HUKUK SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 5

Doğru cevap D şıkkıdır. Feminist hukuk teorisi, yasama, yürütme ve yargı süreçlerinde hukukun, kadınlar ve kadınların yaşamları üzerindeki etkilerini dikkate alan bir bakış açısından düzenlenmesi anlamına gelmektedir. Hukuk sisteminin, kadınların deneyimleri ve ihtiyaçlarını reddeden ya da görmezden gelen bir biçimde nasıl yapılandırıldığına odaklanmaktadır. Feminist hukuk teorisi, tüm toplumsal kurumların işbirliği içinde kadını ikincilleştirildiği ataerkil sistemin, yasal sistemi kadınlar aleyhine nasıl etkilediği ve bu etkilerin neden kabul edilemez olduğuna dair teorik ve pratik bir girişimi kapsamaktadır. Diğer bir deyişle, feminist hukuk teorisi, politik olarak tarafsız değil, Patricia Smith’in de ifade ettiği gibi normatif bir yaklaşımdır. Temel yasal kategori ve kavramların
verili analizlerine meydan okumaktadır. Bu bağlamda, feminist hukuk teorisi normatiftir ve geleneksel hukuk teorisi ve yasaların da normatif olduğunu iddia etmektedir.

Doğru cevap A şıkkıdır. Çünkü feminist hukuk alanında çalışanlar, kadının varlığının hukuk sisteminde görünmediğine işaret ederek eşitlik, adalet ve hak kavramları üzerinde durmuşlardır. Feminist araştırmacılar, özellikle görünüşte yasal sistemin temeli olan eşitlik ve tarafsızlık varsayımlarına karşı çıkmışlardır. Feminist hukuk, başlangıçta bu çıkışın feminist hukuk teorisi dersleri için bir araya getirilmesinden oluşmuştur. Smith, feminist hukuk teorisini, “hukukun ataerkil bir kurum olarak analizi ve eleştirisi” olarak tanımlamaktadır. Bu anlamda ataerkilliğin reddi feminizmi tanımlamaktadır. Bununla birlikte, feminist hukuk teorisi içinde, bu amaca ulaşmak üzere tek bir yöntem söz konusu değildir. Feminizm, çok farklı görüşlerin ele alındığı geniş bir yelpazeyi içermektedir. Bu nedenle, liberal, radikal, Marksist, sosyalist ve postmodern feminist kuramların ele alınışı feminist hukuk teorisinin anlaşılmasında son derece önem taşımaktadır.

Eleştirel bir teori olarak feminist hukuk teorisi, genellikle, liberal Anglo-Amerikan geleneğiyle tanımlanan mevcut hukuki düşünce anlayışına karşılık vermektedir. Yasal pozitivizm ve doğal haklar teorisi, Anglo-Amerikan geleneğinin iki dalını oluşturmaktadır. Feminist hukuk, bu her iki dalın da yasalar hakkındaki varsayımlarına ilişkin, sorular sorarak karşılık vermektedir. Bu sorular: Yasaların tamamen tarafsız ve nesnel düzenlendiği ve objektif kurallara dayandırılması
gerektiği ilkesi; özellikle karar verici konumda olan hâkimlerin kişisel yaşam deneyimlerini kötüye kullanmaması ve yasaların tamamen tarafsız bir biçimde uygulanması; eşitliğin sabit ve değişmez değil, biçimsel bir ilke olarak ele alınması ve farklılıkların gözetilmesi; yasalar uygulanırken yasa yapıcı ve uygulayıcısı arasında amaç birliğinin sağlanması; adaletin bir süreç olarak anlaşılması ve usullerin yasalara uygun bir biçimde gerçekleşmesinin sağlanması olarak sıralanmaktadır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Jhering’e göreyse hukuk, “devlet gücü tarafından dış zorlama ile güvence altına alınan sosyal şartların bütünüdür (Güriz, 2000’den akt., Mızrak ve Temiz, 2009: 77).

Hukuk devleti, siyasi iktidarın hukukla sınırlandırıldığı ve bireyin eşit ve özgür hukuki özne olarak tanındığı bir devlettir.

Jürgen Habermas

İletişimsel eylem teorisini geliştiren Habermas, demokrasiyi, toplum analizinin merkezî hâline getiren bir hukuk anlayışı geliştirmiştir. Habermas’ın teorisinin tam zıttı, otopoeitik bir hukuk teorisi formüle eden Niklas Luhmann’ın sosyolojik perspektifidir.

Raz’a göre ise liberal bir toplumda hukuk devletine rehberlik etmesi gereken ilkeler şunlar olmalıdır:
1) Bütün yasalar geleceğe dönük, açık ve sarih olmalıdır.

2) Yasalar, göreceli olarak istikrarlı olmalıdır.

3) Tekil olarak yapılan yasalara açık ve genel kurallarca yön verilmelidir.

4) Yargı bağımsızlığı güvence altına alınmış olmalıdır.

5) Doğal adaletin ilkeleri gözetilmelidir.

6) Mahkemeler ilklerin gözetilmesinde kuvvetleri (yasama ve yürütmeyi) denetleyebilmelidir.

7) Mahkemeler kolayca ulaşılabilir olmalıdır.

8) Yasaları uygulaması gereken kamu kurum ve kuruluşlarının hukuku ihlali önlenmelidir (Özcan, 2008: 208).

Bu yönüyle bakıldığında hukuk, modern toplumda insan ilişkilerinin tümünü kapsayan bir uygulama üstünlüğüne sahiptir.

Parsons’a göre hukuk aynı zamanda siyasal sistem karşısında göreceli özerk bir konuma sahiptir.

Luhmann ve Habermas’ın hukuk hakkındaki görüşleri, eleştirel ancak farklı şekillerde Parsons’ın çalışmalarına dayanmaktadır.

Karşılaştırmalı hukuk alanının ünlü öncüsü Wigmore, bu fikri şu şekilde ifade etmiştir: Bir hukuk sisteminin yaratılmasını veya hayatta kalmasını kontrol eden temel özellik, teknik hukukun fikir gövdesinin kullanımı ve istikrarıdır.

Doğru cevap C şıkkıdır. Çünkü feminist hukuk teorisi, önemli ölçüde, Amerikan kadın hareketinden doğmuştur. 1960’lı yılların sonlarında artan sayıda kadın Amerika Birleşik Devletleri’nde hukuk fakültesine gitmeye başlamış
ve bu kadın öğrenciler feminist hukukun gelişmesine ivme kazandırmışlardır. Hukuk fakültesindeki kadınların gittikçe daha fazla kadın hareketi içinde
yer almaları, kadın hakları alanında yasal mücadele için sınıftaki ders materyallerinin yetersizliğinden şikâyetçi olmalarına neden olmuştur. Ders ve seminerlerde cinsiyet ayrımcılığının görmezden gelinmesi, tecavüz suçlarıyla ilgili tartışmaların cinsiyet körü bir biçimde yürütülmesi ve genel olarak ders
programlarının herkesin değil fakat sadece erkeklerin ihtiyaç, ilgi ve çıkarlarına göre düzenlenmiş olmasına karşı itirazlarını ortaya koymuşlardır. Kadın haklarına odaklanan hukuk uygulamaları oluşturmayı amaçladıklarını ve hukuk fakültesinin
kendilerine öğrenmeleri için neye ihtiyaç duyduklarını öğretmediğini ileri sürerek öğrenciler hukuk fakültelerini “kadın ve hukuk” derslerini onaylamaya ikna etmişlerdir.

Bir toplumun hukuk kültürü, o toplumdaki insanların hukuk ve adalete ilişkin tutum ve davranış, beklentilerden oluşur. Hukuk kültürü, en genel anlamda, hukuk odaklı sosyal davranış ve tutumların nispeten istikrarlı kalıplarını tanımlamanın bir yoludur. Hukuk kültürünün tanımlayıcı unsurları avukatların sayısı ve rolü veya hâkimlerin atanma ve kontrol şekilleri gibi hukuksal kurumlarla ilgili olgulardan, dava veya hapishane oranları gibi çeşitli davranış biçimlerine; fikirlerin, değerlerin, arzuların ve zihniyetlerin daha belirsiz yönlerine kadar uzanır. Kültürün
kendisi gibi, hukuk kültürü de sadece ne yaptığımızla ilgili değil, kim olduğumuzla da ilgilidir (Nelken, 2004: 1). Sosyolog Lawrence M. Friedman’ın hukuk kültürü hakkındaki kapsamlı kuramsal tartışmasında hukuk kültürünü, hukuk sistemine yönelik kamusal bilgi, tutum ve davranış kalıpları olarak tanımlar. Hukuk kültürü genel olarak kültürün bir parçasıdır.

Luhmann, otopoiesis terimi ile ortaya çıkan modern alt sistemlerin durumunu açıklar ve bu durum, sosyal alt sistemlerin birbirinden bağımsız olarak çalışacak şekilde farklılaştığını ifade eder. Luhmann, sistemlerin birbiriyle ilişkili olduğunu, her sistemin başka bir sistemden bilgi alabildiğini (Deflem, 1998) ifade eder.

Doğru cevap E şıkkıdır. 1970’lerde feminist hukuk teorisi yasal uygulamalar konusunda önemli adımlar atmıştır. Kendilerini “kadın hakları” savunucusu olarak gören feminist hukukçular, bu alanda kazanımlar elde etmeyi amaçlamışlardır. Bu kazanımları, devlet kurumlarında iktidarı elinde tutanları hukuki reformlara ikna edebilmek yoluyla elde etmeyi hedeflemişlerdir. Burada amaç, benzer konumda olan bireyler için benzer uygulamaların olması gerektiği savıyla toplumsal değişim için uygun hedefin eşitlik olduğu ileri sürülmüştür.

Friedman, hukuk kültürünün temel ikiliğini, hukuk kültürünün temel bir ikiliğini sürekli olarak vurgulamıştır. O, geniş bir şekilde, ‘özel hukuki görevleri yerine getiren toplum üyeleri’ ile diğer vatandaşların hukuk kültürü arasında ayrım yapmıştır (Cotterrell, 2006: 84).

Doğru cevap A şıkkıdır. İkinci Dalga Feminist Hareketin kadın haklarına katkıları tarihsel süreçte özel bir öneme sahiptir. Birinci Dalga Hareketinin sivil yurttaşlık hakları bağlamında yaklaştığı kadın hareketini, “cinsel devrim” kavramı ile bambaşka bir boyuta taşımıştır. İkinci dalga feminist hareket, cinsellik, kadın bedeninin denetimi, doğurganlık, annelik, kürtaj gibi olgulara kadın üzerindeki eril iktidar tahakkümü vasıtasıyla yaklaşmıştır. “Özel alan politiktir” çıkışıyla, cinsler arasındaki eşitsizliği ele alan hareket, toplumsal kurumlarda eril egemenliğin gizlendiğini ve yeniden üretildiğini savunmuştur. Bu harekete göre, kadınlar kendi bedenleri üzerinde kontrolü sağlamalı, tüm eril kültür ve dil dönüştürülmelidir.

Posner’ın hukuku ekonomik analizle ele alarak disiplinler arası alanda objektif bir temele oturtmak için kapsayıcı bir sistem oluşturma amacıyla yazdığı “Hukukun Ekonomik Analizi” (Economic Analysis of Law) onun en iddialı ve etkili eseridir.

Doğru cevap B şıkkıdır. Çünkü her epistemoloji, bilen, bilinen ve bilme süreçlerini içermektedir.

Doğru cevap A şıkkıdır. Çünkü pozitivist epistemolojinin merkezinde nesnellik
kavramı vardır. Pozitivizmin temel varsayımı, gerçeğin öznel yargı ve yorumları ortadan kaldırdığı üzerinedir ve böylece bilen ve bilinen arasındaki
ikiliği keskin bir biçimde ortaya koymaktadır. Pozitivist epistemolojiye göre, öznellik bilgi için bir engeldir.

Olympe de Gouges tarafından, Kadın Hakları Bildirgesi açıklanmış, bu metni 1789 Bildirgesi takip etmiştir. Olympe de Gouges açıklamasında; bütün kadınlar özgür doğarlar ve erkeklerle eşit haklara sahiptirler. Tüm politik örgütlerin amacı, doğal ve devredilemez kadın ve erkek haklarını korumaktır. Ulusu meydana getiren, kadın ve erkeklerin ittifakıdır. IV. maddede verilen bilgi doğru değildir. Hukuk genel iradenin ifadesidir: Buna göre, kadın ve erkek tüm yurttaşların hukukun düzenlenmesine doğrudan ya da temsilcileri vasıtasıyla katılma hakkı vardır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Doğru cevap E şıkkıdır. Aile hukuku, nişanlanma, evlenme, mal rejimi,
evliliğin sona ermesi ve hükümsüzlüğü koşulları, boşanma, zina, nafaka, çocukların velayeti ve soy bağı, evlat edinme, miras gibi konuları içeren ve
kişilerin aile kurumu içindeki ilişkilerini düzenleyen medeni hukuk kapsamında yer alan bir hukuk dalıdır.