HİZMETLER EKONOMİSİ

GATS antlaşmasına taraf ülkeler yabancı gerçek kişilerin kendi ülkelerindeki geçici ikamet sürelerini en çok 5 yıl ile sınırlamakta ve dolaşım hakkını üst düzey yöneticiler ve uzmanlarla kısıtlamaktadır.

Türkiye’nin GATS kapsamında sunmuş olduğu taahhüt listesinde yer almayan hizmetlere bakıldığında, bazı hizmet dallarının (doktorluk, diş hekimliği, hemşirelik, veterinerlik vb.) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına ayrılmış olması nedeniyle taahhütler kapsamına girmediği görülmektedir. Ar-Ge, Gayrimenkul Kiralama ve Dağıtım Hizmetleri gibi sektörlerde mevzuat eksikliği nedeniyle taahhütte bulunulmamıştır. Yurt içi deniz taşımacılığı, Kabotaj Kanunu’nun varlığı nedeniyle yabancılara kapalı bulunduğundan taahhüt dışı kalmıştır.

Gerçek kişilerin dolaşımına ilişkin ilk görüşmeler 28 Temmuz 1995’te tamamlanmış, sonuçları bir protokole bağlanmış, söz konusu protokol Ocak 1996 sonunda yürürlüğe girmiştir.

GATS, hizmet ticaretinin 4 ana sunum (arz) biçimi olduğunu belirtmektedir. Bunlar (a) sınır-aşırı hareket yoluyla arz (b) tüketicilerin hareketi yoluyla arz (c) ticari varlık oluşturulması yoluyla arz ve (d) gerçek kişilerin hareketi yoluyla arzdır. Sınır-aşırı hareket yoluyla hizmet arzına örnek, bir uluslararası telefon görüşmesidir. Dış ülkelere turistik geziler, tüketici hareketi yoluyla arza örnektir. Bir bankanın dış ülkelerde şube açması ticari varlık oluşturulması yoluyla arza örnektir. Gerçek kişilerin hareketi yoluyla arzın örnekleri profesyonel hizmet sunucularının (örneğin müşavirler, mühendisler) dış ülkelerde mesleki faaliyetlerde bulunmalarıdır.

GATS, hizmet ticaretinin 4 ana sunum (arz) biçimi olduğunu belirtmektedir. Bunlar (a) sınır-aşırı hareket yoluyla arz (b) tüketicilerin hareketi yoluyla arz (c) ticari varlık oluşturulması yoluyla arz ve (d) gerçek kişilerin hareketi yoluyla arzdır.

GATS VII. madde ile hizmet sunucularının lisanslaması ya da sertifikasyonu konularında imzalanmış olan ikili anlaşmaların sağladığı hakların diğer ülkelere de açık olmasını öngörmektedir.

Clark ve Fisher’a göre, ekonomilerin içinden geçtiği evrim süreci üç aşamada ele alınmalıdır.Ekonomilerin gelişim sürecinin aşamaları: 1. Tarım, hayvancılık ve madencilik; 2. Sınai ekonomi; 3. Hizmet ekonomisi

Günümüzde hizmetler sektörünün dünya ekonomisindeki payı sürekli artmakta olup yaklaşık % 65 düzeyindedir.

Eylül 1986’da başlayan ve 15 Aralık 1993 tarihinde tamamlanan Uruguay Müzakereleri sonrasında varılan anlaşma sonucu kurulan ve 1.1.1995’te yürürlüğe giren Dünya Ticaret Örgütü, hukuki zemine oturmuş ve yaptırım gücü artmış olarak ve aynı zamanda daha önce serbestleşme kapsamına giren sanayi ürünleri ticaretine ilave olarak tarım, tekstil ve hizmet ürünleri ticareti ile birlikte fikrî mülkiyet haklarını da bünyesine katarak GATT’ın yerine geçmiştir.

GATS hizmet ticaretinin önündeki engellerin kaldırılmasını amaçlarken ,GATT’ın iki temel ilkesini farklı biçimde ele almaktadır. Bunlardan ilki, ulusal muamele ilkesidir. Yerli ve yabancı hizmetler, hizmet sunumu ve sunucuları arasında ayrımcı olmamayı ifade etmektedir.

Hizmetlerin daha düşük verimlilik düzeylerine sahip olması ekonomik büyüme üzerinde engelleyici etki yaratmaktadır.

Artan emek talebi, ev kadınlarının da iş gücüne katılmasıyla birlikte, ev hizmetlerinin ticarileşmesine neden olmaktadır.

Verimliliği artıran teknikler, sanayide özellikle niteliksiz emeğe gereksini- mi azaltırken eğitilmiş emeğe talep artmakta ancak bir bütün olarak sektö- rün istihdam kapasitesi azalmaktadır.

Dış ülkelere turistik geziler, tüketici hareketi yoluyla arza örnektir.

Destek: Md. IV. GÜ’in, GOÜ’deki hizmet sunucularına, hizmet teknolojileri, hizmet arzının ticari ve teknik yönleri, mesleki niteliklerin tanınması vb. konularda bilgi sağlamak amacıyla 01.01.1997’ye kadar irtibat noktalarının kurulmasını öngörür.

Dış ödemeler dengesi sorunlarının ortaya çıkması durumunda hizmet ticaretinden kaynaklanan dış ödeme ve transferlerin sınırlı ve geçici olarak sınırlandırılmasının söz konusu özel taahhütlerin pazara giriş ve ulusal muamele üzerinde bir fonksiyonu yoktur.

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) “hizmetler” baş- lığı altında İş hizmetleri, İletişim hizmetleri, İnşaat ve mühendislik hizmetleri, Dağıtım hizmetleri, Eğitim hizmetleri, Finansal hizmetler, Çevreye ilişkin hizmetler, Sağlık hizmetleri, Turizm ve seyahat hizmetleri, Rekreasyonel, kültürel ve sportif hizmetler, Ulaştırma hizmetleri ve Diğer hizmetler olmak üzere 12 sektör ve 155 alt sektöre yer vermektedir.

Sanayileşmeyle birlikte artan kentleşme eğilimi; polis, toplum sağlığı, kent yönetimi gibi yeni hizmetlere gereksinim yaratır.

Ayrımcı Olmama ya da “En Çok Kayırılan Ülke” veya kısa MFN ilkesi: Buna göre Anlaşma’ya taraf hiçbir ülke, başka taraf ülkelerce sunulan hizmetler ve hizmet sunucuları arasında ayrım yapamaz. Bir taraf ülkeye sağladığı kolaylıkları diğer taraf ülkelere de sağlamakla yükümlüdür. Bu ilkeye istisnalar bir muafiyetler listesine konur. Ancak söz konusu önlemler 5 yıl sonra gözden geçirilir, 10 yıl sonra yürürlükten kaldırılır.

Günümüzde hizmetler sektörünün dünya ekonomisindeki payı sürekli artmakta olup yaklaşık % 65 düzeyindedir