HUKUK TARİHİ

II. Mahmut’un ölümüyle başa geçen padişah Abdülmecid döneminde (1839-1861),
hariciye nazırı Mustafa Reşit Paşa, 3 Kasım 1839’da Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nu
ilan etmiş ve Osmanlı Devletinin Tanzimat Dönemi başlamıştır. Doğru yanıt A'dır.

Tanzimat Fermanı’nın Osmanlı tebaasına tanıdığı güvenceler, Osmanlı hukuk
sistemi açısından -pek de- yeni güvenceler değildi. Zira Tanzimat Fermanı da Osmanlı Devletinin adaletname denilen, bezeri hatt-ı hümayunları yayınlama geleneğinin devamıydı ve fermanda tebaaya tanınan güvenceler, padişahın tek yanlı
iradesinin sonucuydu. Bu belgeyi diğer adaletnamelerden ayıran şey ise padişahın
kendi kendisini de fermanın getirdiği esaslarla sınırlamasıydı.
Fermanda tebaanın can, mal, namus güvenliğinden bahsedilmesi, tebaaya verilen güvencelerin teminatının olup olmadığı sorusunu gündeme getirir. Fermanda
tanınan güvencelerin teminatı -söz konusu güvencelere aykırı davranışların yaptırımı- padişah için dinî yani uhreviydi. Çünkü padişah, ferman hükümlerine aykırı
davranmayacağına dair yemin edecekti; ayrıca belgenin sonunda hükümlerin hilafına hareket edecek olanlara beddua edilmekteydi. Padişah için ettiği yemine sadık
kalma yükümlülüğünü getiren dinî sorumluluktan başka, pozitif hukuka dayanan
bir sorumluluk söz konusu değildi. Öyleyse hükümdar, tek yanlı iradesiyle tanıdığı güvenceleri, hukuki açıdan, yine tek yanlı iradesiyle geri alabilecekti. Doğru yanıt B'dir.

Islahat Fermanı 28 Şubat 1856'da ilan edilmiştir.

Islahat Fermanı da, Tanzimat Fermanı gibi içinde bulunduğu çağa uygun bir Osmanlı toplumu (milleti) meydana getirme aşamalarından biriydi. Bu noktayı tespit açısından fermanın metnine dönülürse, Müslüman ve Müslüman olmayan Osmanlı tebaası arasındaki farklılıkların kaldırılarak, eşit statüdeki Osmanlı yurttaşını meydana getirme çabasıyla karşılaşılır. Fermanın kabul ettiği esasların çoğu, tebaa eşitliğini oluşturmaya yönelikti. Doğru yanıt D'dir.

1839 Tanzimat Fermanı’nın ilanı ile başlayan reform hareketlerinin (modernleşmenin) sonucu olan Osmanlı Devletinin ilk anayasası (Kanun-ı Esasi), 23 Aralık 1876’da ilan edilmiştir. Doğru yanıt D'dir.

1831 tarihli Belçika Anayasası ve 1850 tarihli Prusya Anayasası’ndan esinlenilerek  Kanun-ı Esasi düzenlenmiştir. Doğru yanıt E'dir.

23 Temmuz 1908’de (10 Temmuz 1324), Manastır’da Harbiye Mektebi müdürü
Vehip Paşa tarafından verilen söylevle, II. Meşrutiyet ilan edilmişti. Doğru yanıt E'dir.

Tanzimat Fermanı’nın ilanını takip eden ilk kanunlaştırma hareketi ceza hukuku
alanında olmuş, Fermanın ilanından itibaren bir sene geçmeden, tüm tebaayı kapsamına alan 1840 tarihli Ceza Kanunnamesi hazırlanmıştı. Doğru yanıt A'dır.

Osmanlı ticaret hukuku Fransa’dan resepsiyon yolu ile alınan yasalarla
düzenlenmiştir. Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra kamu hukuku alanında ilk
hazırlanan yasa, 1840 Ceza Kanunnamesi iken, özel hukuk alanında da 1850 tarihli Kanunname-i Ticaret’tir (Ticaret Kanunu). Söz konusu yasa, 1807 tarihli Fransa Ticaret Kanunu'nun birinci ve ikinci bölümlerinin çevirisi ile hazırlanmıştır. Doğru yanıt C'dir.

Osmanlı Devleti modernleşme döneminde, ticaret, ceza, usul hukuku gibi alanlarda resepsiyon yolu ile kanunlaştırmalarını yaparken, borçlar hukuku, eşya hukuku, aile hukuku gibi hukukun diğer bazı alanlarında İslam Hukuku uygulamalarını devam ettirmiştir. Devletin hukuk alanında kısmi resepsiyon hareketini başlattığı bu dönemde,
medenî hukuk sahasında iktibasa gidilmeyerek, Osmanlı Devletinin ilk medenî kanunu
olarak ifade edilen Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, İslam Hukukunun Hanefi mezhebinin
kabullerinden yararlanılarak hazırlanmış ve yürürlüğe sokulmuştur. Doğru yanıt B'dir.

Ülke içindeki problemlerin yanı sıra, savaş alanlarında “Batı”ya karşı yenilgiler başlamıştı. Bu yenilgilerin ilk kesin işareti, 1699’da Avusturyalılarla yapılan Karlofça Anlaşmasıydı.

Her ne kadar III. Selim’in reformları, Kabakçı Mustafa isyanıyla son bulmuş (1807) ve III. Selim tahttan uzaklaştırılışından 14 ay sonra (1808) öldürülmüşse de Osmanlı Devletindeki değişim aynı doğrultuda devam etmiştir.

Mahmut, 1808’de tahta çıkmıştır. II. Mahmut’un uzun süreli saltanatında (1808-1839), diğer alanlardaki reformların yanında hukuktaki modernleşmenin de temelleri atılmaya başlanmıştır. Padişahın söylevlerinde, Müslüman olan ve olmayan tebaa arasında eşitlik ilkesine vurgu yapılması, biri ulemaya, biri devlet adamlarına ilişkin iki ceza kanununun kabulü, Tanzimat Dönemi kanunlaştırmalarında ve yargı örgütünde önemli bir unsur olarak ortaya çıkan Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye’nin kuruluşu, hükümet (kabine) sisteminin kabul edilmesi, müsaderenin ve siyaseten katlin 152“hemen hemen” tarihe karışması ve Yeniçeri Ocağının kaldırılması da dâhil olmak üzere birçok reform, II. Mahmut’un iktidar dönemine rastlar.

1839 Tanzimat Fermanı’nın ilanı ile başlayan reform hareketlerinin (modernleşmenin) sonucu olan Osmanlı Devletinin ilk anayasası (Kanun-ı Esasi), 23 Aralık 1876’da ilan edilmiştir.

1876 Kanun-ı Esasi uyarınca, padişah yürütme organının başıydı. Heyet-i Vükela’nın (Bakanlar Kurulu) başkan ve üyelerini, yani sadrazamı, şeyhülislamı ve vekilleri padişah tayin eder ve azlederdi. Meclis-i Umumi adını taşıyan yasama meclisi ise Heyet-i Âyân ve Heyet-i Mebusandan oluşmaktaydı. Heyet-i Âyân’ın üyeleri padişah tarafından ömür boyu bu görevde kalmak üzere atanırlarken, Meclis-i Mebusan’ın üyeleri, her elli bin erkek nüfusa bir temsilci olmak üzere, dört yıl için, seçim yoluyla bu göreve gelirlerdi.

1876 Kanun-ı Esasi uyarınca, padişah yürütme organının başıydı. Heyet-i Vükela’nın (Bakanlar Kurulu) başkan ve üyelerini, yani sadrazamı, şeyhülislamı ve vekilleri padişah tayin eder ve azlederdi. Meclis-i Umumi adını taşıyan yasama meclisi ise Heyet-i Âyân ve Heyet-i Mebusandan oluşmaktaydı. Heyet-i Âyân’ın üyeleri padişah tarafından ömür boyu bu görevde kalmak üzere atanırlarken, Meclis-i Mebusan’ın üyeleri, her elli bin erkek nüfusa bir temsilci olmak üzere, dört yıl için, seçim yoluyla bu göreve gelirlerdi.

Osmanlı Devletinde beş çeşit (şer’iye, cemaat, konsolosluk, nizamiye, ticaret) mahkeme ile karşılaşılmaktadır. Bu durum mahkemeler arasında, devlet sona erene kadar, birçok görev uyuşmazlığının yaşanmasına sebep olmuştu.

1860’da Ticaret Kanunname-i Hümayunu’nun zeyli (Zeyl-i Kanun-ı Ticaret) ile ticaret mahkemeleri ayrıntılı olarak düzenlendi.

1875’de Avukatlık kurumu, Osmanlı hukukuna kesin olarak girerken, 1878 yılında da Mukâvelat Muharrirleri Nizamnamesi ile noterlik kurumu Osmanlı hukukuna girmişti.

1839