HÜCRE KİMYASI - Deneme Sınavı - 11

Tepkimenin meydana geleceği merkez atom etrafında büyük hacimli grupların bulunması, merkez etrafında sterik engel yaratır.

İki veya daha fazla maddenin tepkimeye girmesiyle oluşan büyük molekülden su, metanol, amonyak gibi küçük molekülle­rin ayrılması ile sonuçlanan tepkimelere kondenzasyon denir.

Limon bitkisinin yağında bulunan sitrat, yasemin yağında bulunan jasmon, karıncalarda bulunan alarm feromonu trans-2-hekzenal, arıların alarm feromonu 2-heptanon ve balmumu güvesinin cinsel fero­monu undekanal doğal olarak bulunan bazı aldehit ve keton örnekleridir.

Esterlerin adı, kendilerini oluşturan alkol ve karboksilik asitlerin isimlerinden türetilmektedir. Esterlerin nisimlendirilmesi, önce oksijene bağlı alkil grubunun ismi, ardından karboksilik asit kökünde asit yerine "-oat ard" eki yazılarak gerçekleştirilir. Ester molekülleri arasında hidrojen bağlanması oluşmadığı için kaynama noktaları yakın molekül kütleli asitler ve alkollere göre daha düşüktür. Esterler güzel kokulu bileşiklerdir, bazı meyvelere kokusunu veren maddeler ester molekülleridir.

Tarımsal böcek savaş ilaçlarından olan paroksan, paratiyon ve malatiyon fosforik asidin ester ve tiyoesterleridir.

Bir karbonun şiral olması için bağlı bulunan dört grubun birbirinden farklı olması gereklidir. İkinci karbona bağlı olan tüm gruplar birbirinden farklı olduğu için bu karbon şiraldir. Doğru cevap B'dir.

Enantiyomerlerin adlandırılmasında kullanılan Chan-Ingold-Prelog sisteminde öncelik sırasında bazı kurallar vardır:

-Atom ağırlığı büyük olan önceliklidir.

-Bağlı olan iki atomun atom ağırlığı aynı ise, bu sübstitüentte bir sonraki bağlı olan atoma bakılır.

Buna göre D şıkkında bulunan molekülde; brom (80), en öncelikli atomdur. Daha sonra karbon gelir. Ancak iki sübstitüentte de ilk olarak karbon bulunduğu için ikinci atoma bakılır. İkinci atomun karbon olduğu sübstitüent (CH₂CH₃), diğerinden (CH₃) önceliklidir. Hidrojen ise atom ağırlığı en düşük olduğu için en son önceliğe sahiptir. Doğru cevap D'dir.

Enantiyomerlerin fiziksel özellikleri (erime noktası, kaynama noktası, yoğunluk, kırılma indisi çözünürlük, tepkimeye girme hızı gibi) aynıdır. Yalnızca diğer kiral moleküllerle etkileşimleri ve düzlem polarize ışığı çevirme yönleri birbirinden farklıdır. Doğru cevap E'dir.

A ve B molekülleri birbirinin ayna görüntüsüdür. Bu nedenle birbirinin enantiyomerleridir. Doğru cevap A'dır.

A, C, D ve E şıklarındaki bileşikler kiral merkez taşırlar ve optikçe aktiftirler. B şıkkında bulunan bileşik mezodur yani molekülde iki stereomerkezi ortadan bölen bir simetri düzlemi vardır. Bu bileşik akiraldir ve optikçe aktif değildir. Doğru cevap B'dir.

Ayna görüntüsü ilişkisi olmayan stereoizomerlere diastereomer denir. Sikloalkanlardaki cis ve trans izomerlerinde de diastereomerlik görülür. cis- ve trans-1,2-diklorosiklopentan birbirinin diastereomeridir. Doğru cevap C'dir.

Enantiyomerlerin fiziksel özellikleri aynıdır. Bu yüzden fiziksel özelliklerine göre ayrılamazlar. Enantiyomerlerin ayrılması için rasemik karışım hâlinde bulunan enantiyomerler diastereomerlerine çevrilir. Bunun için de rasemik karışım hâlinde bulunan enantiyomerler, başka saf bir enantiyomer ile tepkimeye sokulur. Tepkime sonucu oluşan ürünler artık diastereomerlerdir. Diastereomerler erime noktası, kaynama noktası, çözünürlük vs. gibi fiziksel özelikleri farklı olduğundan kristallendirme, ekstraksiyon, vs. gibi basit ayırma yöntemleri ile birbirinden ayrılabilirler. Doğru cevap D'dir.

Fisher izdüşüm formüllerinde, yatay çizgiler sayfa düzleminden gözlemciye doğru yönlenen bağları gösterirler. Dikey çizgiler ise sayfa düzleminin arkasına düşen bağları gösterirler. Yatay ve dikey çizgilerin kesişim noktası bir stereomerkez olan bir karbon atomunu göstermektedir. Doğru cevap E'dir.

Aynı molekül formülüne sahip oldukları hâlde, atomların farklı bir sıra ile bağlı olduğu bileşiklere yapı izomeri denir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Kama-kesikli kama-çizgi formülünde; kağıt düzleminde olan bağlar düz çizgi, kağıt düzleminde bize doğru olan bağlar kama ve düzlemin arkasına doğru olanlar kesikli kama ile gösterilir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Bir molekülü, birbirinin ayna görüntüsü olacak şekilde ikiye bölen hayali düzleme o molekülün simetri düzlemi denir. Bir molekülde simetri düzlemi varsa akiral, simetri düzlemi yok ise kiral moleküldür.

Doğru cevap B seçeneğidir.

[α] = α / (cxl) formülü ile hesaplanır.

Burada; [α] = özgül çevrilme
              α = gözlenen çevrilme
              c = g/mL cinsinden derişim
              l = desimetre cinsinden tüpün uzunluğu'nu ifade eder.

[α] = 76 / (0,5x4) = 38°

Doğru cevap B seçeneğidir.

Günümüzde kullanılan birçok stereomerkeze sahip ilaçlar bulunmaktadır. Bu tür ilaçlarda enantiyomerlerden biri hastalığın iyileştirilmesinde pozitif etki gösterirken, diğeri negatif etki gösterebilir. Geçmişte iki enantiyomeri içeren ilaçların kullanılması, çok ciddi ve hatta trajik sonuçlar doğurmuştur. Bu duruma verilecek en iyi örnek talidomittir. 1963’ten önceki yıllarda, talidomit hamile kadınların sabahları daha fazla rahatsız olduğu bulantılarını yatıştırmak için kullanılırdı. 1963 yılında bu ilacı kullanan kadınların dünyaya getirdiği bebeklerde kol, bacak, kulak, ayak, el mide vs. gibi uzuvlarının gelişmediği görüldü. Daha sonraki yıllarda talidomitin (R)-enantiyomeri hamile kadınların sabah bulantılarını tedavi edici etkiye sahip iken ilaçta eşit miktarda var olan (S)-enantiyomerinin çocuklarda trajik doğum kusurlarının ortaya çıkmasına neden olduğu bulunmuştur. 

Doğru cevap B seçeneğidir.

Karbon dışında, farklı atomların stereomerkez olduğu moleküller vardır. Silisyum ve germanyum peryodik tabloda karbon ile aynı grupta yer aldığından dolayı karbon gibi düzgün dörtyüzlü geometriye sahip bileşikler oluştururlar. Silisyum, germanyum, azot ve fosfor bileşiklerinde, dört farklı grubun bu atomlara bağlı olduğu bileşikler de kiraldir. Aminler dışında dört gruptan birinin bağ yapmayan elektron çifti olduğu sülfoksit gibi yapılar da kiraldir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Bazı moleküllerin stereomerkez içermesine rağmen akiral olmalarından kaynaklanır. Bu tür bileşikler mezo bileşik olarak adlandırılır.

Doğru cevap C seçeneğidir.