HUKUK TARİHİ

Tanzimat Dönemi’nden kasıt, söz konusu dönemin 1839 Tanzimat Fermanı’nın ilanı ile başlayıp, 1918 Mondros Mütarekesi ile Osmanlı Devletinin fiilen ortadan
kalktığı tarihe kadar devam eden dönem olmasıdır. Bu dönem, Türk Hukuk Tarihi’nin üçüncü dönemi olarak da ifade edilebilir.  Türk Hukuk Tarihi,
İslam dininin kabulünden önceki dönem, İslam dininin kabulünden sonraki dönem, Tanzimat’ın ilanından sonraki dönem (Tanzimat Dönemi),
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonraki dönem (Cumhuriyet Dönemi) şeklinde dönemlendirilebilir.

II. Mahmut’un ölümüyle başa geçen padişah Abdülmecid döneminde (1839-1861), hariciye nazırı Mustafa Reşit Paşa, 3 Kasım 1839’da Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nu ilan etmiş ve Osmanlı Devletinin Tanzimat Dönemi başlamıştır. Söz konusu dö­neme ve dönemi açan fermana ismini veren Tanzimat kelimesi “düzenlemeler”, “nizamlamalar”, “yapılanmalar”, “reorganizasyon” anlamlarına gelmektedir

İngiltere, Fransa, Rusya gibi devletlerin, Osmanlı Devletine müdahalelerinin gö­rünürdeki gerekçesi olan ve devletin sona ermesine kadar dile getirilen, Müslü­man olmayan Osmanlı tebaasının, Osmanlı Devleti karşısındaki siyasi, hukuki durumunun düzeltilmesi taleplerinin sonuçlarından biri de 28 Şubat 1856 tarihli Islahat Fermanı’nın ilanı olmuştu

1839 Tanzimat Fermanı’nın ilanı ile başlayan reform hareketlerinin (modernleş­menin) sonucu olan Osmanlı Devletinin ilk anayasası (Kanun-ı Esasi), 23 Ara­lık 1876’da ilan edilmiştir.

23 Temmuz 1908’de (10 Temmuz 1324), Manastır’da Harbiye Mektebi müdürü Vehip Paşa tarafından verilen söylevle, II. Meşrutiyet ilan edilmişti. Söz konusu söylevde, Fransız devriminden alınan özgürlük, eşitlik, kardeşlik (hürriyet, müsa­vat, uhuvvet) ilkelerine, adalet ilkesi de eklenmişti

Bu dönem Osmanlı ticaret hukuku Fransa’dan resepsiyon yolu ile alınan yasalarla düzenlenmiştir. Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra kamu hukuku alanında ilk hazırlanan yasa, 1840 Ceza Kanunnamesi iken, özel hukuk alanında da 1850 tarih­li Kanunname-i Ticaret’tir (Ticaret Kanunu).

1875’de Avukatlık kurumu, Osmanlı hukukuna kesin olarak girerken, 1878 yı­lında da Mukâvelat Muharrirleri Nizamnamesi ile noterlik kurumu Osmanlı hu­kukuna girmişti.

1879 tarihli Mehakim-i Nizamiyenin Teşkilatı Kanun-ı Muvakkatı ile de mübaşir­likler, icra memurlukları, adliye müfettişlikleri oluşturulmuş, harçlar düzenlenmişti.

Kimsenin kanunla bağlı olduğu mahkemeden başkasına gitmeye zorlanamaması (23. md.), her davanın ancak ait olduğu mahkemede görülmesi (85. md.), mahkemelerin kendi görevlerine giren davalara bakmaktan kaçınamamaları (84. md.), var olan belli mahkemeler dışında olağanüstü mahkemeler veya yargı kararı vermeye yetkili özel komisyonlar kurulamaması (89. md.), yargılamanın alenen yapılması (82. md.), herkesin, mahkemeler önünde lüzum gördüğü, kanuna uygun vasıtalarla, davasını savunabilmesi (83. md.). Ayrıca işkence ve her türlü eziyetin yasaklanması da (26. md.) sanıklar için bir güvencedir.

Osmanlı Hukukundaki resepsiyon hareketinde tercih edilen ülkenin Fransa olması, Osmanlı Devletinin Fransa ile yaşadığı tarihî ilişkilere dayanmaktadır. Yine dönemin siyasi gelişmeleri ve Osmanlı Devletinin diğer “Batılı” ülkelerle ilişkileri de Osmanlı resepsiyonunun kaynak ülkesi olarak Fransa’nın seçilmesine neden olmuştur.