HUKUK TARİHİ - Deneme Sınavı - 10

Osmanlı ceza hukuku ukûbât denilen İslam ceza hukukunun temel ilkeleri üzerine kuruludur. İslam ceza hukukunda cezalandırma hakkı devlete aittir. İhkâk-ı hak yasağı da denilen bu ilke, kasten adam öldürme suçunun cezası olan kısasta dahi mahkeme kararı olmaksızın maktulün yakınlarının fâile ceza verememesi, ceza verme yetkisinin mutlak olarak devlete ait olması anlamına gelmektedir. Doğru cevap B'dir.

İslam hukukunda  hırsızlık, zina, zina iftirası, şarap içme-sarhoşluk, yol kesme, isyan ve dinden dönme had suçları suçlarıdır. Kısas suçları ise adam öldürme ve yaralamadır. Doğru cevap E'dir.

Had ve kısas suçlarının cezaları tek ve sabittir. Hâkimin takdir hakkını kullanacağı alt ve üst sınırlar bulunmaz. Ta’zîr suçlarında ise hâkimin belli oranda bir takdir hakkından söz edilebilir. Casusluk suçu Ta’zîr suçlarından biridir. Doğru cevap D'dir.

Kanunda yazılmayan eylemlerin suç oluşturması düşünülemez. Tipiklik de denilen bu unsur hem Batı ceza hukukunun hem de İslam ceza hukukunun temelidir. Had ve kısas suçları ve cezaları nas denilen Kitap (Kuran) ve sünnette belirlenmiştir. Doğru cevap A'dır.

Zina iftirasında suçu sabit olan kimseye sopa cezası verilir; ayrıca iftira atan bir kimse olarak ömür boyu tanıklığı kabul edilmez.

Şarap içenlere Hz. Peygamber suçun cezası olarak sopa cezası vermişse de sabit bir mikdar belirlememiştir.

Kasten yaralamada verilecek ceza kısastır (yaralama). Kısasta eşit uygulama önem taşır. Eşit bir uygulama yapılamayacağından emin olunamazsa ya da amacı aşan bir sonuç çıkması ihtimali varsa kısas uygulanmaz; ceza diyete dönüşür.

Kasten adam öldürmenin cezası kısastır (ölüm). Maktulün belirli derecede yakınları kısas yerine diyet isteyebilirler. Diyet belirli bir mal veya paradır. Fâilin diyet ödemesi durumunda kısas düşer. Ancak bu halde devlet genel cezalandırma yetkisini kullanarak suçluya ta’zîr yoluyla ceza verir.

Doğru cevap D'dir.

Vakıf kurma malvarlığını azaltıcı bir işlem olduğu için vakıf kurucusunun tam eda (fiil) ehliyetine sahip olması gerekir. Yani ayırtım gücüne sahip, ergen ve ergin (reşit) olmalıdır. Akıl hastalarının, akıl zayıflarının (mâtuh), mümeyiz ve gayrımümeyiz küçüklerin vakıf kurucusu olmaları mümkün değildir. Anılan kimseler bu işlemi kendileri yapamayacakları gibi, veli veya vasi gibi kanuni temsilcilerinin rızalarıyla dahi yapamazlar. Mal varlığını gerektiği gibi kullanamayıp aşırı savurganlığı nedeniyle hâkim kararıyla kısıtlılık altına alınan sefih de, sağlar arası bir işlemle vakıf kuramaz ise de ölüme bağlı bir tasarrufla yani vasiyetle vakıf kurabilir.
Vakfedenin erkek ya da kadın olması arasında bir fark yoktur; kadınlar da vakıf kurucusu olabilir.  Doğru cevap B'dir.

Gayrisahih vakıf hukuken geçersiz vakıf anlamında değildir; bunlar da hukuk düzenine uygun bir şekilde geçerli olarak kurulmuşlardır. Bunlara gayrisahih denilmesi gerçek anlamda vakıf olmaması anlamındadır; zira gerçek vakıf bir kimsenin kendi
mülkiyetinde bulunan mallardan bir kısmını ayırarak hayır amacıyla vakıf oluşturmasıdır. Oysa gayrisahih vakıflarda vakf edilen devlete aittir ve devletin yerine getirmesi gereken bir kamlu hizmetini üstlenmek üzerer vakfına izin verilmiştir.

Vakfedenin bizzat kendisinin veya soyundan gelenlerin yararlandığı vakıflara aile vakfı veya zürri vakıf adı verilir. Hukukçuların çoğunluğu aile vakfını geçerli kabul etmez. Ebu Yusuf ise vâkıfın ve alt soyunun vakıf lehdarı olabileceği görüşündedir. Uygulamada bu görüş hâkim olmuştur. Doğru cevap C'dir.

Osmanlı Devleti’nde kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi için bütçe gelirlerine olabildiğince az yüklenilmiştir. Eğitim, sağlık ve bayındırlık hizmetleri büyük oranda vakıflar aracılığıyla ifa edilirdi. Askeri hizmetler ise klâsik dönemde tımar sistemi ile düzene sokulmuştu. Devlet, arazisini halka kiraya vererek, buradan alınan bedel karşılığında sipahilere asker besletmiş ve savaş zamanında bunların orduya katılmaları sağlanmıştı. Doğru cevap C'dir.

Kamu yararının gerektirdiği durumlarda şer’î vergiler dışında toplanan vergilere örfî vergiler denilmiştir. Esas itibariyle iki tür örfî vergi vardır: Tekâlif-i divaniye veya avârız-ı divaniye de denilen avârız vergileri ve rüsum-ı örfiye vergileri. Bir de bunlar dışında kalan örfî vergilerden söz edilebilir. Doğru cevap B'dir.

Baş vergisi de denilen cizye İslam ülkesi vatandaşı olan gayrimüslimlerden askerlik bedeli olarak alınan vergidir. Maktu ya da kişilerin servetlerine göre değişken  oranlı olabilmektedir. Maktu cizye, fetih esnasında devlet başkanı ile gayrimüslimler arasında sulh yoluyla belirlenir. Rumeli vilayetlerinden Eflak, Boğdan ve Erdel vilayetlerinden bu tür cizye alınırdı.

Fıkhın genel ilkeleri fıkıh usulü kitaplarında yer alır. En eskisi Şafii’nin er-Risale adlı kitabıdır. Doğru cevap A'dır.

Ebussuud Efendi (ö.1574) Fetâvâ-yı Ebussuud, Zekeriyazade Yahya Efendi (ö. 1643), Fetava-yı Yahya Efendi, Ankaralı Mehmed Efendi (ö. 1687) olduğuna göre doğru cevap A'dır.

Şer’iyye sicilleri, kadı defteri, kadı sicili, kadı sicilleri, zabt-ı vekayi veya şer’iyye
sicil defterleri gibi çeşitli tabirlerle adlandırılmaktadır. Zaman zaman bunlardan
Osmanlı mahkeme kayıtları veya Osmanlı mahkeme sicilleri diye de söz edilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Örfi hukuk ise kısaca Osmanlı padişahının koyduğu kanunlar olarak tanımlanabilir. Buna kanun, kanunname veya tamamen Türkçe kelimelerin birleşiminden oluşan töre-bitigi
hukuku da diyebiliriz. Doğru cevap B'dir.

Osmanlı Devletinde kadıların ilk dönemler dışında, XVI. asırdan itibaren 3 yıl olarak kabul edilmiştir Doğru cevap B'dir.

Kadıların verdiği kararlar esasen kesindi. Fakat kadının kararından hoşnut olmayan taraf davasının yeni baştan görülmesi veya temyiz yoluyla incelenmesi ve gerektiğinde bozulması için kazaskerlere (kadıasker), padişaha veya padişah divanına (Divan-ı Hümayun) başvurabilirdi. Doğru cevap E'dir.

Osmanlı Devletinde kadı mahkemesinin yanı sıra yargılama yetkisini kullanan Divan-ı Hümayun, Veziriazam Divanı, Kazasker Divanı gibi muhtelif divanlar daha vardı. Doğru cevap E'dir.

Osmanlı Devletindeki bütün kadıları tayin yetkisi devletin başı sıfatıyla padişaha
aitti. Fakat padişah bu yetkisini kazaskerlere bırakmıştı. Uygulamada kazasker bu işi yaptığından doğru cevap C'dir.

Veziriazam, Divan-ı Hümayun toplantısından sonra kendi konağında ikindi divanını
toplayıp Divan-ı Hümayunda neticelendirilememiş veya görüşülmesine ihtiyaç duyulmamış işleri karara bağlardı. Doğru cevap C''dir.

Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman 1535 yılında Fransaya tanıdığı imtiyazlar
çerçevesinde bu devletin Osmanlı ülkesindeki tüccar uyrukları arasındaki
her türlü ihtilaflar kendi konsolosluğunda kendi hukuklarına göre çözülecekti. Doğru cevap A'dır.