HİZMETLER EKONOMİSİ

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), “hizmetler” başlığı altında 12 sektör ve 155 alt sektöre yer vermektedir.Doğru cevap ''A'' şıkkıdır.

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), “hizmetler” başlığı altında 12 sektör ve 155 alt sektöre yer vermektedir.Doğru cevap ''C'' şıkkıdır.

Günümüzde hizmetler sektörünün dünya ekonomisindeki payı sürekli artmakta olup yaklaşık % 65 düzeyindedir.Doğru cevap ''D'' şıkkıdır.

DTÖ, 2010 yılı kesin verilerine göre dünya hizmet ihracatı 3.7 trilyon dolar olup dünya ticaretinin % 24’ünü aşmaktadır.Doğru cevap ''B'' şıkkııdr.

Aile bütçelerinden hizmet giderlerine ayrılan pay gelişmiş ülkelerde % 30-40 düzeyindedir.Doğru cevap ''A'' şıkkıdır.

GATS’ta yer alan diğer önemli ilke ve kurallar şunlardır: Ayrımcı Olmama ya da “En Çok Kayırılan Ülke” veya kısa MFN ilkesi: Buna göre Anlaşma’ya taraf hiçbir ülke, başka taraf ülkelerce sunulan hizmetler ve hizmet sunucuları arasında ayrım yapamaz. Bir taraf ülkeye sağladığı kolaylıkları diğer taraf ülkelere de sağlamakla yükümlüdür. Bu ilkeye istisnalar bir muafiyetler listesine konur. Ancak söz konusu önlemler 5 yılsonra gözden geçirilir, 10 yıl sonra yürürlükten kaldırılır.Doğru cevap ''C'' şıkkıdır.

GATS’ta yer alan ilkeye göre bir taraf ülkeye sağladığı kolaylıkları diğer taraf ülkelere de sağlamakla yükümlüdür, söz konusu önlemler 5 yıl sonra gözden geçirilir.Doğru cevap ''E'' şıkkıdır.

Türkiye’nin GATS kapsamında sunmuş olduğu taahhüt listesi, kapsamlı ve ileri düzeyde liberalizasyonu hedefleyen bir belgedir. Özel taahhütler, 155 hizmet dalından 72’sine denk düşmektedir ve kapsama oranı % 46.6 olup, % 18 olan GOÜ ortalamasının çok üzerindedir.Doğru cevap ''A'' şıkkıdır.

ABD’nin başta AB ve Japonya olmak üzere diğer ülkelerin liberalizasyon tekliflerini yetersiz bulmasıdır. Daha sonra, konunun 2000 yılında başlayacak hizmet ticareti görüşmelerinde ele alınması kararlaştırılmıştır.Doğru cevap ''B'' şıkkıdır.

Hizmet ticaretine ilişkin sektörel gelişmelerin 2005’de dondurulması nedeniyle deniz taşımacılığı alanında da yeni bir gelişme kaydedilmemiştir.Doğru cevap ''E'' şıkkıdır.

Hizmetler sektörünün dünya üretimindeki payının artması şu nedenlere bağlıdır.
• Sınai gelişme, geniş fakat göze pek görünmeyen bir hizmet altyapısını gerektirir. Ulaştırma, dağıtım, iletişim, finans ve sigorta bunların birkaçıdır.
Bunlar sanayi sektörünün büyümesine paralel olarak büyür. Kaldı ki ileri teknolojiler çağımızda hizmet üretiminin dayandığı temel bir unsur hâline gelmiştir. Bankacılık, sigortacılık, pazarlama, iletişim ve taşımacılık gibi hizmet dalları bu teknolojilerdeki gelişmelerden kuvvetle etkilenmiştir.
• Reklamcılık, bilgi işleme, temizleme gibi daha önce sınai kuruluşlarca, kendi bünyelerinde gerçekleştirilen işler zamanla hizmet sektöründe çalışan firmalara yaptırılmaya başlanmıştır.
• Tıpkı sanayileşmenin başlangıç aşamalarında, sanayi mamulleri talebinin yüksek gelir esnekliğinin imalat sanayisi üretimini uyarması gibi sanayileşmenin ileri aşamalarında da yüksek hizmet talebinin gelir esnekliği, hizmetler sektörünün gelişmesini özendirir. Aile bütçelerinden hizmet giderlerine ayrılan pay gelişmiş ülkelerde % 30-40 düzeyindedir.
• Artan emek talebi, ev kadınlarının da iş gücüne katılmasıyla birlikte, ev hizmetlerinin ticarileşmesine neden olmaktadır.
• Sanayileşmeyle birlikte artan kentleşme eğilimi; polis, toplum sağlığı, kent yönetimi gibi yeni hizmetlere gereksinim yaratır.
Sanayi sektöründe istihdamın göreli payının azalması ve hizmetler sektörünün payının artması ise şu etkenlerin ürünüdür.
• Verimliliği artıran teknikler, sanayide özellikle niteliksiz emeğe gereksinimi azaltırken eğitilmiş emeğe talep artmakta ancak bir bütün olarak sektörün istihdam kapasitesi azalmaktadır.
• Kârlılığı azalan ve/veya çevre açısından sorunlar yaratan bazı sanayi dallarından -işsizlik sorununu çok büyük ölçüde artırmadığı sürece- vazgeçilmekte, bu da sanayi sektöründe istihdam düzeyinin gerilemesine neden olmaktadır.

Genel amacı; “gümrük tarifelerinin ve diğer dış ticaret engellerinin giderek azaltılması ve uluslararası ticarette ayrımcı uygulamaların ortadan kaldırılması” olan GATT, uluslararası ticareti, haklar ve yükümlülükler açısından düzenleyen çok taraflı bir anlaşmadır.

DTÖ:Dünya Ticaret Örgütü

GATS : Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması 

IMF:Uluslararası Para Fonu

ABD’nin bazı gelişmiş ülkelerin (GÜ’in) de desteğini sağlayarak hizmet ticaretini GATS şemsiyesi altına alma ve serbestleştirme girişimlerine “Onlar Grubu” adı verilen gelişmekte olan ülkeler (GOÜ) en sert muhalefeti yürütmüştür.

MFN:Ayrımcı Olmama ya da “En Çok Kayırılan Ülke” veya kısa MFN ilkesi:
Buna göre Anlaşma’ya taraf hiçbir ülke, başka taraf ülkelerce sunulan hizmetler ve hizmet sunucuları arasında ayrım yapamaz. Bir taraf ülkeye sağladığı kolaylıkları diğer taraf ülkelere de sağlamakla yükümlüdür. Bu ilkeye istisnalar bir muafiyetler listesine konur. Ancak söz konusu önlemler 5 yıl sonra gözden geçirilir, 10 yıl sonra yürürlükten kaldırılır.

GATS’ta yer alan diğer önemli ilke ve kurallar şunlardır:
• Ayrımcı Olmama ya da “En Çok Kayırılan Ülke” veya kısa MFN ilkesi:
Buna göre Anlaşma’ya taraf hiçbir ülke, başka taraf ülkelerce sunulan hizmetler ve hizmet sunucuları arasında ayrım yapamaz. Bir taraf ülkeye sağladığı kolaylıkları diğer taraf ülkelere de sağlamakla yükümlüdür. Bu ilkeye istisnalar bir muafiyetler listesine konur. Ancak söz konusu önlemler 5 yıl sonra gözden geçirilir, 10 yıl sonra yürürlükten kaldırılır.
• Saydamlık: Bu ilke hizmet ticaretine ilişkin tüm yasa ve yönetmeliklerin “makul, objektif ve tarafsız” olmasını ve yayımlanmasını öngörür (Md. III).
Ayrıca taraf ülkelere, diğer taraf ülke hükümetlerine istek üzerine gerekli bilgileri sağlamak üzere araştırma noktaları kurma yükümlülüğü getirir.
• Destek: Md. IV. GÜ’in, GOÜ’deki hizmet sunucularına, hizmet teknolojileri, hizmet arzının ticari ve teknik yönleri, mesleki niteliklerin tanınması vb. konularda bilgi sağlamak amacıyla 01.01.1997’ye kadar irtibat noktalarının kurulmasını öngörür.
• Anlaşma’nın V. maddesi, GATS’a taraf ülkelerin kendi aralarında hizmet ticaretinin serbestleştirilmesine yönelik olarak anlaşma yapmasına (a) anlaşmanın önemli miktarda hizmet dalını kapsaması (b) söz konusu dallara ulusal muamele ilkesini uygulaması ve (c) GATS’a taraf üçüncü ülkelere daha büyük engeller getirmemesi koşuluyla izin vermektedir.
• GATS VII. madde ile hizmet sunucularının lisanslaması ya da sertifikasyonu konularında imzalanmış olan ikili anlaşmaların sağladığı hakların diğer ülkelere de açık olmasını öngörmektedir.
• Md. XI. dış ödemeler dengesi sorunlarının ortaya çıkması durumunda hizmet ticaretinden kaynaklanan dış ödeme ve transferlerin sınırlı ve geçici olarak ve IMF onayının da alınması koşuluyla kısıtlanabilmesine izin vermektedir.
• Sübvansiyonlara ilişkin olarak Md. XV. olumsuz bir değerlendirme yapmakta, söz konusu önlemlerin kaldırılması gerektiğini, ancak bu süreç içinde GOÜ’in özel durumlarının dikkate alınacağını ifade etmektedir.
• GATS’ın XVI.Maddesi,yabancı hizmetlerle hizmet sunucularının Anlaşma’ya taraf ülke pazarlarına girişinin önünde engel oluşturan tüm sınırlamaların kaldırılmasını öngörmektedir. Bu sınırlamalar, sahip olunabilecek hisseleri, yabancı temsilciliklerin sayısını, yabancı personeli, hizmet üretimi miktarını vb. kapsamaktadır. Taraf ülkeler, sınırlama uygulayacakları hizmet dallarını,
taahhüt listelerine koymakla yükümlüdür.
• Anlaşma’nın XVII. Maddesi, daha önce tanımlamış olduğumuz ‘ulusal muamele’ ilkesiyle ilgilidir. Taraf ülkeler, bu ilkeyi uygulayacakları sektör ve alt sektörlerle, getirmek istedikleri sınırlama ve koşulları, taahhüt listelerinde belirtmekle yükümlü tutulmuştur.
• Anlaşmanın XIX-XXI. maddeleri, hizmet ticaretinin 5 yıl sonra başlayacak görüşme turlarıyla daha da serbestleştirilmesini, ancak GOÜ’e bu süreçte daha esnek hareket edebilme olanağı tanınacağını, dolayısıyla daha az sektörü dış rekabete açabileceğini hükme bağlamıştır.
• GATS’ın XXV. Maddesi, GOÜ’e hizmet ticareti konusunda teknik yardım sağlanmasını ifade etmekte ve bu konuda Hizmet Ticareti Konseyi başta olmak üzere, diğer Birleşmiş Milletler Kuruluşlarını yetkilendirmektedir.

Serbestleştirme Taahhütleri ve Türkiye
Taahhüt listeleri, GATS’ın ayrılmaz bir parçası olup taraf ülkelerin, hizmet ticaretinin liberalizasyonuna (serbestleştirilmesine) ilişkin özel yükümlülüklerini içerir. “Pazara giriş” ve “Ulusal muamele” ilkelerinin, 12 hizmet alt sektörü ve 155 faaliyet dalında hangi koşul ve sınırlamalara bağlı olarak uygulanacağı, bu listelerde yer alır. Bu taahhüt, hizmetlerin dört ana arz biçimine yapılır.

Dolayısıyla özel taahhütlerin pazara giriş ve ulusal muamele üzerindeki etkileri aşağıdakilerin bir fonksiyonu olacaktır: (i) her bir listede yer alan hizmet sektörü ve alt-sektörleri (ii) hizmetlerin dört ana sunum biçiminden hangilerinin listelere konduğu (iii) pazara giriş ve ulusal muameleye ilişkin koşullar (pazara girişin sınırlanmış ya da niteliksel olarak tanımlanmış olup olmaması) (iv) objektif kriterleri belirlemeksizin “ekonomik ihtiyaçların” testi (v) En Çok Kayırılan Ülke (MFN) muafiyetlerinin sayısı.

Taahhüt listelerinde yer almayan hiçbir şey GATS’a göre serbestleştirilmeyecektir. Taraf ülkeler, tahhüt listeleriyle kendilerini aşamalı serbestleştirme taahhüdüne bağlamış olmaktadır. GÜ’in taahhütlerinin çoğu, imza tarihinde yürürlükte olan uygulamanın bağlı duruma getirilmesini ifade etmektedir. GOÜ’in taahhütleri çok daha sınırlı olmasına karşın, daha büyük ve etkin serbestleşmeyi temsil etmektedir. Ülke taahhütlerinin büyük bölümü “ticari varlık” biçimini alan hizmet sunumunu içermekte ve yabancı yatırımların hizmetler sektörüne çekilmesini amaçlamaktadır.

Temel telekomünikasyon hizmetleri (ses, faks, telgraf, data, mobil telefon, çağrı, kablolu TV, kiralık kanal) görüşmeleri uzun yıllar almış, 15 Şubat 1997’de hazırlanan Protokol ve Ekleri ile sonuçlanmış, katılımcı 63 ülke taahhütlerini sunmuştur. Bunların yarıdan fazlası GOÜ’dür. 2000 yılı itibarıyla 79 üye ülke telekomünikasyon piyasalarını rekabete açmış ve en az bir sektörde serbestleşme
taahhüdünde bulunmuştur. Sektörde serbestleşmenin öncelikle iletişim maliyetlerini düşürmesi amaçlanmıştır. Temel telekomünikasyon görüşmelerinde de ABD, uzun süre diğer ülkelerin serbestleştirme önerilerini yeterli bulmamış, uydu hizmetleri ve rekabetin korunmasına ilişkin tekliflerini bir süre için geri çekmiş, Dördüncü Protokol ancak daha sonra imzalanabilmiştir.

Eylül 1986’da başlayan ve 15 Aralık 1993 tarihinde tamamlanan Uruguay Müzakereleri sonrasında varılan anlaşma sonucu
kurulan ve 1.1.1995’te yürürlüğe giren Dünya Ticaret Örgütü, hukuki zemine oturmuş ve yaptırım gücü artmış olarak ve aynı zamanda daha önce serbestleşme kapsamına giren sanayi ürünleri ticaretine ilave olarak tarım, tekstil ve hizmet ürünleri ticareti ile birlikte fikrî mülkiyet haklarını da bünyesine katarak GATT’ın yerine geçmiştir.

Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (General Agreement on Tariffs and Trade - GATT) 1 Ocak 1948 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Hizmet Ticareti Genel Anlaşması (GATS) 1986-1994 yıllarında yapılan Uruguay Turu’nda GATT’a dahil edilmiştir ve 1 Ocak 1995
tarihinde yürürlüğe girmiştir.

GATS, 15 Nisan 1994’te imzalanan Uruguay Turu Nihai Senedi ya da Belgesi’nin ayrılmaz bir parçasıdır. Anlaşma mal ticaretine ilişkin temel kuralları hizmet ticaretine uygulamayı amaçlamakta ve üç ana parçadan oluşmaktadır. Bunların birincisi, Anlaşma kapsamı ile hak ve yükümlülüklerin yer aldığı Genel Çerçeve’dir.
İkincisi, uluslararası hizmet ticaretine ilişkin Sektörel Ekler’den oluşmaktadır. Üçüncüsü anlaşma kapsamını tanımlamakta ve Anlaşma’ya imza koyan ülkelerin hizmet ticaretinin serbestleştirilmesi doğrultusunda sunduğu ayrıntılı taahhütleri içeren listelerden oluşmaktadır.

Gerçek kişilerin dolaşımına ilişkin ilk görüşmeler 28 Temmuz 1995’te tamamlanmış, sonuçları bir protokole bağlanmış, söz konusu protokol Ocak 1996 sonunda yürürlüğe girmiştir.

Temel telekomünikasyon hizmetleri (ses, faks, telgraf, data, mobil telefon, çağrı, kablolu TV, kiralık kanal) görüşmeleri uzun yıllar almış, 15 Şubat 1997’de hazırlanan Protokol ve Ekleri ile sonuçlanmış, katılımcı 63 ülke taahhütlerini sunmuştur. Bunların yarıdan fazlası GOÜ’dür. 2000 yılı itibarıyla 79 üye ülke telekomünikasyon piyasalarını rekabete açmış ve en az bir sektörde serbestleşme
taahhüdünde bulunmuştur. Sektörde serbestleşmenin öncelikle iletişim maliyetlerini düşürmesi amaçlanmıştır. Temel telekomünikasyon görüşmelerinde de ABD, uzun süre diğer ülkelerin serbestleştirme önerilerini yeterli bulmamış, uydu hizmetleri ve rekabetin korunmasına ilişkin tekliflerini bir süre için geri çekmiş, Dördüncü Protokol ancak daha sonra imzalanabilmiştir.

Türkiye’nin GATS kapsamında sunmuş olduğu taahhüt listesi, kapsamlı ve ileri düzeyde liberalizasyonu hedefleyen bir belgedir. Özel taahhütler, 155 hizmet dalından 72’sine denk düşmektedir ve kapsama oranı % 46.6 olup, % 18 olan GOÜ ortalamasının çok üzerindedir. Ancak bu durum, 72 hizmet alt sektörünün tam anlamıyla serbestleştirileceği anlamına gelmemektedir. Pazara giriş ve ulusal muameleye ilişkin koşul ve nitelikler, serbestleşmenin sınırını da çizmektedir.
Listelenmeyen hizmetlere bakıldığında, bazı hizmet dallarının (doktorluk, diş hekimliği, hemşirelik, veterinerlik vb.) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına ayrılmış olması nedeniyle taahhütler kapsamına girmediği görülmektedir. Ar-Ge, Gayrimenkul Kiralama ve Dağıtım Hizmetleri gibi sektörlerde mevzuat eksikliği nedeniyle taahhütte bulunulmamıştır. Yurt içi deniz taşımacılığı, Kabotaj Kanunu’nun varlığı nedeniyle yabancılara kapalı bulunduğundan taahhüt dışı kalmıştır.
İkili anlaşmalarla sağlanan ve üçüncü bir ülkeye uygulanmaması sonucunu doğuran hususlar, Türkiye’nin derogasyon listesinde yer almıştır. Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşmaları kapsamındaki ülkelerle yapılan ikili anlaşmalarla gerçekleşen kolaylıklar buna örnektir. Ayrıca farklı mevzuatta yer alan ve mütekabiliyet (karşılıklılık) içeren, mesleki hizmetler, telekomünikasyon, ulaştırma ve bankacılık sektörleriyle ilgili maddeler de derogasyon listelerine konmuştur.

GATS Anlaşması, Hizmet Ticareti Konseyi’nin, 2000 yılında genel bir görüşme turu başlatmasını öngörüyordu. Ancak sektör bazında hizmet ticaretinin serbestleştirilmesine ilişkin görüşmeler çok daha önce başlatılmıştır.

Finansal hizmetlere ilişkin görüşmelerin ilk aşaması Temmuz 1995’te sonuçlanmıştır. Görüşmeler sırasında ABD bankacılık ve diğer mali hizmetlerde, diğer ülkelerin sağladığı yararların, ABD için aynı düzeyde gerçekleşmeyeceğini ve diğer ülkelerin liberalizasyon tekliflerini yetersiz bulduğunu gerekçe göstererek tekliflerini geri çekmiştir.

Türkiye’nin ileri düzeyde serbestleşme teklifleri verdiği finansal hizmetlerde; yabancı finansal kuruluşlara izin, sigorta şirketleri ile bankaların şube ve iştiraklerinde, yabancı katılım düzeyinin yeniden ayarlanması, finansal kuruluşların yöneticilerinin çalışılan ülkede yerleşik olması ya da o ülkenin vatandaşlık koşulunun kaldırılması, yabancı bankaların çek-kliring ve çözüm sistemine katılımı konularında mesafe alınmıştır.

GATS Anlaşması, Hizmet Ticareti Konseyi’nin, 2000 yılında genel bir görüşme turu başlatmasını öngörüyordu. Ancak sektör bazında hizmet ticaretinin serbestleştirilmesine ilişkin görüşmeler çok daha önce başlatılmıştır.
Finansal hizmetlere ilişkin görüşmelerin ilk aşaması Temmuz 1995’te sonuçlanmıştır. Görüşmeler sırasında ABD bankacılık ve diğer mali hizmetlerde, diğer ülkelerin sağladığı yararların, ABD için aynı düzeyde gerçekleşmeyeceğini ve diğer ülkelerin liberalizasyon tekliflerini yetersiz bulduğunu gerekçe göstererek tekliflerini geri çekmiştir. Bunun üzerine ABD’nin muafiyetlerinin kapsamı genişletilmiştir.
Türkiye’nin ileri düzeyde serbestleşme teklifleri verdiği finansal hizmetlerde; yabancı finansal kuruluşlara izin, sigorta şirketleri ile bankaların şube ve iştiraklerinde, yabancı katılım düzeyinin yeniden ayarlanması, finansal kuruluşların yöneticilerinin çalışılan ülkede yerleşik olması ya da o ülkenin vatandaşlık koşulunun kaldırılması, yabancı bankaların çek-kliring ve çözüm sistemine katılımı konularında mesafe alınmıştır.