HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI I

Hakkaniyet pozitif hukukun şekli yönlerini yumuşatan, hukuk kurallarının uygulanması sonucu ortaya çıkan ve adalete aykırı sonuçların düzeltilmesini amaçlayan, istisnai nitelikteki hâkime tanınan takdir yetkisinin kullanılmasında rol üstlenmiş bir hukuki terimdir.

Biçimsel hukuk yaklaşımı, hukuksal açıdan “olması gereken” ile pratik anlamda “olan” hukuk arasındaki boşluğu araştırır. Amaçsal yaklaşımsa, hukuku salt olması gereken anlamında ele alıp, pratik anlamda hukukun gördüğü işlevleri ihmal edebilmektedir

Hukuk, toplum hayatında kişilerin birbirleriyle ve toplumla olan ilişkilerini düzenleyen ve uyulması kamu gücü ile desteklenmiş bulunan sosyal kurallar bütünüdür.

Dönemsellik hukuk kuralının özellikleri arasında yer almaz.

Hukuk düzeni içerisinde normlar, hiyerarşik bir sıra içerisinde
yer alırlar. Bu sıralamanın en üstünde, anayasa olarak adlandırılan temel ve üstün bir norm bulunur. Bu norm, hukuk düzeninin tamamına geçerlilik kazandırır ve kendi geçerliliği üstünde yer alan herhangi başka bir norma bağlı değildir

Hukukun idesi ve ideali adalettir. Adl İslam’da bir kavram olan ve Kur’an’da geçen Allah’ın 99 adından biridir. Adl, herkese hakkını veren demektir. “Arapça bir kelime olan “adalet” adl kökünden türemiş olup, bir şeyi yerli yerine koyma anlamına gelir.

Adaletin olmadığı bir toplumda, insanların huzur ve refah içinde yaşadığı söylenemez. Adalet her türlü kaos ortamının, terörün, mutsuzluğun iksiridir. Bu yüzdendir ki, tarihte yaşayan büyük uygarlıkların temelinde adaleti gerçekleştirme amacı vardır.

Bireylerin kişisel yahut özel durumlarına bakılmaksızın aynı işleme tâbi tutulmasına denkleştirici (düzeltici) adalet denir.  Özellikle kişiler arasındaki eşya ve hizmetlerin değiş tokuşunda uygulanan bu adalet anlayışının temelinde mutlak ve matematiksel bir eşitlik yatmaktadır. Burada kişinin özel durumu (örneğin ayırt etme gücüne sahip olup olmadığı) önem taşımaz.

Adaletin en ileri aşamasıdır. Adalet somut olayların ve insanların özellik ve ayrılıklarının tamamını dikkate alması gerekir. Adaletin bu türüne hakkaniyet ya da nasfet denir.

Tarafların aksini kararlaştırabildiği hukuk kuralları "yedek hukuk kuralları" olarak tasnif edilmektedir.