HUKUK TARİHİ - Deneme Sınavı - 11

Savaş harcamaları gibi devletin olağanüstü giderleri için saldığı vergilere avârız vergisi denilir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Cizye, 1909 yılında gayrimüslimlerin zorunlu askerliğe tabi tutulması sonucu kaldırıldı. Doğru cevap D şıkkıdır.

Kanunnameler onları koyan padişahın saltanat süreleriyle sınırlıdır.

Müftülerden fetva almanın iki yönlü faydası olmuştur. Biri müçtehit hukukçu olmayan kadıya aradığı hukukî hükmü getirmesi, diğeri de mahkemeye gitmeden insanlara dinîhukukî meselelerini kolay ve masrafsız bir şekilde çözme imkânı sağlamasıdır. Böylece mahkemeye intikal edecek dava sayısı azalmıştır. Bu işlevleri sebebiyle Osmanlı Devleti vilayet, sancak, kazâ gibi idarî birimlere kadılar tayin ettiği gibi müftüler de tayin etmiştir.

Görev süreleri 1 yıl olan mevleviyet kadılıklarıdır.

Osmanlı yargı teşkilatı esas olarak Rumeli ve Anadolu diye iki bölgeye ayrılmış, Kuzey Afrika ve Kırım, Rumeli kazaskerliğine bağlanmıştır.

İstanbul’un fethinden sonra kendisini Romanın imparatoru olarak gören Sultan Mehmed, Roma imparatorları gibi bir kanunname de neşretmişti. Padişah, sadrazam, divan ile ilgili düzenlemeler, protokol kuralları ve bazı cezai hükümlere yer veren bu kanunnamede kardeş katline dair şu madde vardır: “Ve her kimesneye evladımdan saltanat müyesser ola, karındaşların nizam-ı âlem için katletmek münasibdir, ekser ulema dahi tecviz etmiştir. Anınla âmil olalar.” Hemen belirtelim ki bu yolu Osmanlılar icat etmiş değildir, kardeş katli başka devletlerce de tatbik edilegelmekte olan bir usuldü. Bunun yazılı bir hüküm haline getirilmesi elbette önemli idi, artık kardeş katli için yürürlükteki hukuk düzeninin açık izni vardı.

Veziriazam da denir. Osmanlı Devletinde padişahtan sonra gelen en yüksek görevlidir. Padişahın mutlak vekilidir, bu sıfatla padişahın yetkilerini kullanır.

Divan-ı Hümayun Osmanlı Devletindeki en yüksek mahkemeydi. Hem İslam hukukuna (şer’î), hem de kanunname hukukuna (örfi) göre davalara bakardı.

Bir zimmi ile bir Müslüman arasındaki hukuki çekişme ise elbette şer’iye mahkemesinde görülecektir. Böyle bir durumda çekişmeye uygulanacak hukuk da İslam hukukudur. Konuyla ilgili yeni çalışmalar zimmilerin kendi aralarındaki uyuşmazlıklarda şer’iye mahkemesine başvurma oranlarının çok yüksek olduğunu ortaya koymuştur.

Ülke içindeki problemlerin yanı sıra, savaş alanlarında “Batı”ya karşı yenilgiler başlamıştı. Bu yenilgilerin ilk kesin işareti, 1699’da Avusturyalılarla yapılan Karlofça Anlaşmasıydı.

Her ne kadar III. Selim’in reformları, Kabakçı Mustafa isyanıyla son bulmuş (1807) ve III. Selim tahttan uzaklaştırılışından 14 ay sonra (1808) öldürülmüşse de Osmanlı Devletindeki değişim aynı doğrultuda devam etmiştir.

Mahmut, 1808’de tahta çıkmıştır. II. Mahmut’un uzun süreli saltanatında (1808-1839), diğer alanlardaki reformların yanında hukuktaki modernleşmenin de temelleri atılmaya başlanmıştır. Padişahın söylevlerinde, Müslüman olan ve olmayan tebaa arasında eşitlik ilkesine vurgu yapılması, biri ulemaya, biri devlet adamlarına ilişkin iki ceza kanununun kabulü, Tanzimat Dönemi kanunlaştırmalarında ve yargı örgütünde önemli bir unsur olarak ortaya çıkan Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye’nin kuruluşu, hükümet (kabine) sisteminin kabul edilmesi, müsaderenin ve siyaseten katlin 152“hemen hemen” tarihe karışması ve Yeniçeri Ocağının kaldırılması da dâhil olmak üzere birçok reform, II. Mahmut’un iktidar dönemine rastlar.

1839 Tanzimat Fermanı’nın ilanı ile başlayan reform hareketlerinin (modernleşmenin) sonucu olan Osmanlı Devletinin ilk anayasası (Kanun-ı Esasi), 23 Aralık 1876’da ilan edilmiştir.

1876 Kanun-ı Esasi uyarınca, padişah yürütme organının başıydı. Heyet-i Vükela’nın (Bakanlar Kurulu) başkan ve üyelerini, yani sadrazamı, şeyhülislamı ve vekilleri padişah tayin eder ve azlederdi. Meclis-i Umumi adını taşıyan yasama meclisi ise Heyet-i Âyân ve Heyet-i Mebusandan oluşmaktaydı. Heyet-i Âyân’ın üyeleri padişah tarafından ömür boyu bu görevde kalmak üzere atanırlarken, Meclis-i Mebusan’ın üyeleri, her elli bin erkek nüfusa bir temsilci olmak üzere, dört yıl için, seçim yoluyla bu göreve gelirlerdi.

1876 Kanun-ı Esasi uyarınca, padişah yürütme organının başıydı. Heyet-i Vükela’nın (Bakanlar Kurulu) başkan ve üyelerini, yani sadrazamı, şeyhülislamı ve vekilleri padişah tayin eder ve azlederdi. Meclis-i Umumi adını taşıyan yasama meclisi ise Heyet-i Âyân ve Heyet-i Mebusandan oluşmaktaydı. Heyet-i Âyân’ın üyeleri padişah tarafından ömür boyu bu görevde kalmak üzere atanırlarken, Meclis-i Mebusan’ın üyeleri, her elli bin erkek nüfusa bir temsilci olmak üzere, dört yıl için, seçim yoluyla bu göreve gelirlerdi.

Osmanlı Devletinde beş çeşit (şer’iye, cemaat, konsolosluk, nizamiye, ticaret) mahkeme ile karşılaşılmaktadır. Bu durum mahkemeler arasında, devlet sona erene kadar, birçok görev uyuşmazlığının yaşanmasına sebep olmuştu.

1860’da Ticaret Kanunname-i Hümayunu’nun zeyli (Zeyl-i Kanun-ı Ticaret) ile ticaret mahkemeleri ayrıntılı olarak düzenlendi.

Osmanlı ticaret hukuku Fransa’dan resepsiyon yolu ile alınan yasalarla düzenlenmiştir. Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra kamu hukuku alanında ilk hazırlanan yasa, 1840 Ceza Kanunnamesi iken, özel hukuk alanında da 1850 tarihli Kanunname-i Ticaret’tir (Ticaret Kanunu).

1875’de Avukatlık kurumu, Osmanlı hukukuna kesin olarak girerken, 1878 yılında da Mukâvelat Muharrirleri Nizamnamesi ile noterlik kurumu Osmanlı hukukuna girmişti.