HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI I

Yaptırımın amaç ve işlevlerini gerçekleştirebilmesi için birtakım niteliklere sahip olması gerekmektedir. Günümüzde yaptırımın caydırıcılık, ödeticilik, toplumsal vicdanı tatmin edicilik, ölçülülük, insanilik, etkililik gibi özellikleri üzerinde durulmaktadır.

Kişisel öç aşamasının ortaya çıkardığı ölçüsüz yaptırımlar, sorunları çözeceği yerde daha da derinleştirmiştir. Cezalandırmada intikam duygusu adaleti sağlamadığı gibi yeni intikam duygularını tahrik etmiş ve toplumu sürekli kargaşa ve kaosa
itmiştir. Bu nedenle kişisel öç yerine “kısas” yöntemi uygulama alanına geçirilmiştir. Artık iki ölçü devreye girmiştir: Birincisi hukuka aykırı eylem ve zararın faili kimse ancak o kişiye karşı yaptırım uygulanacaktır. Böylece cezada şahsilik ilkesi dikkate
alınmaya başlanmıştır. İkincisi ise mağdurun, faile misliyle karşılık verme ölçütüdür. Yani kişi nasıl bir hukuka aykırı eyleme maruz kalmışsa eylemi gerçekleştiren kişiye aynısını yapma yetkisi verilmiştir.

Yaptırımın toplumsal noktadaki görevi, hukuka aykırı davranılmasını önlemek ve temel amacı da "bireylerin hukuk kurallarına uygun davranmalarını" sağlamaktır.

Yaptırımın temel özelliklerinden biri ödetici olmasıdır. Bunun anlamı, ihlalcinin ihlalden doğan sonuçları ödemek durumunda kalmasıdır. Caydırıcılıkla, "ödetici olma" sebep sonuç ilişkisi içindedir. İyi bir ödeticilik, caydırıcılığa hizmet eder.

Özel Hukuk Alanında Yaptırımlar;

İşlemin Hükümsüzlüğü

Yokluk

Mutlak Butlan
(Kesin Geçersizlik)

Nispi Butlan
(İptal Edilebilirlik)

Askıda hükümsüzlük
(Tek taraflı)

Tazminat

Zorla Yerine Getirme'dir.

Bir hukuk düzeninin her hangi bir işleme bağlamış olduğu en ağır yaptırım ‘yokluk’tur.

Tazminat, esas itibarıyla hukuka aykırı işlem veya eylemin yol açtığı sonuçların ortadan kaldırılmasını amaçlayan yaptırımdır.

“Müebbet hapis cezası”, hükümlünün hayatı boyunca devam edecek olan hapis cezasıdır (TCK, m. 48)

Bir "idari yaptırım" türü olan "disiplin cezaları" herkese değil belirli bir statü içerisinde olanlara uygulanır. Örneğin öğrenci, polis, asker, memur gibi.

Cumhurbaşkanının işlemiş olduğu iddia edilen suçlardan dolayı cezai soruşturma süreci işletilir ve eğer gerekli çoğunluklar sağlanırsa, "Anayasa Mahkemesi" tarafından yargılanır.

Ölçüsüz olma, yaptırımda olması gereken özelliklerden biri değildir. Yaptırım ölçülü olmalıdır.

Evlilik, hukukumuza göre ancak evlendirmeye yetkili kılınmış görevliler huzurunda en az iki şahit huzurunda karşılıklı olarak iradelerin açıklanmasıyla gerçekleşir. Eğer bu kurala uyulmaksızın her nasılsa bir evlilik gerçekleşmişse bu evlilik yok hükmünde bir evliliktir.

“Eşler arasında evlenmeye engel olacak derecede hısımlığın bulunması”. Türk Medeni Kanunu belirli tür ve derece içerisindeki hısımlığı evlilik engeli olarak düzenlemiştir. Böyle bir durumda her nasılsa bir evlilik gerçekleşmişse bu evlilik de mutlak butlanla batıldır.

Bir hukuka aykırı işlem olmakla birlikte bu işlemin geçerliliği ya da geçersizliğinin
hukuka aykırı işlemden etkilenen kişilere bırakıldığı yaptırım türüne nispi butlan denilmektedir.

Bilinen en eski hukuk yaptırımlarından birisi tazminattır. Her ne kadar para ile özdeş gibi görünse de temel mantığı uğranılan haksızlığın, hukuka aykırılığın eski hâle döndürülmesidir (restitutio in integrum). Diğer bir deyişle kimden gelirse gelsin (ister tüzel kişiler, ister gerçek kişiler) bir kişinin hukuka aykırı olarak mağduriyete uğratılması durumunda bu mağduriyetin çeşitli yollardan giderilmesini ve tamir edilmesini amaçlayan bir yaptırım tekniğidir.

Bir sosyal medya hesabından kişinin aleyhine tamamen düzmece birtakım haberlerin yapılmış ve yayılmış olması kişilik haklarını ihlal edebilir. Bu nedenle kişinin psikolojisi bozulabilir. Bu durum bir manevi tazminata yol açar.

2004 yılında Ceza Kanunumuza girmiş olan “seçenek yaptırımlar”, suçlunun kişiliğine, sosyal durumuna, duymuş olduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre kısa süreli hapis cezasının özgürlüğü bağlayıcı nitelikte olmayan bir cezaya dönüştürülmesidir.

Bir idari yaptırım türü olan disiplin cezaları, uyarmadan başlayıp statünün dışına çıkarılmasına (ihraç) kadar uzanan bir dizi yaptırımlardan oluşur ve bulunulan statü hukukuna göre az çok değişiklik gösterir.

Anayasa hukuku yaptırımları ile devletin temel organlarının anayasaya aykırı işlemlerine karşı yine anayasada bu amaçla yetkilendirilmiş organ ve makamlarca uygulanan yaptırımlar kastedilmektedir.

Maddi tazminat, hukuka aykırılık sonucu uğranılan maddi ve ekonomik kayıpların parasal yoldan karşılanması anlamına gelmektedir.