HUKUK TARİHİ - Deneme Sınavı - 12

II. Mahmut’un ölümüyle başa geçen padişah Abdülmecid döneminde (1839-1861),
hariciye nazırı Mustafa Reşit Paşa, 3 Kasım 1839’da Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nu
ilan etmiş ve Osmanlı Devletinin Tanzimat Dönemi başlamıştır. Doğru yanıt A'dır.

Tanzimat Fermanı’nın Osmanlı tebaasına tanıdığı güvenceler, Osmanlı hukuk
sistemi açısından -pek de- yeni güvenceler değildi. Zira Tanzimat Fermanı da Osmanlı Devletinin adaletname denilen, bezeri hatt-ı hümayunları yayınlama geleneğinin devamıydı ve fermanda tebaaya tanınan güvenceler, padişahın tek yanlı
iradesinin sonucuydu. Bu belgeyi diğer adaletnamelerden ayıran şey ise padişahın
kendi kendisini de fermanın getirdiği esaslarla sınırlamasıydı.
Fermanda tebaanın can, mal, namus güvenliğinden bahsedilmesi, tebaaya verilen güvencelerin teminatının olup olmadığı sorusunu gündeme getirir. Fermanda
tanınan güvencelerin teminatı -söz konusu güvencelere aykırı davranışların yaptırımı- padişah için dinî yani uhreviydi. Çünkü padişah, ferman hükümlerine aykırı
davranmayacağına dair yemin edecekti; ayrıca belgenin sonunda hükümlerin hilafına hareket edecek olanlara beddua edilmekteydi. Padişah için ettiği yemine sadık
kalma yükümlülüğünü getiren dinî sorumluluktan başka, pozitif hukuka dayanan
bir sorumluluk söz konusu değildi. Öyleyse hükümdar, tek yanlı iradesiyle tanıdığı güvenceleri, hukuki açıdan, yine tek yanlı iradesiyle geri alabilecekti. Doğru yanıt B'dir.

Islahat Fermanı 28 Şubat 1856'da ilan edilmiştir.

Islahat Fermanı da, Tanzimat Fermanı gibi içinde bulunduğu çağa uygun bir Osmanlı toplumu (milleti) meydana getirme aşamalarından biriydi. Bu noktayı tespit açısından fermanın metnine dönülürse, Müslüman ve Müslüman olmayan Osmanlı tebaası arasındaki farklılıkların kaldırılarak, eşit statüdeki Osmanlı yurttaşını meydana getirme çabasıyla karşılaşılır. Fermanın kabul ettiği esasların çoğu, tebaa eşitliğini oluşturmaya yönelikti. Doğru yanıt D'dir.

1839 Tanzimat Fermanı’nın ilanı ile başlayan reform hareketlerinin (modernleşmenin) sonucu olan Osmanlı Devletinin ilk anayasası (Kanun-ı Esasi), 23 Aralık 1876’da ilan edilmiştir. Doğru yanıt D'dir.

1831 tarihli Belçika Anayasası ve 1850 tarihli Prusya Anayasası’ndan esinlenilerek  Kanun-ı Esasi düzenlenmiştir. Doğru yanıt E'dir.

23 Temmuz 1908’de (10 Temmuz 1324), Manastır’da Harbiye Mektebi müdürü
Vehip Paşa tarafından verilen söylevle, II. Meşrutiyet ilan edilmişti. Doğru yanıt E'dir.

Tanzimat Fermanı’nın ilanını takip eden ilk kanunlaştırma hareketi ceza hukuku
alanında olmuş, Fermanın ilanından itibaren bir sene geçmeden, tüm tebaayı kapsamına alan 1840 tarihli Ceza Kanunnamesi hazırlanmıştı. Doğru yanıt A'dır.

Osmanlı ticaret hukuku Fransa’dan resepsiyon yolu ile alınan yasalarla
düzenlenmiştir. Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra kamu hukuku alanında ilk
hazırlanan yasa, 1840 Ceza Kanunnamesi iken, özel hukuk alanında da 1850 tarihli Kanunname-i Ticaret’tir (Ticaret Kanunu). Söz konusu yasa, 1807 tarihli Fransa Ticaret Kanunu'nun birinci ve ikinci bölümlerinin çevirisi ile hazırlanmıştır. Doğru yanıt C'dir.

Osmanlı Devleti modernleşme döneminde, ticaret, ceza, usul hukuku gibi alanlarda resepsiyon yolu ile kanunlaştırmalarını yaparken, borçlar hukuku, eşya hukuku, aile hukuku gibi hukukun diğer bazı alanlarında İslam Hukuku uygulamalarını devam ettirmiştir. Devletin hukuk alanında kısmi resepsiyon hareketini başlattığı bu dönemde,
medenî hukuk sahasında iktibasa gidilmeyerek, Osmanlı Devletinin ilk medenî kanunu
olarak ifade edilen Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, İslam Hukukunun Hanefi mezhebinin
kabullerinden yararlanılarak hazırlanmış ve yürürlüğe sokulmuştur. Doğru yanıt B'dir.

Osmanlı hukuku ile ilgili bilgilerimizi fıkıh kitapları, fetva mecmuaları, kanunnameler, hadis ve tefsir kitapları, çeşitli hukuki meselelere dair monografik eserler, tarihler, şer’iye sicilleri ve arşiv belgelerinden elde etmekteyiz.

Osmanlı hukukunun önemli kaynaklarından biri de padişahın ferman, emir ve kanunnamelerinden oluşan kanun hukukudur. Bunlar üç gurup halinde ele alınabilir: 1. Sadece belli bir iş veya konuyla ilgili padişah ferman, berat, irade veya emirleridir ki mahalli idarecilere ve kadılara hitaben gönderilirdi. 2. Sancak ve vilayetlerdeki vergi ve arazi düzenlemelerini ihtiva eden kanunnamelerdi. Merkezde ve ait oldukları sancak ve vilayet tahrir defterlerinin başında bulunurlar. Bu gurupta bazı ceza kanunnameleri (siyasetnameler) de vardır. Ayrıca belli bir zümre veya gurubu ilgilendiren Kanun-ı Yeniçeriyan, Kanun-ı Yörükan, Kanunname-i Kiptiyan-i Vilayet-i Rumeli, Kanun-ı Cizye-i Cingânehâ gibi kanunnameler de bu gurup içinde değerlendirilir. 3. Bu tür kanunnameler ise genel olup bütün imparatorlukta uygulanmak üzere çıkarılmışlardır. Fatih, II. Bayezid, Yavuz, Kanuni kanunnameleri bu guruba girer ve ceza, arazi ve vergi meselelerini düzenlerler.

İslam ceza hukukunda cezalandırma hakkı devlete aittir. İhkâk-ı hak yasağı da denilen bu ilke, kasten adam öldürme suçunun cezası olan kısasta dahi mahkeme kararı olmaksızın maktulün yakınlarının fâile ceza verememesi, ceza verme yetkisinin mutlak olarak devlete ait olması anlamına gelmektedir. Doğru cevap D şıkkıdır.

İslam ülkesi vatandaşı olan gayrimüslimlere zimmî denir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Bir Müslümanın dinini alenen terk etmesine irtidat denilir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Yaralamalarda duyulan elem ve acının büyüklüğüne göre hâkim diyet miktarını takdir eder ki buna da hukûmet-i adl denilmiştir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Vakfa özgülenen mal cami, medrese, hastane gibi doğrudan vakfın amacının gerçekleşmesi için kullanılan türden ise bu tür mallara müessesât-ı hayriye denir. İş hanı, değirmen, dükkân gibi vakfa gelir getirme amacıyla tahsis edilen bir mal ise buna da müstegallât-ı vakfiye adı verilir. Doğru cevap D şıkkıdır.

İcareteynli vakıflar 1935 tarihli Vakıflar Kanunu ile kaldırılmış ve tasfiyeye tabi tutulmuştur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti Yeniçeri Ocağının kaldırılmasının ardından ulemayı denetim altına alma ve bütçe gelirlerini artırma amacı da gözetilerek 13 Ekim 1826’da II. Mahmud tarafından kuruldu. Doğru cevap B şıkkıdır.

Baş vergisi de denilen cizye İslam ülkesi vatandaşı olan gayrimüslimlerden askerlik bedeli olarak alınan vergidir. Doğru cevap E şıkkıdır.