Devlet Kavramı ve Hukuk Devleti

Anayasanın 5. maddesine göre: “Devletin temel amaç ve görevleri, Türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk Devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddi ve manevi varlığını geliştirmesi için
gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır.”

Devletin varlık sebebi ve amacıyla hukukun varlık sebebi ve amacının önemli ölçüde benzeşmektedir, hukuk devletin etkinliklerinin ve yetkilerinin
sınırını çizer, devlet de hukuk aracılığıyla amaçlarını gerçekleştirir.

Devletin varlığı bayrak, para, ulusal marş ve benzeri
sembollerle ifade edilmektedir. Nitekim Anayasanın
3. maddesinde Türk Devletinin bayrağının
şekli kanunda belirtilen, beyaz ay yıldızlı bayrak ve
milli marşının “İstiklal Marşı” olduğu belirtilmiştir.
Diğer yandan da yasama yetkisini Türk Milleti
adına kullanan TBMM’nin görev ve yetkilerini
sayan 87. maddede para basılmasına karar verme
yetkisi TBMM’ne verilmiştir.

Burada bireylerin tarafı olduğu varsayımına dayanan bir sözleşme ile
Devlet kurulmuştur. Bu sözleşme ile bireyler doğal durumda sahip oldukları haklarının bir kısmını Devlet denilen üstün otoriteye devretmişlerdir.
Bireylerin yükümlülüğü, oluşturdukları bu üstün otoritenin koyacağı kurallara uymadır. Buna karşılık da Devlet, sözleşmenin diğer tarafını oluşturan bireylerin can ve mal güvenliğini sağlayacaktır. İçeriden ve dışarıdan gelebilecek her türlü tehlikeye karşı bireyleri koruyacaktır.

En geniş anlamda Devlet, belirli bir toprak parçası
üzerine yerleşmiş insanların toplu hâlde yaşamalarını
sağlayan üstün otoriteye sahip siyasal bir
düzendir.

Devlet üç temel unsuruyla tanımlanmalıdır görüşü günümüzde baskın hâle gelmiştir. Söz konusu unsurlar halk (millet, ulus), toprak (ülke) ve egemenliktir.

Ülke, Devletin “fiziki unsuru” yani Devletin oluşumunu hazırlar. Devletin oluşumunda, belirli bir özellik gösteren milletin, üzerinde yaşadığı ve
uluslararası andlaşmalarla çizilmiş ve onaylanmış bir toprağa sahip olması vazgeçilmez bir koşuldur. Ülkesiz bir Devletin düşünülemez.

Devletin ülkesi denilince üzerindeki hava sahası
ile varsa deniz veya okyanusa kıyısı boyunca uzanan
belirli bir uzaklığa uzanan şerit o devletin ülkesini
oluşturur.

Egemenlik asli nitelikli gücünü başka bir otoriteden
almayan veya başka bir otorite adına kullanılmayan
daimi en yüksek otoritedir veya kudret anlamını taşıyan
hukuki iktidardır. Siyasi anlamda belirli bölge, ülke veya
halk üzerinde kullanılan yasama, yürütme ve yargı otoritesinin
mutlak bir hak olarak uygulanmasını ifade etmektedir.
Kavram, bir devletin hukuk sistemini belirleyen en
önemli ve en yüksek otorite anlamına gelmektedir. Devletin
unsurlarından olan siyasal iktidarın başka bir otoriteye
bağlı olmamasını şeklinde tanımlanabilir.

Hayır.

Devlet iktidarının sınırları evvela anayasalarda yer alır. Bunun içindir ki, Anayasamız 6/2. maddesinde “Türk Milleti egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara göre yetkili organlar eliyle kullanır.” hükmünü öngörmüş ve yasama, yürütme ve yargıya ilişkin ayrıntılı düzenlemeler getirmiştir.

Üstün devlet kudretinin zorlayıcılığına karşı bireylerin ve temel hak ve hürriyetlerinin korunmasıdır. Kısacası hukuk devletinin nihai amacı, ulaşmak istediği nokta, kamu kudretinin sınırlandırılması ve denetlenmesidir.

Hukuk devleti, insan haklarına saygı duyan ve bu
hakları koruyan, toplum yaşamında adalete ve eşitliğe
uygun bir hukuk düzeni kuran, bu düzeni sürdürmekle
kendisini yükümlü sayan, bütün davranışlarında
hukuk kurallarına ve anayasaya uyan, işlem ve
eylemleri yargı denetimine bağlı olan devlettir.

Hukuk devletinde temel hak ve hürriyetler güvence altına alınırken ilk olarak, anayasa gibi değiştirilmesi zor metinlerde düzenlenmekle kalmaz,
söz konusu hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasının sınırı da anayasada öngörülür. Anayasal bir rejimde, bu sınırlamanın hangi sebeplere
dayanacağı, hangi organ tarafından hangi sınırlar içerisinde yapılacağı ve bu yapılırken de hangi usullerin izleneceğinin bilinmesi ve anayasada öngörülmesi
gerekir. Bu durum sınırlamayı yapacak organ ve kişilerin bu yetkilerini kullanırken aşırılığa kaçmaları, kötüye kullanmalarını önleyecektir. Bu da,
bireye anayasal boyutta bir güvence sağlayacaktır.

Sınırlama Kanun İle Yapılmalıdır: Kanun, milletvekillerinin teklifinin TBMM’ce
Anayasada ve TBMM İçtüzüğünde öngörülen esas ve usullere uygun olarak kabul
ettiği, Cumhurbaşkanı tarafından imzalanıp, Resmî Gazetede yayınlanan metindir. Buradan da anlaşılacağı üzere temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması TBMM tarafından kanunla yapılabilir?

Temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasında
Anayasanın ilgili maddesinde belirtilen
bir sınırlandırma sebebine dayanılmalıdır.
Bir başka anlatımla, sınırlandırmanın
ilgili temel hak ve hürriyetleri düzenleyen
maddede öngörülmüş bir sebebi olmalıdır.
Bu sınırlandırma öngörüldüğü amacının
dışında kullanılamaz. Örneğin kamu düzeninin
korunması amacıyla getirilen bir
sınırlandırma, genel sağlığın korunması
amacıyla kullanılamaz.

Ölçülülük ilkesi ile esas itibariyle, daha az
sınırlayıcı ya da daha hafif tedbirlerle sınırlama
amacına ulaşılması mümkün olduğu halde,
hak ve hürriyetleri daha çok sınırlayan,
haklardan yararlanacak kişilere daha ağır
yükümler getiren düzenlemelerin önlenmesi
amaçlanmaktadır. Bu açıdan ölçülülük ilkesi,
sınırlama amacı ile sınırlamada başvurulan
araç arasındaki ilişkiyi niteleyen bir kavram
olup; “elverişlilik”, “gereklilik” ve “oranlılık”
şeklinde beliren üç alt ilkeden oluşmaktadır.

Sınırlandırmanın demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun ve temel hak ve hürriyetin özüne dokunmaması gerekir. 1961 Anayasası’nda “sınırlandırmada
temel hak ve hürriyetin özüne dokunulamaz” ibaresi yer almaktaydı. Demokratik
toplum düzeninin gereklerine aykırı olmama, AİHS’nin benimsediği ölçüttür. Bu ölçüt, 1982 Anayasası’nın 13. maddesinin ilk düzenlemesinde kullanılmış, maddenin değişikliğe uğradığı 2001 tarihli düzenlemede de varlığını korumuştur.

Yüksek Mahkemenin içtihatlarına göre, hürriyetin özüne dokunacak nitelikteki sınırlama aynı zamanda demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı sınırlamalardır. Anayasa Mahkemesi öze dokunmama kavramını Anayasanın değişikliğe uğramadığı dönemdeki verdiği kararlarında da demokrasinin temel öğesi kabul ederek kullanmıştır.

Anayasanın 11. maddesinde öngörülen “Anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı ilkesi” gereğince: “Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.
Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.” Anayasaya aykırı yapılan işlem ve düzenlemelerde bunların anayasaya aykırılığının ortadan kaldırılması yargı
organı aracılığıyla gerçekleştirilir.

Buna göre;
Anayasa Mahkemesi, kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve TBMM İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımından uygunluğunu denetler.

Bu yönde iptal davası (soyut norm denetimi)
açabilme hakkı, Cumhurbaşkanına, Türkiye
Büyük Millet Meclisinde en fazla üyeye sahip
iki siyasi parti grubuna ve üye tamsayısının en az
beşte biri tutarındaki üyelere aittir.

Olağanüstü hallerde ve savaş hallerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz.

Suç ve cezaların kanuniliği ilkesi Türk hukukunda,
örtülü olarak 1924, açık bir şekilde ise 1961 ve
sonrasında 1982 Anayasa’sında hukuki güvenceye
kavuşturulmuştur.

Anayasaya göre kimse, işlediği
zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı
bir fiilden dolayı cezalandırılamaz. Buna “kanunsuz
suç olmaz ilkesi” denilir.

Kimseye suçu işlediği zaman
kanunda o suç için konulan cezadan daha ağır
bir ceza verilemez. Buna da “kanunsuz ceza olmaz
ilkesi” denilir.