Kamu Hukukunun Bölümleri

İç kamu hukukunun alt dalları, anayasa hukuku, idare hukuku, vergi hukuku, yargılama hukuku ve ceza hukukudur.

Yasama, yürütme ve yargı gibi devletin temel organlarının kuruluşunu, işleyişini, görev, yetki ve sorumlulukları ile bu organlar arasındaki karşılıklı ilişkileri ve Devlet karşısında vatandaşların temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen hukuk kurallarını inceleyen kamu hukukunu bir dalıdır.

Anayasanın amacı, iktidarın işleyişini düzene koymak, keyfi hareketleri önlemek, yönetilenlerin haklarını korumak, Devleti hukuka bağlamaktır.

Şeklî anlamda anayasa: normlar hiyerarşisinde en üstünde yer alan, kanunlardan farklı ve daha zor bir usulle konulup değiştirilebilen hukuk kuralları bütünüdür. Bu anlamda bir kuralın anayasa kuralı niteliğine, onun içeriğine bakılmaksızın, o kuralın bulunduğu yere, yapılış veya değiştiriliş şekline bakılarak karar verilir. Eğer bu kural normlar hiyerarşisinde en üst basamağında yer alıyorsa ve kanun­lardan daha zor bir yöntemle değiştirilebiliyorsa o kural, içeriği neye ilişkin olursa olsun bir anayasa kuralıdır.

Dünyanın ilk anayasal belgesi İngiltere’de kral ile halk arasında yapılan 1215 tarihli Magna Carta’dır. Kral Yurtsuz Jean tarafından hayata geçirilen İngiltere’nin parlamentolu sisteme geçmesinde önemli bir yere sahip, kral ile halk arasındaki hakları saptayan ilk kez bir kralın kendi isteğiyle birtakım haklarından feragat ettiği Avrupa’da demokrasinin ilk adımı olarak kabul edilen bir tür sözleşme niteliği taşıyan Büyük Özgürlükler Şart diye de bilinen belgedir.

Anayasa türleri; Yazılı ve yazılı olmayan anayasalar, katı (sert) ve yumuşak anayasalar, kazuistik (ayrıntılı) anayasalar ve çerçeve anayasalar, şeklinde ifade edilmektedir.

İdare kelimesi kamu hukukunda Devletin ve kamu tüzel kişilerinin Devlet düzeni içinde yasama, yargı ve hükümet etme işlevi dışında kalan etkin­liklerini ifade etmek için kullanılmaktadır. İdare hukuku en genel tanımıyla Devlet ve kamu tüzel kişilerinin idare edilenlerle arasındaki ilişkile­ri düzenleyen kamu hukuku dalıdır. İdarenin varlık sebebi kamu hizmetlerini sunmak ve kamu düzenini sağlamak olduğu için bu anlamda idareye tanınan üstünlük ve ayrıcalıklar söz konusu olur.  Bu da idare hukukunun idarenin üstünlük ve ayrıcalıklarının yani kamu kudretinin kullanılmasıyla bireylerin hak ve hürriyetlerinin dengelenmesini gerektirir.

 İdare hukukunun konusu içinde yer alan idarenin mal edinme yöntemlerin­den olan kamulaştırma örneğinde 2942 sayılı Ka­mulaştırma Kanunu’nun varlığında olduğu gibi bazı konuların özel düzenleme konusu yapıldığı da gözlemlenmektedir. İdare hukukunun konusunu oluşturan alanların tam bir kanuni düzenlemeye konu edilememesi bu alanda kanuni düzenlemele­rin fazlalığıyla birlikte idare hukuka ilişkin temel ilkelerin yargı kararlarıyla somutlaşmasına yol aç­mıştır. Bu nedenle idare hukukunun içtihat özelliği söz konusudur

İdare hukukunda kamu hizmeti kavramının önemli bir yer tutuyor olması, kamu hizmetinin tatmininde zorunluluk gerek­tiren toplumsal ihtiyaçların düzenli ve sürekli bir şekilde yürütülmesini gerektirmektedir. Bu da ida­re hukukunun milli olma vasfını ortaya kor. İda­ri etkinliklerin yürütülmesinde bir takım evrensel değerlerin yerinin olması idare hukukunun evren­sel bir hukuk dalı olmasının değil, hukuk devleti, demokrasi ve insan haklarının idari etkinlikler üze­rindeki yansımasının bir sonucudur

İdari yargı ülkemizde ilk derece mahke­meler olarak idare ve vergi mahkemeleri, ikincil derecede istinaf mahkemesi olan bölge idare mah­kemeleri ve en üste de istisnai anlamda ilk derece mahkemesi rolünü üstlenmiş anlamda bir tem­yiz ve içtihat mahkemesi olan Danıştay’dan oluşan idari yargının varlığıyla somutlaşmıştır. İdarenin denetlenmesinde yargının yanında siyasi, kamuoyu ve kamu denetçiliğinin denetimi gibi denetleyici mekanizmalar söz konusudur.

Üniter bir Devlet içinde idarenin etkinlikleri birçok idare tarafından yürütülüyor olması bunla­rın uyum ve belirlilik ilkesi içinde yürütülmesini gerekli kılmaktadır. Bu husus idarenin bütünlüğü kavramıyla ifade edilir. İdarenin örgütlenmesinde Anayasa gereğince merkezden yönetim ve yerinden yönetim ilkeleri bir arada uygulanır. Bu anlamda idarenin bütünlüğünün sağlanmasında hiyerarşi ve idari vesayet yetkileri kullanılır. İda­renin faaliyetlerinin yerindeliği bu ilkelerden hiye­rarşiyle gerçek anlamda sağlanır. Vesayet yetkisinin kullanılmasında yerindelik denetimi ikincil derece­de varlığını hissettirir.

Kamu hizmeti,  kamu kuruluşlarınca ya da bunların gözetiminde ve denetiminde özel girişimler tarafından kamu yararını gerçekleştirmek amacıyla, siyasi kararla belirlenmiş, yerel, ülkesel ve bölgesel olabilen, tekelleşmesi gerekmeyen, sürekli, eşitlik ilkesi gözetilerek sunulan edimlerdir. Kamu hizmetlerinin tümüne egemen olan temel ilkeler; düzenli ve sürekli olmak, değişkenlik ve uyum, eşitlik ve tarafsızlıktır. Karşılıksız olma özelliği mutlak anlam taşımaz.

Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin görevlerin­den biri de kolluk faaliyetleri olup iç güvenlik hiz­metlerini yerine getiren teşkilat ve personel olarak tanımlanır. Kolluğun vazifesi güvenlik, dirlik ve esenlik, genel sağlık ve genel ahlakın korunması unsurlarından oluşan kamu düzenini korumaktır. Bu anlamda faaliyetlerinde önleyicilik vasfı ön pla­na çıkar.

Kolluğun suç öncesindeki görevleri ve suç işlendikten sonra ortaya çıkan görevleri kolluk fa­aliyetlerinin ayrımına sebep olur. Ülkemizde idari kolluk ve adli kolluk görevlerini yapanların genel olarak aynı teşkilat bünyesinde yer alır. Adli kolluk suç işlendiği durumlarda failler ile suçun işlenme­si sürecindeki delilleri toplayarak adli makamlara iletilmesini sağlar, bastırıcı bir özelliğe sahiptir. Böylece kolluk faaliyetleri, idari kolluk-adli kolluk faaliyetleri olarak ikiye ayrılır. İdari kolluk ise, polis, jandarma ve sahil güvenlik güçlerinden oluşan genel idari kolluk ve belediye, orman, gümrük vb örneklerinde görülen özel idari kolluk olmak üzere ikili bir yapıya sahiptir.

Sosyal güvenlik hukuku, çalışma hayatının çe­şitli veçhelerini düzenleyen, çalışma politikalarını, işletme şefinin yetkisini, grev, sendika hakkı ve top­lu sözleşme ile bireyi hastalık ve sakatlık risklerine karşı korumaya yönelik sosyal güvenlik düzenle­melerini inceleyen hukuktur. Günümüzde sosyal güvenliğin aile politikaları ile yakın ilişki içinde olduğu da gözlemlenmektedir. Bu hukuk dalı kısa­ca çalışma hayatını, işçilerin ve işverenlerin hak ve yükümlülüklerini düzenleyen hukuk dalıdır. Sosyal güvenlik hukukunun konusu sosyal güvenlik hiz­metleri oluşturur ve bu hizmetler sosyal sigortalar ve sosyal yardım ve hizmetleri aracılığıyla yerine ge­tirilir.

Genel kamu hukuku, soyut olarak Devletin oluşumunu, Devlet otoritesinin kaynağını, kişile­rin özgürlüklerini, hukuki, felsefi, tarihi ve sosyolojik açılardan inceler. Bir başka deyişle bu hukuk dalı Devletin temellerini, birey-Devlet ilişkilerinin tarihsel gelişimini ve modern zamanlarda bu ilişki­nin ulaştığı boyutu açıklanmaya çalışır. Kısacası genel kamu hukuku, Devlet kavramının oluşumu ve gelişimiyle, toplum, Devlet ve hukuk kavramları arasındaki ilişkileri açıklar.

Mali hukuk, kamu finansmanına yani kamu kurum ve idarelerinin gelir ve harcamalarına ilişkin kuralların bütünüdür. Kamu hukukunun bu da­lında, kamu gelirlerinin toplanmasına ve giderle­rin yapılmasına ilişkin hukuk kurallarını incelenir. Malî hukukun giderlere ilişkin kuralları gider hukukunu; kamu gelirlerine ilişkin kuralları ise gelir hukukunu (vergi hukukunu) oluş­turur. Mali hukuk, kamu hukukunun bir alt dalı­dır.

Vergi hukuku, kamu hukuku içinde yer alan ve Devletin mali faaliyetlerinin hukuki yönünü inceleyen bir yönüyle mali hukukun diğer yönüy­le de idare hukukunun bir alt dalıdır. Bu hukuk dalının kamu hukuku kapsamında değerlendiril­mesinin sebebi; bu hukuki ilişkinin taraflarından birinin egemenlik gücünü kullanması, verginin toplanılmasında toplumsal yararın ön planda yer alması ve bu hukuk dalında sözleşme serbestisin varlığının bahse konu edilememesidir. Vergi hukuku, özel vergi hukuku ve genel vergi hukuku olarak alt ayrıma tabi tutulur. Özel vergi hukuku, Türk vergi sistemi olarak da isimlendirilir. Özel vergi hukuku kapsamında gelir vergileri, harcama vergileri ve servet vergilerinden bahsetmek mümkündür. Genel vergi hukuku ise, vergi usul hukuku, vergi icra hukuku, vergi yargı­lama hukuku, vergi ceza hukuku, uluslararası vergi hukuku gibi alt dallara ayrılır.

Ceza hukuku, suç ve ceza kavramlarını incele­yen kamu hukuku alt dalıdır. Kamu hukukunun bu dalı bir yönü ile Devletin iç ve dış güvenliğin bo­zulmaması için aşılmaması gereken sınırları açıkça ortaya koyma görevini üstlenmiştir. Bu hukuk dalı suç ve faillerini cezalandırıcı kuralların tamamını içermektedir. Ceza hukuku sadece bireyin vücut bütünlüğüne, manevi değerlerine, malvarlığına, Devletin iç ve dış güvenliğini tehdit eden, tehlikeye sokan veya zarar verici nitelikteki hareketleri genel bir şekilde cezalandırır.

Ceza hukuku, genel ve özel ceza hukuku olarak iki alt dala ayrılır. Genel ceza hukukunun konusunu, maddi ve manevi unsurlarıyla suç kavramı, ceza hukukuna hâkim olan genel ilkeler, ceza kavramının tanımı, suçu ortadan kaldıran nedenler, cezayı azaltan ve ortadan kaldıran nedenler, içtima, iştirak, teşebbüs gibi tüm suçlar için geçerli olan ilke ve kavramlar oluşturur. Özel ceza hukukunun konusu ise ceza kanununa göre suç sayılan eylemler, bunların kendi aralarında tasnifi, suç sayılma nedenleri, kapsam ve sınırları ile birbirlerinden ayrılan yönleri ve bunlar için yasada öngörülen cezalar ve diğer tedbirlerdir.