HUKUK TARİHİ

İslam ceza hukukunda cezalandırma hakkı devlete aittir. İhkâk-ı hak yasağı da denilen bu ilke, kasten adam öldürme suçunun cezası olan kısasta dahi mahkeme kararı olmaksızın maktulün yakınlarının fâile ceza verememesi, ceza verme yetkisinin mutlak olarak devlete ait olması anlamına gelmektedir. Doğru cevap D şıkkıdır.

İslam ülkesi vatandaşı olan gayrimüslimlere zimmî denir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Bir Müslümanın dinini alenen terk etmesine irtidat denilir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Yaralamalarda duyulan elem ve acının büyüklüğüne göre hâkim diyet miktarını takdir eder ki buna da hukûmet-i adl denilmiştir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Vakfa özgülenen mal cami, medrese, hastane gibi doğrudan vakfın amacının gerçekleşmesi için kullanılan türden ise bu tür mallara müessesât-ı hayriye denir. İş hanı, değirmen, dükkân gibi vakfa gelir getirme amacıyla tahsis edilen bir mal ise buna da müstegallât-ı vakfiye adı verilir. Doğru cevap D şıkkıdır.

İcareteynli vakıflar 1935 tarihli Vakıflar Kanunu ile kaldırılmış ve tasfiyeye tabi tutulmuştur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti Yeniçeri Ocağının kaldırılmasının ardından ulemayı denetim altına alma ve bütçe gelirlerini artırma amacı da gözetilerek 13 Ekim 1826’da II. Mahmud tarafından kuruldu. Doğru cevap B şıkkıdır.

Baş vergisi de denilen cizye İslam ülkesi vatandaşı olan gayrimüslimlerden askerlik bedeli olarak alınan vergidir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Savaş harcamaları gibi devletin olağanüstü giderleri için saldığı vergilere avârız vergisi denilir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Cizye, 1909 yılında gayrimüslimlerin zorunlu askerliğe tabi tutulması sonucu kaldırıldı. Doğru cevap D şıkkıdır.

Osmanlı ceza hukuku ukûbât denilen İslam ceza hukukunun temel ilkeleri üzerine kuruludur. İslam ceza hukukunda cezalandırma hakkı devlete aittir. İhkâk-ı hak yasağı da denilen bu ilke, kasten adam öldürme suçunun cezası olan kısasta dahi mahkeme kararı olmaksızın maktulün yakınlarının fâile ceza verememesi, ceza verme yetkisinin mutlak olarak devlete ait olması anlamına gelmektedir. Doğru cevap B'dir.

İslam hukukunda  hırsızlık, zina, zina iftirası, şarap içme-sarhoşluk, yol kesme, isyan ve dinden dönme had suçları suçlarıdır. Kısas suçları ise adam öldürme ve yaralamadır. Doğru cevap E'dir.

Had ve kısas suçlarının cezaları tek ve sabittir. Hâkimin takdir hakkını kullanacağı alt ve üst sınırlar bulunmaz. Ta’zîr suçlarında ise hâkimin belli oranda bir takdir hakkından söz edilebilir. Casusluk suçu Ta’zîr suçlarından biridir. Doğru cevap D'dir.

Kanunda yazılmayan eylemlerin suç oluşturması düşünülemez. Tipiklik de denilen bu unsur hem Batı ceza hukukunun hem de İslam ceza hukukunun temelidir. Had ve kısas suçları ve cezaları nas denilen Kitap (Kuran) ve sünnette belirlenmiştir. Doğru cevap A'dır.

Zina iftirasında suçu sabit olan kimseye sopa cezası verilir; ayrıca iftira atan bir kimse olarak ömür boyu tanıklığı kabul edilmez.

Şarap içenlere Hz. Peygamber suçun cezası olarak sopa cezası vermişse de sabit bir mikdar belirlememiştir.

Kasten yaralamada verilecek ceza kısastır (yaralama). Kısasta eşit uygulama önem taşır. Eşit bir uygulama yapılamayacağından emin olunamazsa ya da amacı aşan bir sonuç çıkması ihtimali varsa kısas uygulanmaz; ceza diyete dönüşür.

Kasten adam öldürmenin cezası kısastır (ölüm). Maktulün belirli derecede yakınları kısas yerine diyet isteyebilirler. Diyet belirli bir mal veya paradır. Fâilin diyet ödemesi durumunda kısas düşer. Ancak bu halde devlet genel cezalandırma yetkisini kullanarak suçluya ta’zîr yoluyla ceza verir.

Doğru cevap D'dir.

Vakıf kurma malvarlığını azaltıcı bir işlem olduğu için vakıf kurucusunun tam eda (fiil) ehliyetine sahip olması gerekir. Yani ayırtım gücüne sahip, ergen ve ergin (reşit) olmalıdır. Akıl hastalarının, akıl zayıflarının (mâtuh), mümeyiz ve gayrımümeyiz küçüklerin vakıf kurucusu olmaları mümkün değildir. Anılan kimseler bu işlemi kendileri yapamayacakları gibi, veli veya vasi gibi kanuni temsilcilerinin rızalarıyla dahi yapamazlar. Mal varlığını gerektiği gibi kullanamayıp aşırı savurganlığı nedeniyle hâkim kararıyla kısıtlılık altına alınan sefih de, sağlar arası bir işlemle vakıf kuramaz ise de ölüme bağlı bir tasarrufla yani vasiyetle vakıf kurabilir.
Vakfedenin erkek ya da kadın olması arasında bir fark yoktur; kadınlar da vakıf kurucusu olabilir.  Doğru cevap B'dir.

Gayrisahih vakıf hukuken geçersiz vakıf anlamında değildir; bunlar da hukuk düzenine uygun bir şekilde geçerli olarak kurulmuşlardır. Bunlara gayrisahih denilmesi gerçek anlamda vakıf olmaması anlamındadır; zira gerçek vakıf bir kimsenin kendi
mülkiyetinde bulunan mallardan bir kısmını ayırarak hayır amacıyla vakıf oluşturmasıdır. Oysa gayrisahih vakıflarda vakf edilen devlete aittir ve devletin yerine getirmesi gereken bir kamlu hizmetini üstlenmek üzerer vakfına izin verilmiştir.

Vakfedenin bizzat kendisinin veya soyundan gelenlerin yararlandığı vakıflara aile vakfı veya zürri vakıf adı verilir. Hukukçuların çoğunluğu aile vakfını geçerli kabul etmez. Ebu Yusuf ise vâkıfın ve alt soyunun vakıf lehdarı olabileceği görüşündedir. Uygulamada bu görüş hâkim olmuştur. Doğru cevap C'dir.

Osmanlı Devleti’nde kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi için bütçe gelirlerine olabildiğince az yüklenilmiştir. Eğitim, sağlık ve bayındırlık hizmetleri büyük oranda vakıflar aracılığıyla ifa edilirdi. Askeri hizmetler ise klâsik dönemde tımar sistemi ile düzene sokulmuştu. Devlet, arazisini halka kiraya vererek, buradan alınan bedel karşılığında sipahilere asker besletmiş ve savaş zamanında bunların orduya katılmaları sağlanmıştı. Doğru cevap C'dir.

Kamu yararının gerektirdiği durumlarda şer’î vergiler dışında toplanan vergilere örfî vergiler denilmiştir. Esas itibariyle iki tür örfî vergi vardır: Tekâlif-i divaniye veya avârız-ı divaniye de denilen avârız vergileri ve rüsum-ı örfiye vergileri. Bir de bunlar dışında kalan örfî vergilerden söz edilebilir. Doğru cevap B'dir.

Baş vergisi de denilen cizye İslam ülkesi vatandaşı olan gayrimüslimlerden askerlik bedeli olarak alınan vergidir. Maktu ya da kişilerin servetlerine göre değişken  oranlı olabilmektedir. Maktu cizye, fetih esnasında devlet başkanı ile gayrimüslimler arasında sulh yoluyla belirlenir. Rumeli vilayetlerinden Eflak, Boğdan ve Erdel vilayetlerinden bu tür cizye alınırdı.