HUKUK TARİHİ

“Devlet kurmak, âmme müesseseleri yaratmak demek olduğuna göre, büyük Türk İmparatorluklarının kuvvetli teşkilât, yani sağlam hukukî müesseseler vücuda getirmiş olması pek tabiidir” sözü, Fuad Köprülü tarafından 1943 yılında dile getirilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Hukuk kuralları din ve ahlâk kuralları ile karışık olarak örf, adet ve teamüller halindedir. Sonraki dönemlerde Türklerin de “Yazılı Hukuk Kuralları” mevcuttur. Günümüze kadar varlığını sürdürebilmiş, elimizde bulunan en eski hukuk belgeleri ve sözleşmeler Uygurlara aittir. Doğru cevap A'dır.

İslâmiyet öncesi Türk devletlerinin hukuk tarihleri ile ilgili başvurulan bir diğer kaynak türü, tarihî ve edebî eserlerdir. Uygur dönemi devlet teşkilatı ile ilgili bilgi veren Yusuf Has Hâcib’in Kutadgu Bilig’i ve Türk dil tarihi bakımında çok değerli bilgiler içeren Kaşgarlı Mahmut’un Divânu Lügati’t-Türk’ü bu alandaki önemli eserlerdir. Doğru cevap C'dir.

Hunlar, Çinliler tarafından MÖ XIII. yüzyıldan beri bilinmekteydi. Hatta Çinliler, Hunların tehlikeli istilalarından korunmak amacı ile MÖ III. yüzyılda Çin Seddini inşa etmek zorunda kalmışlardı.

Hunlara göre savaştan kaçmak ile ölmek eş değerdedir. Bu nedenle savaştan kaçmanın cezası da ölümdür.

Soruda verilen ilk iki önerme doğrudur. Ancak üçüncü önerme, "bir hükümdarın oğlu kumadan doğmuşsa hükümdar da olamazdı" şeklinde düzeltilmelidir. Doğru cevap C'dir.

Orta Asya’daki Büyük Hun Devleti’nin yıkılışından sonra MS VI. yüzyılda kurulup VII. yüzyılın ortalarında ortadan kalkan, fakat yine aynı yüzyılın sonlarına doğru yeniden ortaya çıkan Türk devletine, Göktürk Devleti adı verilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Göktürklerde düğün, her ailenin servet derecesine göre yapılmıştır. Orhun yazıtlarında Bilge Kağan, “Türgiş Kağanı’na kızımı fevkalâde büyük düğünle verdim; Türgiş Kağan’ın kızını da fevkalâde büyük düğünle oğluma alıverdim” diyerek bu geleneği açıkça ifade etmiştir. Doğru cevap D'dir.

Yusuf Has Hâcib’in yaşadığı XI. yüzyılda Uygurlar başlıca iki ana sosyal sınıfa ayrılmıştı. Bunlar aydınlar ve asıl halk sınıfıydı. Aydınlar sınıfı kendi aralarında beş grupta incelenebilir: 1) Aleviler (Hazreti Muhammed’in soyundan gelenler), 2) Bilginler (din bilginleri de dâhil olmak üzere bilginlerin tamamı), 3) Otacılar (tıp bilginleri ve eczacılar), 4) Yıldızcılar (müneccimler, astrologlar), 5) Şairler (manzum sözler söyleyenler). Buna göre seçeneklerden sadece "Aleviler" aydınlar sınıfı içerisinde yer almıştır. Doğru cevap E'dir.

Sorudaki (I) ve (III) no'lu önermeler doğrudur. (II) no'lu önerme ise, "Ailenin ortak malı olarak kullanılan kölelerin satışları sırasında aile reisinin sorumluluğu sınırsızdır." şeklinde olmalıdır. Doğru cevap D'dir.

Orhun Yazıtları, Göktürklere aittir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Levirat uygulamasına göre babaların ölümünden sonra oğulların üvey anneleri ile, büyük kardeşlerinin ölümünden sonra küçük kardeşlerin yengeleri ile, amcaların ölümünden sonra yeğenlerin yengeleri ile evlenmeleri hukukî bir görevdir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Göktürk Devleti’nde, idari işlerde çeşitli adlar ile anılan beyler mevcuttur. Bu beyler arasında en yüksek mevkide bulunanlar “Şadapıt”lardır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Göktürklerde ceza hukuku, özel intikam alanından uzaklaştırılmış, cezalar devlet adına ve kamu yararları göz önünde tutularak verilmiş ve uygulanmıştır; ancak bazen cezanın, suçluya değil, suçlunun yakınlarına uygulandığı görülmüştür. Dolayısıyla cezanın şahsiliğinden bahsedilemez. Suçlar iki kısma ayrılmıştır. Bunlardan birincisi, büyük suçlardır ve cezası idamdır. Evli kadına tecavüz etmek, bağlı atı çalmak bu tür suçlardandır. İkinci tip suçlar, hafif suçlardır ve cezası genellikle mali tazminattır. Örneğin, dövme ve yaralama suçlarının cezası yalnız hayvanla ödenen tazminattan ibarettir.

Uygurlarda toplum, aydınlar ve halk olmak üzere iki sosyal sınıfa ayrılmıştır. Aydınlar aleviler, bilginler, otacılar, yıldızcılar ve şairlerden oluşurken halk sınıfı tarıgçılar, satıgçılar, iğdişçiler, uzlar, karabudun ve çigaylardan oluşmuştur. Doğru cevap D şıkkıdır.

Uygurlarda gerçek kişiler, üç sınıfa ayrılır. İlk sınıfı Beyler, ikinci sınıfı hürler, üçüncü sınıfı ise köleler oluşturur. Beyler de kendi içinde Tarhanlar ve ruhaniler olmak üzere ikiye ayrılır. İkinci sınıf olan hürler, tam ehliyetli iken köleler kısıtlı ehliyetlidir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Uygurlarda evlilik çeşitli kurallara tâbi tutulmuştur. Bunlardan ilkine göre kan hısımlığı evlenmeye engeldir. Evlenebilmek için belirli bir yaş öngörülmemiştir, bulûğ çağına erişmek yeterli görülmüştür. Ayrıca evlenmenin gerçekleşmesi için tarafların anne ve babalarının rızası gerekir. Bunun haricinde erkek, kızın babasına ve velisine söz kesme anında "kalın" ismiyle anılan belirli miktar bir mal verir; ancak bu durum evliliği bir satış sözleşmesi haline dönüştürmez. Doğru cevap A şıkkıdır.

Göktürkler göçebe bir toplum olsalar da her Türk’ün bir parça toprağa sahip olduğu görülür. Bu toprak kabilelerin kışı geçirdikleri kışlaklarda bulunmuştur. Mirasta en küçük oğul bu toprağı, diğerleri ise taşınabilir malları almışlardır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Hunlarda özel hukuk açısından en dikkat çekici nokta levirat uygulamasıdır. Bu uygulamaya göre, babaların ölümünden sonra oğulların üvey anneleri ile, büyük kardeşlerinin ölümünden sonra küçük kardeşlerin yengeleri ile, amcaların ölümünden sonra yeğenlerin yengeleri ile evlenmeleri hukukî bir görev olarak kabul edilmiştir.

Kuma, gerçek kadından da oldukça farklıdır. Kumanın aileye katılması bir eş gibi değil, hatunun kız kardeşi tarzında olmuştur. Kendi çocukları kumaya anne yerine teyze diye hitap etmişlerdir. “Anne” unvanı sadece ilk kadına verilmiştir. Kumaların çocukları babalarının servetinden pay alamazlardı. Ayrıca bir hüküm darın oğlu kumadan doğmuşsa hükümdar da olamazdı.