HUKUK TARİHİ

Şer’iyye sicilleri, kadı defteri, kadı sicili, kadı sicilleri, zabt-ı vekayi veya şer’iyye sicil defterleri gibi çeşitli tabirlerle adlandırılmaktadır.

Durer’ül Hükkam; fıkıh, Behcetü’l-Fetava; fetva mecmuası, Kanun-ı cizye-i cinganeha kanununamedir.

Osmanlı Devletinde Divan-ı hümayun içinde etkin bir görevli olan nişancı, örfi hukukun hazırlanmasıyla gö­revlidir.

Padişah kanununa irade denilmektedir.

Mezalim mahkemesi, Emevilerden itibaren kurulan İslam devletlerinde çeşitli isimler altında devlet başkanı veya vezirinin başkanlığında toplanıp mahkeme fonksiyonu da yerine ge­tiren bir kurumdu.

Osmanlı Devletinde yargılama faaliyeti esas olarak meclis-i şer’i de denen kadı mahkemesince veya şer’î mahkemece yürütülüyordu. Bunun dışında Divan-ı Hümayun ve diğer bazı divanlara da görev verilmişti. Ayrıca ülkede bulunan gayrimüslim yabancıların (müstemenler) kendi aralarındaki ihtilaflara konsolosluk mahkemelerinin; Osmanlı Devletinin uyruğu olan gayrimüslimlerin kendi aralarındaki bazı ihtilaflarına da cemaat mahkemelerinin bakma yetkisi vardı.

Osmanlı sultanı tahta çıktıktan sonra paytahttaki önde gelen yöneticiler kendi­sine biat ederlerdi. Biat İslam hukukuna göre devlet başkanı (halife, imam) olacak kimseye, önde gelenlerin bağlı kalacağına dair teminat vermesiydi; bunun karşı­lığında devlet başkanı da hukuka uygun, adaletli bir yönetim sergileyeceğine dair söz vermiş olurdu.

Divan-ı Hümayunun asli üyeleri veziriazam, kubbealtı vezirleri, kazasker­ler, nişancı, defterdar ve Rumeli beylerbeyidir. Deniz seferinde bulunmayıp da İstanbul’da bulunduğu vakitlerde kaptan-ı derya ve vezir payesi taşıdığında yeni­çeri ağası da divan üyesi olurdu.

Osmanlı Devletinde hukuki bakımdan Müslüman tebaa haricinde kalan diğer dini inanış gurupları gayrimüslimler genel başlığı altında zimmiler edilmiştir. Ancak Osmanlı belgelerinde genellikle Musevilere Yahudi, Or­todoks Hristiyanlara zimmi ve Gregoryenlere Ermeni denilmiştir.

1774 ta­rihli Küçük Kaynarca Anlaşmasıyla Ruslara, Osmanlı tebaası Ortodoksların din ve vicdan özgürlüklerinin ve kiliselerinin korunacağını taahhüt etmişti.