HUKUK TARİHİ - Deneme Sınavı - 6

Allah haklarını ihlal eden suçlar hakkullah ve kişi haklarını ihlal eden suçlar hakkulibâd gibi ayrımlar varsa da İslam ceza hukukunda en yaygın ayrım suçla­rın had, kısas ve ta’zîr suçları olarak ayrılmasıdır.

Had suçları hırsızlık, zina, zina iftirası, şarap içme-sarhoşluk, yol kesme, isyan ve dinden dönme suçlarıdır. Kısas suçları ise adam öldürme ve yaralamadır. Bu dokuz suçun dışında kalan ve tek tek sayılmasına imkân olmayan örneğin rüşvet, kalpazanlık, casusluk gibi suçlar ta’zîr grubunu oluşturur.

İslam ülkesi vatandaşı olan gayrimüslimlere zimmî denir. Bunlar şarap içme-sarhoşluk suçu dışındaki bütün suçlarda Müslümanlar gibi muamele görür. Ebu Hanife, dinleri helal kabul ettiği için din ve vicdan özgürlüğü bağlamında şarap içmeyi zimmîler bakımından suç kabul etmez.

Bir Müslümanın dinini alenen terk etmesine irtidat denilir.

Vakfedenin bizzat kendisinin veya soyundan gelenlerin yararlandığı vakıflara aile vakfı veya zürri vakıf adı verilir.

Mukâtaalı vakıflar da icâreteynli vakıflar gibi harap olmuş vakıf gayrimenkullerin yeniden gelir getirir hale iadesi amacıyla icat edilmiş bir vakıf türüdür.

Geliri bir köy veya mahalle halkının veya esnafın beklenmedik ihtiyaçlarını karşı­lamak üzere kurulan vakıflara avârız vakfı denilir.

Şer’î vergiler esas olarak zekât, haraç ve cizyedir. Bunlara define vergisi (rikâz) ve gümrük vergisi de eklenebilir.

Hayvanlardan Alınan Vergi (Zekât-ı Sevâim): Üretim ve sütçülük amacıyla yılın yarıdan fazlasında çayırda otlayan deve, sı­ğır, koyun ve keçi gibi dört ayaklı hayvanlara sâime -çoğulu sevâim- (otlayan) denir. Belli sayıyı bulduktan bir yıl sonra zekâtı verilir. Yılın çoğunu ahırda geçiren ve parayla alınan yemle beslenen hayvanlar zekâta tabi
değildir. Osmanlılarda mirî arazide yayılan küçükbaş hayvanlardan alınan vergiye ağnâm vergisi veya ağnâm resmi denirdi.

Baş vergisi de denilen cizye İslam ülkesi vatandaşı olan gayrimüslimlerden asker­lik bedeli olarak alınan vergidir.

Bu Kanunla getirilen yeniliklere şu örnekler verilebilecektir:

Birçok kavram, deyim ve terim yenileştirilmiş, Kanunun eskiyen dili daha kolay anlaşılabilir hale getirilmiştir.

Aile hukuku alanında özellikle kadın-erkek eşitliğini zedelediği iddia edilen hükümlerde önemli değişikliklere gidilmiş, ‘eşitlik ilkesi’ne ters düşen düzenlemelerin hepsi değiştirilmiştir. Mesela, hem erkek hem kadın için evlenme yaşı yükseltilerek kadın-erkek eşitliğinin temin edilmesi amaçlanmıştır.

Hakkaniyete aykırı sonuçlara yol açması sebebiyle eşler arasında ‘mal ayrılığı’ rejiminin yerine ‘edinilmiş mallara katılma’ rejimi yasal rejim olarak kabul edilmiştir.

Evlat edinme konusunda önemli değişiklikler yapılmıştır. Evlatlığın küçük, ergin veya kısıtlı olmasına göre çeşitli düzenlemeler getirilmiştir.

Mirasbırakanın tasarruf özgürlüğü genişletilmiştir.

Resepsiyon (receptio), “almak, benimsemek, kabul etme veya iktibas” anlamına gelmektedir. Burada, resepsiyon ile, yabancı hukukun alınması kastedilmektedir.

Orman Kanunu 2001-2018 yılları arasında tamamen yenilenen temel kanunlarımızdan değildir.

4 Ekim 1926’da İsviçre Medenî Kanununun iktibas edilmesiyle birlikte, Türkiye Roma-Cermen hukuk sistemine dâhil olmuştur.

5982 sayılı yasa, 1982 Anayasasında büyük değişiklikler öngörmekle birlikte, 7 Mayıs 2010 tarihinde TBMM’de kabul edildikten sonra, Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından referanduma götürülmüş, referandum 12 Eylül 2010 tarihinde yapılarak, anayasa değişikliği kabul edilmiştir. Yapılan değişikliklere şu örnekler verilebilecektir:

Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı sayılmayacağı hükmü getirilmiştir (Anayasa, 10. md.).

Kişisel verilerin korunmasını isteme hakkı, anayasal bir hak olarak tanınmıştır (Anayasa, 20. md.).

Vatandaşın yurt dışına çıkma özgürlüğünün ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabileceği hükmü yerleşme ve seyahat özgürlüğü başlığı altında düzenlenmiştir (Anayasa, 23. md.).

Çocuk hakları da Anayasa’ya dâhil edilmiştir. (Anayasa, 41. md.)

Memurlar ve diğer kamu görevlilerine, toplu sözleşme yapma hakkı tanınmıştır (Anayasa, 53. md.).

Herkesin bilgi edinme hakkı ve kamu denetçisine başvurma hakkı anayasayla güvence altına alınarak, Kamu Denetçiliği Kurumu (ombudsmanlık) getirilmiştir (Anayasa, 74. md.).

Anayasa Mahkemesi tarafından partisinin temelli kapatılmasına beyan ve eylemleriyle sebep olan milletvekillerinin milletvekilliğinin sona ermesini öngören hüküm (Anayasa, 84. md.sinin son fıkrası) yürürlükten kaldırılmıştır.

Yüksek Askerî Şûranın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açılmıştır (Anayasa, 125. md.).

Memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkındaki disiplin kararlarının yargı denetimi dışında bırakılamayacağı hükmü getirilmiştir (Anayasa, 129. md.).

Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı tanınmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın geçici 15. md.si yürürlükten kaldırılarak, 12 Eylül 1980 darbesi ile ilgili sorumlu olanların cezai, mali veya hukuki sorumluluklarına başvurulmasının önündeki engel kaldırılmıştır.

Kopenhag Kriterleri çerçevesinde, 1920’li yıllarda yabancı devletlerin baskısı, Türkiye Cumhuriyetinin ilk yıllarında yapılan hukuk resepsiyonunun sebeplerinden biri değildir.

7 Mayıs 2004 tarihli ve 5710 sayılı yasa ile yapılan değişikliklere şu örnekler verilebilecektir:

“Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür”. şeklinde hüküm getirilerek kadın erkek eşitliğine vurgu yapılmış ve bu eşitliğin sağlanmasından devlet yükümlü kılınmıştır (Anayasa, 10. md.).

Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemeyeceği hükme bağlandı.(Anayasa, 38. md.).

Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere vatandaşın, suç sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemeyeceği(Anayasa, 38. md.nin son fıkrası) hüküm altına alındı.

Devlet Güvenlik Mahkemeleri kaldırılmıştır (Anayasa, 143. md.).

Üçüncü Uyum Paketi: 4771 sayılı Kanunla, 3 Ağustos 2002 tarihinde kabul edilmiş, 9 Ağustos 2002 tarihli ve 24841 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu uyum paketiyle toplam on üç yasada değişikliğe gidilmiştir. Bu uyum paketiyle, özellikle savaş ve yakın savaş tehdidi dışında ölüm cezasının kaldırılması, farklı dil ve lehçelerde yayın yapılması yasağının kaldırılması önemlidir.

Eski Ceza Kanunundaki ‘yasayı bilmemenin mazeret sayılmayacağı’ yönündeki kural, ‘ceza yasalarını bilmemek mazeret sayılmaz’ denilmek suretiyle bütün kanunlar değil, sadece ceza yasalarını bilmemenin mazeret sayılmayacağı kayıt altına alınmıştır.

Sekizinci Uyum Paketi: TBMM tarafından Sekizinci Uyum Paketi çıkarılmamakla birlikte, yapılan bir kısım reformlar bu kapsamda anılmıştır.

Örneğin;

5218 sayılı Kanunla, 14 Temmuz 2004 tarihinde kabul edilen 21 Temmuz 2004 tarihli Ölüm Cezasının Kaldırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanunla tüm kanunlardaki ‘ölüm cezası’ ibareleri kaldırılarak yerine ‘ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası’ ibaresi getirilmiştir. Belirtelim ki, Türkiye, 9 Ocak 2004 tarihinde, Strazburg’da, Avrupa İnsan Hakları ve Temel Özgürlükleri Sözleşmesinin 13. protokolünü imzalayarak, ölüm cezasının savaş ve savaş tehlikesi halinde de, yani her koşulda kaldırılmasını kabul etti.

Yüksek Öğretim Kanunu, Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun ve Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kanununda yapılan değişiklerle, YÖK, RTÜK Haberleşme Yüksek Kurulu, Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kurulunda asker üye bulundurulmasına da son verilmiştir. Telsiz Kanununda yapılan değişiklikle, MGK Genel Sekreteri Haberleşme Yüksek Kurulu üyeliğinden çıkarılmıştır.