HUKUK TARİHİ

Tarihin belki de ilk sosyal reformist kralı Urukagina'nın koyduğu yasalar (Urukagina Yasaları), Sumer’in ve insanlığın bilinen en eski yazılı hukuk kurallarıdır. Ruhbân sınıfının yüksek ve zengin sınıfarla birleşerek yaptıkları mezâlime karşı çıkan ve başına geçtiği halk tabakasının isyan ve ihtilâli neticesinde Lâgaş hükümdarı olan Urukagina (2351-2342), zenginlerin fakirleri sömürmesine ve hepsininde ruhbânlarca istismarına karşı bayrak açmıştı.

Sumer hukuku, özel mülkiyete verdiği önem dolayısıyla, hırsızlık suçuyla ilgili olarak ağır cezalar öngörmüştü. Meselâ, bir mâbede veya hükümdara ait bir şeyi çalan veya böyle bir hırsıza yataklık eden kimse, ya çaldığı malın otuz beş mislini öder veya ölüme mahkûm edilirdi. Hırsızlık maksadıyla bir evin duvarını delerek içeri giren kimse öldürülür ve cesedi de o duvarın önüne gömülürdü. Bir yangını fırsat bilerek yağmacılık yapan kimse yakılarak cezalandırılırdı.

Hammurabi Kanunnâmesi’nde suç sayılan pek çok fiilin belirtildiği ve suçun ağırlığı yanında, gerek suçlunun, gerek suça muhatap olan kimsenin hür olup olmadığı da göz önünde tutularak, bunlara ilişkin cezaların belirlendiği görülmektedir. Kısas cezasının uygulanmasında suçlunun suçu işleme kastının varlığı aranır, böyle bir kasıt yoksa kısas cezasının yerine tazminat gibi cezaların verilmesi yoluna gidilir. Kasıt, cezaî sorumluluğun esasıdır. Kasten adam öldürme ile, kavgaya karışarak kazâen adam öldürme arasında ayırım yapılmakta ve ona göre farklı cezalar öngörülmektedir. Yaralama ve dövme gibi durumlarda, tarafların sosyal mevkîlerine göre değişen cezalar tesbit edilmiştir. İftira suçunda genel ilke, iftira edenin, iftira ettiği suçun cezası ne ise o cezaya çarptırılmasıdır.

Orta Assur Kanunları, Hammurabi Kanunları’ndan sonra kadîm Mezopotamya’nın en önemli hukuk belgesi olup, adında da belirtildiği gibi Orta Assur dönemine aittir. Aşağı yukarı Hz. Musa’nın zamanında ve belki de biraz daha öncesinde [MÖ 1450-1250 yıllarında] tedvîn edildiği ve hazırlanışında Hammurabi Kodu’ndan yararlanıldığı anlaşılmaktadır

Hitit Hukukunun, mülkiyet hakkına tecavüz, hırsızlık gibi suçlar için genellikle para cezaları öngördüğü anlaşılmaktadır. Suçlu hem çaldığı şeyleri iade etmek, hem de çalınan şeylerin mahiyetine göre değişen miktarlarda, -genellikle üç misli- tazminat ödemek durumunda idi. Eğer hırsızlık fiilini işleyen köle ise, hür bir kişinin ödeyeceği miktarın yarısı kadar tazminat öderdi; ancak, ilâve bir ceza olarak burnu ve kulakları da kesilirdi. Eğer köle veya efendisi bu cezayı ödemezse, o zaman köle, bu tazminat miktarını karşılayacak kadar bir süre, malını çaldığı kişinin işinde çalışmak zorundaydı.

İbrani Hukukuna göre fertler hukukî ehliyet bakımından eşit statüde değildir. Daha önceki toplumlarda gördüğümüz hürler ve köleler ayrımına, ırk (kavim) esasına dayalı bir ayrımcılık da eklenmiştir. Çünkü, Tevrat’ta Tanrı’nın sadece İbranîleri diğer bütün insanlar arasından kendi “öz halkı” olarak seçtiği bildirilmektedir.

Hint Hukukunda kişilerin malik oldukları mallar, geldikleri kaynağa göre ayrıma tâbi tutulurdu. Kişiye miras yoluyla intikal etmiş olan mallar (miras malı) ile, bizzat kazandığı mallar (müktesep malları) arasında fark gözetilirdi.

Hint’te Ceza Hukuku ile ilgili en eski düzenlemeler Manu ve Yajnavalkiya yasalarıdır.

Erkek karısını -çocuk doğurmamasından, gevezelik yapmasına kadar- her hangi bir sebepten dolayı boşayabilirdi. Kadın ise kocasını boşayamazdı.