HUKUK SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 2

Yasama, yürütme ve yargı süreçlerinde hukukun, kadınlar ve kadınla­rın yaşamları üzerindeki etkilerini dikkate alan bir bakış açısından düzenlenmesi anlamına gelen hukuk feminist hukuktur. Feminist hukuk sistemi, hukuk sisteminin, kadınların deneyimleri ve ihtiyaçlarını reddeden ya da görmezden gelen bir biçimde nasıl yapılandırıldığına odaklanmaktadır. Feminist hukuk teorisi, tüm toplumsal kurumların işbirliği içinde kadını ikincilleştirildiği ataerkil siste­min, yasal sistemi kadınlar aleyhine nasıl etkilediği ve bu etkilerin neden kabul edilemez olduğuna dair teorik ve pratik bir girişimi kapsamaktadır. Soruda verilen çeldiriciler genel olarak hukuku üzerine farklı bakışları ifade eden popüler kültüre ait kavramlardır. Doğru cevap “B” şıkkıdır.

Sorunun çözümü için çeldiricilerden hareket edildiğinde (A) Feminist hukuk kadın hakları odaklıdır, (B) Kadınların ikincilleştirilmesine karşıtlık gösterir, (C) Yasalarda kadınlara karşı yönelik gömülü yargıları inceler, (D) Son dönemde kadın hukuku adıyla da anılmaktadır şıklarında verilen görüşlerin feminist hukuk görüşlerini yansıtan görüşler olduğu belirlenmektedir. Buna karşılık (E) şıkkında verilen “Özel değil; genel bir çalışma alanıdır” ifadesinin feminist teoriye ait olmadığı belirmektedir. Nitekim kılavuz kitabımızın sayfa 166’da feminist hukuk anlayışının “birçok ülkede “kadın hukuku” kavramı altında geliştirilmiş ve kurulmuş özel bir çalışma alanıdır” denilmektedir. Bu nedenle doğru cevap yani yanlış olan görüş “E” şıkkındadır.

Konu ile ilgili olarak kılavuz kitabımız feminist teorinin işlev çıkışına ilişkin şu görüşlere yer vermektedir. Eleştirel bir teori olarak feminist hukuk teorisi, genellikle, liberal Anglo-Amerikan geleneğiyle tanım­lanan mevcut hukuki düşünce anlayışına karşılık vermektedir. Yasal pozitivizm ve doğal haklar teorisi, Anglo-Amerikan geleneğinin iki dalını oluşturmaktadır. Feminist hukuk, bu her iki dalın da yasalar hak­kındaki varsayımlarına ilişkin, sorular sorarak karşılık vermektedir. Bu görüşe dayalı olarak doğru cevabın “C” şıkkı olduğu görülür.

Sorunun cevabını verilmesi için şu feminist hukukun Anglo-Amerikan geleneğine yönelik sorduğu sorular anımsayalım. Sorular şöyle: Yasaların tamamen tarafsız ve nesnel düzen­lendiği ve objektif kurallara dayandırılması gerektiği ilkesi;  Özellikle karar verici konumda olan hâkimlerin kişisel yaşam deneyimlerini kö­tüye kullanmaması ve yasaların tamamen tarafsız bir biçimde uygulanması;  Eşitliğin sabit ve değişmez değil, biçimsel bir ilke olarak ele alınması ve farklılıkların gözetilmesi;  Yasalar uygulanırken yasa yapıcı ve uygula­yıcısı arasında amaç birliğinin sağlanması; Adaletin bir süreç olarak anlaşılması ve usul­lerin yasalara uygun bir biçimde gerçekleş­mesinin sağlanması olarak sıralanmaktadır. Sorular bunlar olunca sorunun  çözümü için soru köküne bakıldığında (II) Adaletin bir sonuç olarak anlaşılması; usul­lerinin geleneklere uygun bir biçimde alınması ile (VI) Feminist çalışmanın radikal hukuk anlayışına karşıt olmadığın ifade edilmesine ifadelerinin yanlış olduğu dolaysıyla doğru cevabın “C” şıkkı olduğu belirmektedir.

Sorunun cevabını verilebilmesi için çeldiricilerden hareket edersek, şunları belirlemek mümkündür. Benzerlikler yaklaşımına göre, kadınların farklılıklarını ileri sürmek, erkeklerle eşit bir yasal statüye sahip olmalarını önlemektedir. Farklılıklar yaklaşımı dışındakiler ise hukuka özgü bu konu dışı çalışan işleyen anlayışlardır. Ayrıca farklılık yaklaşımını benimseyen feministler, kadınlarla erkekler arasındaki farklılıkların yanı sıra ırk, yaş ve cinsel yönelim gibi diğer farklılık türle­rinin de son derece önemli olduğunu belirtmekte­dirler. Hukukta adalet ve eşitliğin sağlanabilmesi için, bütün bu farklılıkların yasalar tarafından dik­kate alınması zorunludur. Bu nedenle doğru cevap “D” şıkkıdır.

Sorunun cevabını verilebilmesi için çeldiriciler gözden geçirildiğinde, soru kökünde verilen hükmün feminist analize göre ataerkil mitlere ait olduğu görülmektedir. Bu nedenle doğru cevap “A” şıkkıdır.

Sorunun cevabını verilebilmesi için kılavuz kitabımızın ilgili bölümü (sayfa 169) gözden geçirildiğinde sorunun cevabının “D” şıkkında verildiği görülür.

Sorunun cevabını verilebilmesi için kılavuz kitabımızın ilgili bölümü (sayfa 170) gözden geçirildiğinde, Dworkin’e göre, toplumsal tabi kılmanın dört önemli unsuru şu biçimde sıralanmaktadır. Unsurlar, hiyerarşi kurma, nesneleştirme, boyun eğdirme ve şiddet uygulama olduğu görülmektedir. Bu bilgiye dayalı olarak sorunun cevabının “B” şıkkı olduğu görülür.

Sorunun cevabını verilebilmesi için kılavuz kitabımızın ilgili bölümü (sayfa 174) gözden geçirildiğinde, kadınların erkeklerden farklı olduklarını ve kendine özgü benzersiz bir bilme ve hissetme biçimleri olduğunu ileri süren grubun “Kültürel feministler” olarak adlandırılan bir grup olduğu görülmektedir. Bu durumda doğru cevap “C” şıkkıdır.

Sorunun cevabını verilebilmesi için kılavuz kitabımızın ilgili bölümü (sayfa 176) gözden geçirildiğinde, “Ev­lilikte yasal eşitlik, boşanma hakkı, kadınların miras ve mülkiyet haklarını güçlendirmek, evli­lik içinde daha fazla eşitlik sağlamak ve boşanma yasasında kadınlara yasal kazanımlar sağlamak üzere mücadele eden feminist önderin “E” şıkında belirtilen Olympe de Gouges olduğu görülmektedir

Uzunlukları açısından bakıldığında anayasaların, yazılı anayasaların ilk örneklerinden olan kısa ve öz yani çerçeve nitelikteki Amerikan Anayasası ile yüzlerce maddeden oluşan uzun ve ayrıntılı yani kazuistik Hindistan Anayasası modeli arasında değişen farklı kapsam ve genişliklere sahip oldukları görülür.

Toplumu anayasa aracılığıyla dönüştürmeyi amaçlayan anayasa ideolojik anayasadır.

İktidarların farklı politikalar uygulama imkânını azaltan anayasalar maddi anayasalardır.

Kısa ve öz yani çerçeve nitelikteki anayasalar çerçeve anayasalardır.

Sıradan kanunlara göre değiştirilmesi zorlaştırılmış olan anayasalar katı anayasalardır.

Anayasal normların siyasi hayatın dinamikleriyle tam olarak bütünleşememesi nedeniyle uygulamada işlemeyen bir anayasa itibari anayasadır.

Genel olarak anayasal değişmeye yol açan faktörler, başka bir ifadeyle anayasal değişmenin temel dinamikleri arasında sosyal, siyasal, ekonomik faktörler, teknolojik gelişmeler, yeni bir devletin kurulması ya da bağımsızlığını elde etmesi ve bir ülkenin siyasal rejiminde meydana gelen değişiklikler gibi durumları saymak mümkündür.

Hattı Humayun: Osmanlı Devlet geleneğinde padişahın kendi el yazısı ile yazılmış emirleri için
kullanılan bir ifadedir.

Âyan kendi toprakları dışında da hüküm sürebilecektir değil Âyan kendi toprakları dışına el atmayacaktır. Ayrıca, Padişahın ve devletin otoritesini herkes kabul edecektir. Sadrazama itaat
edilecektir. Mali yükümlülükler ve vergilerle ilgili emirlere uyulacaktır. Yeniçeri Ocağı padişaha itaat
edecektir.

Sened-i İttifak geleneksel Osmanlı hukuk kaynaklarından herhangi birine benzememektedir.
Dinsel kaynaklı bir belge niteliğinde değildir. Kanun, kanunname, adalet fermanı vb. gibi örfi hukuk
işlem türlerine de girmemektedir. Yasa ve anayasal belgelerdeki hukuki belirlilikten ve objektif dilden
yoksundur. Belgeyi oluşturan topluluk, kural koymaya yetkili bir kurum değildir. İki taraflı bir belge,
bir misak ya da sözleşme olarak değerlendirilebilir. Merkez ve taşra güçlerinin geçici mutabakat arayışları doğrultusunda bugünkü deyimiyle “yuvarlak masa”, “ortak platform” ya da “konsensüs” metni karakterine sahiptir.

Osmanlı Devleti 1808 Sened-i İttifak Anayasal belge
Osmanlı Devleti 1839 Tanzimat Fermanı Anayasal belge
Osmanlı Devleti 1856 Islahat Fermanı Anayasal belge

Osmanlı Devleti 1876 Kanun-i Esasiye Anayasa
Osmanlı Devleti 1921 Teşkilatı Esasiye Anayasa
Türkiye Cumhuriyeti 1924 Teşkilatı Esasiye Anayasa
Türkiye Cumhuriyeti 1961 Anayasa Anayasa
Türkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasa Anayasa

İstibdat Dönemi: II. Abdülhamid’in meclisi kapatıp, Kanun-i Esasi’yi askıya aldığı 1878 ile
1908 arası dönem anayasa taraftarları ve II. Abdülhamid muhalifleri tarafından istibdat dönemi olarak adlandırılmaktadır.

1924 Anayasası:  “Anayasa’nın hiçbir maddesi hiçbir sebep ve bahane ile savsanamaz ve işlerlikten alıkonamaz. Hiçbir kanun Anayasa’ya aykırı olamaz” hükmüyle anayasanın üstünlüğü ilkesini benimsemiştir. Bununla birlikte, kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimine yer vermemiştir. Ayrıca Anayasa’da “Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir” hükmünün değiştirilemeyeceği ve değiştirilmesinin teklif dahi edilemeyeceği hükme bağlanmıştır. 1924 Anayasası meclis hükûmeti ile parlamenter sistem arasında karma bir hükûmet sistemi kurmuştur. Bu sistem “Kuvvetler Birliği ve Görevler Ayrılığı Sistemi” olarak nitelendirilmektedir.

1961 ve 1982 Anayasaları yapılış ve yöntemleri bakımından şu ortak özelliklere sahiptir:
1. Askerî müdahalelerin ürünü olmak
2. Asker ve sivillerden oluşan seçimlerle oluşmamış Kurucu Meclisler tarafından hazırlanmak
3. Referanduma sunularak kabul edilmiş olmak