HUKUK SOSYOLOJİSİ

Hukuk ve siyaset arasındaki ilişki hukuk sosyolojisi için oldukça özel bir öneme sahiptir. Hukuk ve siyasallaşma süreci arasındaki ilişkinin özel ve önemli olmasının nedeni, özellikle ulus devlet olarak örgütlenmiş ve son derece biçimlendirilmiş hukuk sistemlerine sahip modern toplumlarda, kanun yapma yetkisinin yasama organına (siyasi aktörlere) verilmesidir.

Modern toplumda hukuk devleti, bütün bireylerin yasa önünde eşit olduğu ilkesine dayanan bir yönetsel biçimdir. Bu modern öncesi toplumsal ve yönetsel biçimlerden radikal olarak farklı bir durumdur.

Parsons’a göre, bir toplumun toplumsal kontrolü için araçsal bir kurum olarak hukuk, bireyciliğe karşı toplumsal uyumu güvence altına alır, düzensizlikten düzen yaratır.

Yaşam dünyası, devlet, ekonomik güçler ve politik aktörler dışında kalan ve sivil toplumu oluşturan tüm unsurlardır. Sistem dünyası ise ekonomik güç sahibi ve politik nüfuz sahibi aktörlerin
oluşturduğu dünyadır.

İletişimsel Eylem Kuramı adlı eserinde Habermas, para (ekonomi) ve gücün (politika) bağımsız olarak kurumsallaşmasını hukukun kurumsallaştırma ve normatif görünüm kazandırma işlevine bağlar. Para ve gücün hukuk yoluyla yasal olarak kurumsallaşması, ekonomik ve politik sistemlerin yaşam dünyasından ayrılmasında merkezî bir role sahiptir.

İletişimsel eylem teorisini geliştiren Habermas, demokrasiyi, toplum analizinin merkezî hâline getiren bir hukuk anlayışı geliştirmiştir. Habermas’ın teorisinin tam zıttı, otopoeitik bir hukuk teorisi formüle eden Niklas Luhmann’ın sosyolojik perspektifidir.

Hukuk kültürü bireylerin hukukun üstünlüğü, adalet, hukuk mesleği ve hukuk kurallarının bağlayıcılığı ve hukuki süreçler konusundaki değer, inanç ve tutumlarını kapsamaktadır.

Sosyolog Lawrence M. Friedman’ın hukuk kültürü hakkındaki kapsamlı kuramsal tartışmasında hukuk kültürünü, hukuk sistemine yönelik kamusal bilgi, tutum ve davranış kalıpları olarak tanımlar.

Max Weber, hukuk ve ekonomi ilişkisine yönelik olarak şu tespitleri yapmıştır:

1) Sosyolojik anlamıyla hukuk, sadece ekonomik çıkarları korumaz, daha çok kişi güvenliğine ilişkin temel unsurları korur. Kişisel onur, aile, dinsel inanç bunlar arasındadır.

2) Verili koşullarda ekonomik ilişkiler radikal dönüşümlere maruz kalsa da hukuk düzeni değişmeden devam eder.

3) Bir konunun hukuk sistemi yönünden konumlanışı ekonomik sonuçlarından bağımsızdır.

4) Açıkça herhangi bir hukuksal güvencenin ekonomik çıkarın hizmetinde olması en geniş anlamdadır (Weber bununla tekil çıkarlar yerine sistemin devamını kastetmektedir).

5) Hukuk düzeninin zorlayıcılığı aracılığıyla başarı elde etmek sadece sınırlı bir etkiye sahiptir.

Dikey sosyal hareketlilik, modern toplumda eğitim yoluyla insanların statü ve sınıflarını yukarıya doğru değiştirebileceğine işaret eden bir kavramdır.