HİZMETLER EKONOMİSİ

GATS Anlaşması, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması ya da kısa adıyla GATT

GATS Anlaşması, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması ya da k›sa ad›yla GATT

HİZMETLER SEKTÖRÜNE İLIŞKİN GÖRÜŞLERİN EVRİMİ

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), “hizmetler” başlığı altında 12 sektör ve 155 alt
sektöre yer vermektedir. Söz konusu sektörler aşağıdaki gibidir: (1) İş hizmetleri
(profesyonel hizmetler ve bilgisayar dâhil) (2) İletişim hizmetleri (3) İnşaat ve
mühendislik hizmetleri (4) Dağıtım hizmetleri (5) Eğitim hizmetleri (6) Finansal
hizmetler (7) Çevreye ilişkin hizmetler (8) Sağlık hizmetleri (9) Turizm ve seyahat hizmetleri (10) Rekreasyonel, kültürel ve sportif hizmetler (11) Ulaştırma hizmetleri (12) Diğer hizmetler (diğer sektörlere dahil edilemeyenler).

Eylül 1986’da başlayan ve 15 Aralık 1993 tarihinde tamamlanan Uruguay Müzakereleri sonrasında varılan anlaşma sonucu kurulan ve 1.1.1995’te
yürürlüğe giren Dünya Ticaret Örgütü, hukuki zemine oturmuş ve yaptırım gücü artmış olarak ve aynı zamanda daha önce serbestleşme kapsamına giren sanayi
ürünleri ticaretine ilave olarak tarım, tekstil ve hizmet ürünleri ticareti ile birlikte
fikrî mülkiyet haklarını da bünyesine katarak GATT’ın yerine geçmiştir.

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), “hizmetler” başlığı altında 12 sektör ve 155 alt
sektöre yer vermektedir. Söz konusu sektörler aşağıdaki gibidir: (1) İş hizmetleri
(profesyonel hizmetler ve bilgisayar dâhil) (2) İletişim hizmetleri (3) İnşaat ve
mühendislik hizmetleri (4) Dağıtım hizmetleri (5) Eğitim hizmetleri (6) Finansal
hizmetler (7) Çevreye ilişkin hizmetler (8) Sağlık hizmetleri (9) Turizm ve seyahat hizmetleri (10) Rekreasyonel, kültürel ve sportif hizmetler (11) Ulaştırma hizmetleri (12) Diğer hizmetler (diğer sektörlere dahil edilemeyenler).

ABD’nin bazı gelişmiş ülkelerin (GÜ’in) de desteğini sağlayarak hizmet ticaretini GATS şemsiyesi altına alma ve serbestleştirme girişimlerine “Onlar Grubu” adı
verilen gelişmekte olan ülkeler (GOÜ) en sert muhalefeti yürütmüştür. Hizmet ticaretinin UT gündemine alınmasına karşı çıkan görüşler aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• GATT çerçevesine alındıktan sonra hizmet ticaretinin mal ticaretiyle bağlantılandırılmasının kolaylaşacağı ve GÜ’in mal ticaretinden kaynaklanan
sorunlarına hizmet ticaretine ilişkin önlemler alarak misillemede bulunacakları düşüncesi
• GÜ’in, GATT Tokyo Turu’ndan kalan ve çözüm bekleyen sorunlara daha
az dikkat gösterecekleri kaygısı.
• “Modern hizmetler” esas olarak GÜ tarafından sağlandığından, hizmet ticaretinin serbestleştirilmesinin asıl olarak söz konusu ülkelere yarar sağlayacağına ilişkin kuşkular.
• Yabancı doğrudan yatırımlar gibi duyarlı bir konunun da hizmet ticareti
bağlamında görüşmelere dahil edileceği ve bunun sonucunda çok uluslu
şirketlerin egemenliklerinin artacağı korkusu.
• GÜ’in, mal ticaretine ilişkin GATT kurallarını, hizmet ticaretine uygulama
talebine GOÜ’in ihtiyatla yaklaşması.

GATS Anlaşması, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması ya da kısa adıyla
GATT Uruguay Turu Görüşmelerinin (Müzakerelerinin) en önemli sonuçlarından biridir. Dünya Ticaret Örgütünün kurulmasını öngören Uruguay Turu (UT)
Nihai Senedinin ayrılmaz bir parçasıdır.

GATS, hizmet ticaretinin 4 ana sunum (arz) biçimi olduğunu belirtmektedir.
Bunlar (a) sınır-aşırı hareket yoluyla arz (b) tüketicilerin hareketi yoluyla arz (c)
ticari varlık oluşturulması yoluyla arz ve (d) gerçek kişilerin hareketi yoluyla arzdır.
Sınır-aşırı hareket yoluyla hizmet arzına örnek, bir uluslararası telefon görüşmesidir. Dış ülkelere turistik geziler, tüketici hareketi yoluyla arza örnektir. Bir bankanın dış ülkelerde şube açması ticari varlık oluşturulması yoluyla arza örnektir. Gerçek kişilerin hareketi yoluyla arzın örnekleri profesyonel hizmet sunucularının (örneğin müşavirler, mühendisler) dış ülkelerde mesleki faaliyetlerde bulunmalarıdır.

Eylül 1986’da başlayan ve 15 Aralık 1993 tarihinde tamamlanan Uruguay Müzakereleri sonrasında varılan anlaşma sonucu kurulan ve 1.1.1995’te yürürlüğe giren Dünya Ticaret Örgütü, hukuki zemine oturmuş ve yaptırım gücü
artmış olarak ve aynı zamanda daha önce serbestleşme kapsamına giren sanayi
ürünleri ticaretine ilave olarak tarım, tekstil ve hizmet ürünleri ticareti ile birlikte
fikrî mülkiyet haklarını da bünyesine katarak GATT’ın yerine geçmiştir.

Hizmet Ticareti Genel Anlaşması (GATS) 1986-1994 yıllarında yapılan Uruguay
Turu’nda GATT’a dahil edilmiştir ve 1 Ocak 1995 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

GATS Anlaşması, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması ya da kısa adıyla
GATT Uruguay Turu Görüşmelerinin (Müzakerelerinin) en önemli sonuçlarından biridir. Dünya Ticaret Örgütünün kurulmasını öngören Uruguay Turu (UT)
Nihai Senedinin ayrılmaz bir parçasıdır.

Hizmet Ticareti Genel Anlaşması’nın XVII. Maddesi ‘ulusal muamele’ ilkesiyle ilgilidir. Taraf ülkeler, bu ilkeyi uygulayacakları sektör ve alt sektörlerle, getirmek istedikleri sınırlama ve koşulları, taahhüt listelerinde belirtmekle yükümlü tutulmuştur.

Türkiye’nin GATS kapsamında sunmuş olduğu taahhüt listesi, kapsamlı ve ileri düzeyde liberalizasyonu hedefleyen bir belgedir. Buna karşılık listeye dahil edilmeyen hizmetlere bakıldığında, bazı hizmet dallarının (doktorluk, diş
hekimliği, hemşirelik, veterinerlik vb.) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına ayrılmış olması nedeniyle taahhütler kapsamına girmediği görülmektedir. Ar-Ge, Gayrimenkul Kiralama ve Dağıtım Hizmetleri gibi sektörlerde mevzuat eksikliği nedeniyle taahhütte bulunulmamıştır. Yurt içi deniz taşımacılığı, Kabotaj Kanunu’nun varlığı nedeniyle yabancılara kapalı bulunduğundan taahhüt dışı kalmıştır.

Türkiye’nin GATS kapsamında sunmuş olduğu taahhüt listesi, kapsamlı ve ileri düzeyde liberalizasyonu hedefleyen bir belgedir. Ancak listede yer almayan  hizmetlere bakıldığında, bazı hizmet dallarının (doktorluk, diş hekimliği, hemşirelik, veterinerlik vb.) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına ayrılmış olması nedeniyle taahhütler kapsamına girmediği görülmektedir. Ar-Ge, Gayrimenkul Kiralama ve Dağıtım Hizmetleri gibi sektörlerde mevzuat eksikliği nedeniyle taahhütte bulunulmamıştır. Yurt içi deniz taşımacılığı, Kabotaj Kanunu’nun
varlığı nedeniyle yabancılara kapalı bulunduğundan taahhüt dışı kalmıştır.