HUKUK TARİHİ

İhkâk-ı hak yasağı da denilen bu ilke, kasten adam öldürme suçunun cezası olan kısasta dahi mahkeme kararı olmaksızın maktulün yakınlarının fâile ceza verememesi, ceza verme yetkisinin mutlak olarak devlete ait olması anlamına gelmektedir.

Had suçlarının oluşması için kastın varlığı aranır. Kısas suçlarında ise ihmal veya hata ile de suç oluşur. Hataen öldürme veya yaralamada kişinin diyet ödemesi gerekir.

Yaralamada ödenecek diyette göz, kulak, burun ve diş gibi belli organlar için mikdar sabittir ve buna erş adı verilir. Bunların dışındaki yaralamalarda ise duyulan elem ve acının büyüklüğüne göre hâkim diyet mikdarını takdir eder ki buna da hukûmet-i adl denilmiştir.

Vakıf kurma malvarlığını azaltıcı bir işlem olduğu için vakıf kurucusunun tam eda (fiil) ehliyetine sahip olması gerekir. Yani ayırtım gücüne sahip, ergen ve ergin (reşit) olmalıdır.

Vakıftan Yararlananlar (Mevkûfun Aleyh): Vakıfan yararlanan kimselerin esasen vâkıfa yabancı kimseler olması beklenir. Ancak Ebu Yusuf, vakfedenin kendisinin ve yakınlarının da vakıfan yararlanabileceği kanaatindedir. Aile vakıfarı bu içtihada dayanır. Okul, cami, kütüphane gibi vakıf eserlerden herkes yararlanabilir. Tamamen fakirlerin istifadesine sunulmuş hastane ve aşevi (imarethane) gibi hayır kurumlarından ise sadece fakirler yararlanabilir.

Tamamen fakirlerin istifadesine sunulmuş hastane ve aşevi (imarethane) gibi hayır kurumlarından ise sadece fakirler yararlanabilir. Vakıf tek tarafı bir hukuki işlem olduğu için vakfın geçerliliği vakıfan yararlananların kabulüne bağlı değildir.

Vakfedenin bizzat kendisinin veya soyundan gelenlerin yararlandığı vakıfara aile vakfı veya zürri vakıf adı verilir. Yukarıda değinildiği üzere hukukçuların çoğunluğu aile vakfını geçerli kabul etmez. Ebu Yusuf ise vâkıfın ve alt soyunun vakıf lehdarı olabileceği görüşündedir. Uygulamada bu görüş hâkim olmuştur.

Yılın çoğunu ahırda geçiren ve parayla alınan yemle beslenen hayvanlar zekâta tabi değildir. Osmanlılarda mirî arazide yayılan küçükbaş hayvanlardan alınan vergiye ağnâm vergisiveya ağnâm resmi denirdi.

Raiyet rüsumunun ikinci kısmına bâd-ı hevâ vergileri denir ki işte bunlar örfî vergilerdir. Gerdek resmi de denilen resm-i arûs bunlardan biridir. Bir diğeri cerime ya da resm-i cürm ü cinayet denilen ehl-i örfün kendi bölgesinde işlenen suçların cezalarının infazı karşılığında aldığı rüsumdur.

Osmanlı ceza hukuku ukûbât denilen İslam ceza hukukunun temel ilkeleri üzerine kuruludur. Doğru cevap A'dır.

İslam ceza hukukunda cezalandırma hakkı devlete aittir. İhkâk-ı hak yasağı da denilen bu ilke, kasten adam öldürme suçunun cezası olan kısasta dahi mahkeme kararı olmaksızın maktulün yakınlarının fâile ceza verememesi, ceza verme yetkisinin mutlak olarak devlete ait olması anlamına gelmektedir. Dolayısıyla İslam ceza hukukunda ihkak-ı hak mümkündür denilemez. Ayrıca Allah haklarını ihlal eden suçlar hakkullah şeklinde adlandırılmıştır. Doğru cevap D'dir.

Allah haklarını ihlal eden suçlar hakkullah ve kişi haklarını ihlal eden suçlar hakkulibâd gibi ayrımlar varsa da İslam ceza hukukunda en yaygın ayrım suçların had, kısas ve ta’zîr suçları olarak ayrılmasıdır. Doğru cevap B'dir.

İslam ülkesi vatandaşı olan gayrimüslimlere zimmî denir. Bunlar şarap içmesarhoşluk suçu dışındaki bütün suçlarda Müslümanlar gibi muamele görür. Doğru cevap C'dir.

İslam hukukundaki genel kabule göre hükümdarın sorumsuzluğu veya dokunulmazlığı bulunmaz. İşlediği her suçtan dolayı yargılanır ve gerekirse cezalandırılır. İslam ceza hukuku dârülislam yani Müslümanların egemenliği altındaki ülkelerde uygulanır. Suçlunun aleyhindeki ceza kanunları geriye yürümez. Doğru cevap B'dir.

Akıl hastalığı, sarhoşluk ve kusurluluk, manevi unsurla ilgili yani ceza ehliyetini etkileyen durumlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Had suçları hırsızlık, zina, zina iftirası, şarap içme-sarhoşluk, yol kesme, isyan ve dinden dönme suçlarıdır. Kısas suçları ise adam öldürme ve yaralamadır. Bu dokuz suçun dışında kalan ve tek tek sayılmasına imkân olmayan örneğin rüşvet, kalpazanlık, casusluk gibi suçlar ta’zîr grubunu oluşturur. Doğru cevap A'dır.

Had suçları hırsızlık, zina, zina iftirası, şarap içme-sarhoşluk, yol kesme, isyan ve dinden dönme suçlarıdır. Kısas suçları ise adam öldürme ve yaralamadır. Bu dokuz suçun dışında kalan ve tek tek sayılmasına imkân olmayan örneğin rüşvet, kalpazanlık, casusluk gibi suçlar ta’zîr grubunu oluşturur. Doğru cevap E'dir.

Geliri bir köy veya mahalle halkının veya esnafın beklenmedik ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan vakıflara avârız vakfı denilir. Bu vakıflar, bir köy veya mahallede veyahut da esnaf loncasında düşkünlüğü nedeniyle çalışamayanların geçimini karşılamak; fakirlerin cenazelerini kaldırmak, fakir kızları evlendirmek, fakir delikanlılara iş kurmak, evi yanan veya yıkılanlara yardım etmek, köy ve mahallenin yol ve köprü gibi bayındırlık ihtiyaçlarına kaynak sağlamak gibi amaçlarla kurulurdu. Doğru cevap D'dir.

Şer’î vergiler (Tekalif-i Şer'iye) esas olarak zekât, haraç ve cizyedir. Bunlara define vergisi (rikâz) ve gümrük vergisi de eklenebilir. Doğru cevap A'dır.