HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI I - Deneme Sınavı - 4

Toplumsal düzen kuralları içinde en önemli sırayı işgal eden ve en etkili nitelik taşıyanı hukuk kurallarıdır. Bu kurallar, esas itibariyle kişilerin dışa yansıyan ilişkilerini düzenler ve bazen de tabiat olaylarını konu edinir. Bu itibarla toplum yaşamını düzenlemek, huzuru ve barışı sağlamak, dayanışmayı gerçekleştirmek gibi işlevleri söz konusudur.

Akıl ve insan doğası doğal hukukun iki ana kavramıdır. Bu nedenle hukukun temelini de akıl ve insan doğası ile açıklamışlardır. Hukuk doğal kanunların bir ürünüdür. Bu kurallar doğada esasen var olan kurallardır. İnsan, aklıyla bunu ortaya çıkartmıştır. Kendisi bir hukuk meydana getirmemiştir. Zaten doğada var olan bu kuralları biçimlendirmiştir.

Bu yaklaşıma göre hukuk, ilahî gücün eseridir. Konuluşunda olduğu gibi kaldırılışında da tek yetkili, ilahî iradedir. Tek kural koyucu Tanrı olup, koyduğu kuralları peygamberleri aracılığı ile insanlara iletir. Bu anlayışta hukuk kurallarına uyma ilahî iradeye bağlı olmanın bir sonucudur. Tüm yaptırımlar kaynağını ilahi temelden alır.

“İradeci pozitivizm” açısından hukuk beşeri iradenin ürünüdür. Bu yönüyle belirli bir makamın koymuş olduğu hukuktur. Koyucusu
bellidir. Ne zaman konulduğu bellidir. Öyleyse hukuku koyan güç ya da makam onun temelini oluşturur.

Bu teori, “sosyal sözleşmeciler” olarak da bilinen Hobbes, Locke ve Rousseau gibi düşünürlerce savunulmuştur. Teori, insanların toplumsal düzene geçmeden önce doğal yaşam halinde bulundukları ve bu dönemin kargaşa ve kaostan ibaret olduğu,
bundan kurtulmak ve daha güvenceli bir düzene geçmek amacıyla aralarında bir sözleşme yaptıkları ve böylece hukuk düzenini oluşturdukları şeklindeki anlayışa dayanmaktadır.

İlk Çağda Aristo ve Ulpianus başta olmak üzere dönemin filozoflarınca hukukun “biyolojik doğa” düzeni ile açıklandığı görülmektedir. Bu dönemde hukuk nedir sorusuna verilen cevap son derece basit ve açıktır.

Bu anlayışa göre hukukun kaynağı toplumsal olay ve kurumlardır. Hukuk daima bunu takip eder. Hiçbir zaman toplumsal gerçeklerden önce var olamaz. Hukuk, toplumsal yaşamın kendiliğinden ortaya çıkardığı bir üründür

Kıta Avrupası hukuk sisteminde "yargı birliği"değil "yargı ayrılığı" esası benimsenmiştir

İlişkinin Tarafları ölçütü, adından da anlaşılacağı üzere hukuksal işlemin ya da ilişkinin kimler arasında yapılmış olduğunu esas almaktadır. Buna göre eğer ilişki içerisinde devlet yer almıyorsa özel hukuk eğer ilişki içerisinde en az bir taraf devletse kamu hukuku alanından söz edilir

İngiliz hukukunun en temel özelliklerinden biri geleneksel kurallarının hukukta önemli bir yere sahip olmasıdır. Her ne kadar İngiliz hukukunun gelenek hukuku olduğu belirtilse de bunu salt geleneklerden oluşan hukuk şeklinde anlamamak gerekir. Zaten sadece geleneklerden ibaret bir hukuk sisteminden ne dün ne de bugün söz edilebilir. Bu nedenle İngiliz hukuk sistemini de geleneksel hukuk kurallarına dayalı bir sistem yerine geleneksel kuralların ağırlıkta olduğu sistem şeklinde belirtmek daha doğru olur.

Kıyas'ın sözcük anlamı ölçme, eşleştirme, uyarlama demektir. İslam hukukunun dördüncü temel kaynağı olup kimi zaman içtihat tabiriyle de anılmaktadır. Kıyas”, Kur’an ve sünnette yer alan kurallardan hareketle hakkında kural (nas) bulunmayan sorunların çözümünde kullanılan bir yöntemdir

Sosyal düzen kurallarından din, ahlak, görgü ve örf ve âdet kurallarının toplumsal ilişkileri düzenlemede, uygulanma ve kabul edilebilirlik anlamında yetersiz kalmaları, hukuk düzenine önem verilmesi ve hukuk düzeninin gelişmesine yol açmıştır. Bu bağlamda toplumu düzenleyen kurallardan en önemlisi ve en etkilisi hukuk kurallarıdır. Hukuk kurallarını diğer kurallardan ayıran temel özellikler, kaynağının ilahi değil beşeri olması, bunlara aykırı davranışların kamu gücü tarafından belirlenen yaptırımlarla karşılaşması ve hukuk kurallarına uygun davranılıp davranmamanın kişinin isteğine bırakılmamasıdır.

Tek bir hukuk anlayışının olmayışı tek bir hukuk tanımının yapılmasını engellemektedir. Kavramın öylesine geniş, öylesine değişken anlamları söz konusudur ki, bu nedenle kavramı tanımlamak, açıklamak için kütüphanelerce eser yazılsa yeridir.

Hukuk çok yönlü olup, kişinin toplum içindeki davranışlarını düzenleme özelliğiyle ülkeden ülkeye, dönemden döneme değişkenlik gösterir. İçeriği değişebilen bir kavramı tanımlamadaki güçlük dolayısıyla hukuka dair çeşitli yaklaşımlarla farklı tanımlar yapılmıştır. Fakat bu tanımlamalardan hiçbiri doyurucu olmamış ve Immanuel Kant”ın “hukukçular hâlâ hukukun tanımını aramaktadırlar” ifadesi günümüzde de geçerliliğini korumaktadır.

Bir tanıma göre hukuk, kural ve kurallar serisi olarak ortak özellikleri aracılığıyla belirli durumları kişiselleştirmektir. Hukuk aynı anlamda olmak üzere toplumsal hayatı örgütlemek amacına yönelik kurallar şeklinde de tanımlanabilir. Kavram en kısa ifadeyle belirli bir toplumda kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen ve devletin yaptırım gücüyle uyulması zorunlu kılınan davranış kurallarının oluşturduğu düzendir. Bununla birlikte iç hukuk düzeninin de uyulması kişilerin isteğine bırakılmış tamamlayıcı hukuk kuralları var olduğu gibi, uluslararası ilişkileri düzenleyen kuralları da devletin devletlerin yaptırım gücünden yoksun olduğunun altı çizilmelidir. Hukuk, toplumsal ilişkilere bağlı olarak sürekli değişir.

Hukuk kuralları kaldırıldığı veya değiştirildiği ana kadar sabit, durağandır. Hukuk kurallarının sürekli olması onun, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren kaldırılıncaya kadar geçerliliğini gösterir. Hukuk kuralları yürürlüğe girdikleri andan itibaren, ilgili oldukları her olaya uygulanır. Kurallar, yürürlükten kaldırılıncaya kadar, sürekli olarak uygulanabilir durumdadır. Süreli hukuk kuralı ve bu anlamda olmak üzere kanun istisnai durumlarda kullanılan bir yetkidir. Bir kuralın seyrek aralıklarla uygulanması devamlılık ilkesini bozmaz. Bütçe ve af kanunun doğası ve düzenleme konusu itibariyle sürelidir.

Hukuk düzeni içerisinde normlar, hiyerarşik bir sıra içerisinde yer alırlar. Bu sıralamanın en üstünde, anayasa olarak adlandırılan temel ve üstün bir norm bulunur. Bu norm, hukuk düzeninin tamamına geçerlilik kazandırır ve kendi geçerliliği üstünde yer alan herhangi başka bir norma bağlı değildir. Hukuk düzenine geçerlilik sağlayan temel norm, bu düzende yer alan normların içeriğini öngördüğü ilkelere göre belirlemez. Yalnızca geçerliliklerine ilişkin biçimsel bir kıstas sunar. Böylece anayasanın geçerliliğini temel norma uygun olup olmadığına bakarak saptarız. Benzer şekilde yasaların geçerliliği de anayasaya uygun olup olmamalarına bağlıdır.

Hukuk, toplum düzenini organize eden ve gerçekleştiren kurallar ve bu kuralların adil bir şekilde uygulanışıdır. Etimolojik kökeni, Arapça olup “hak” kelimesinin çoğulu şeklinde dilimize geçmiştir

Hukuk kuralları, normatiflik özelliği sebebiyle kişilerin bireysel özelliklerinden olabildiğince arındırılmış belirli davranış biçimleri öngörür. Bireysel özelliklerin göz ardı edilmesiyle eşitlik ortaya çıkar. Hukukun sağladığı eşitlik mutlak eşitlik değil, kanun önünde eşitlik yani aynı durum ve koşulları taşıyan eşit olması kastedilir. Bilimsel, rasyonel bir temele dayanarak farklı statü içerisinde değerlendirme yapmak hukukun eşitlik amacına ters düşmez. Ancak renk, dil, din, cinsiyet, sınıf, zümre gibi ayrımlar getiren düzenlemeler hukukun eşitlik sağlama amacına aykırı düşer.

En genel anlamda adalet, her hak sahibine hakkının verilmesini öngören evrensel ahlaki bir ilkedir. Genel anlamıyla hakka uygunluk, haklı ile haksızın ayırt edilmesi anlamına gelen adalet, bireyler arasındaki ilişkilerin ve eylemlerin ahlaki bakımından adil ya da doğru olma niteliğidir. Bu ilke, hukukun teşekkül sebebi ve nihai amacıdır. “Hukuk adalete hizmet eden bir hayat nizamıdır. Hukukun hedef gayesi veya manevi ideali adalettir. Hukukun yürürlükte olması, kuvvet ve tasvibe değil, adalete tabidir.”