerçekten, bir ülkede dinî hukuk da uygulanabilir, kaynağı itibarıyla tamamen insan iradesi ürünü hukuk da uygulanabilir. Ancak, fiilen hangisinin uygulanacağı, kural koymaya yetkili devlet organında görevli kişilerin iradeleriyle (=kararlarıyla) belirlenir. Hukuk kuralının kaynağı ilahi irade olsa dahi, bu kuralların geçerli hukuk kuralları olması tercihi, insan iradesinin ürünü olan bir karardır.

Türkiye’de işlenen suçlar hakkında Türk kanunları uygulanır. TCK’nın 8. maddesiyle ceza hukuku açısından açıkça mülkilik ilkesi kabul edilmiştir.

Kanunlar, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ve yönetmelikler ile diğer düzenlemeler, ayrıca bir yürürlük tarihi belirtilmemiş ise Resmî Gazete’de yayımlandığı gün yürürlüğe girer. (10 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, RG,15.07. 2018, S. 30479)

Anayasal nitelik taşıyan ve TC’nin değişmez niteliklerinden bir olarak öngörülmüş olan hukuk devleti ilkesinin gereklerinden biri de devlet organlarının yani yasama (=TBMM) ve yürütmenin (=Cumhurbaşkanı ve idarenin) işlemlerinin yargısal denetimidir (=kazai murakabesidir). Bu gereğin sonucu olarak düzenleyici işlemlerden kanun ve Cumhurbaşkanı kararnamesinin normlar hiyerarşisi uyarınca üst hukuk normu olan Anayasa’ya aykırılığı söz konusu ise Anayasa Mahkemesince iptal veya itiraz (=defi) yoluyla önüne getirilen söz konusu düzenlemenin tamamını veya bazı maddelerini iptal etmesi mümkündür.

Anayasa’da “iptal kararlarının Resmî Gazete’de yayımlandığı tarihte yürürlüğe gireceğinden” söz edilmekte ise de Anayasa Mahkemesi, Anayasa’nın 153/3. maddesine istinaden, bazı iptal kararlarının yürürlük tarihini, yasama organına aynı konuda yeni kanuni düzenleme yapabilmesi için süre vermek ve bu şekilde iptal hükmüyle birlikte ortaya çıkabilecek hukuki boşluğun ortaya çıkmasına mani olmak amacıyla, iptal kararının Resmî Gazete’de yayımlandığı tarihten başlayarak
bir yılı aşmamak kaydıyla belirli bir süre sonra yürürlüğe gireceğini de  kararlaştırabilmektedir.

“Kanunların Geriye Yürümezliği İlkesi” uyarınca kanunlar kural olarak yürürlük tarihlerinden sonraki olay, işlem ve eylemlere uygulanmak üzere çıkarılırlar. Yürürlüğe giren kanunların geçmişe ve kesin nitelik kazanmış hukuksal durumlara etkili olamaması hukukun genel ilkelerinden “‘Kazanılmış Hakların Korunması” ilkesinin gereğidir.

Yargılama hukuku kapsamında yani idari yargı, ceza yargısı ve medeni yargı alanında önceki kanun hükümlerine göre tamamlanan dava ve usul
işlemleri geçerliliğini korur, yeni kanun bunlarda bir değişiklik yapmaz. Fakat önceki kanun zamanında başlayan ve henüz bitmeyen dava ve usul
işlemlerine yeni kanun uygulanır. Buna usul hükümlerinin derhâl uygulanırlılığı ilkesi denir.

Yorum genel bir ifade ile bir metnin, hukuki anlamda da
başta kanun olmak üzere hukuki metinlerdeki bir
kuralın, düzenlemenin anlamlandırılması, anlamının
derinleştirilmesi veya özünün ortaya çıkarılması
faaliyetidir.