HİZMETLER EKONOMİSİ

1980’li ve 1990’lı yıllar iktisadi serbestleştirme programlarının tüm dünyada uygulandığı yıllardır. Bu programlar ABD ve İngiltere gibi gelişmiş ülkelerdeki kontrol ve düzenlemelerin kaldırılmasını içeren deregülasyon ve özelleştirme programlarından Çin ve Orta ve Doğu Avrupa’da uygulandığı şekilde olduğu gibi açık piyasa reformlarına kadar değişmektedir. Latin Amerika ülkeleri de benzer liberal iktisadi reformlara başvurmuşlardır. 1980’li yıllardan itibaren diğer gelişmekte olan ülkelerin çoğu da piyasanın serbestleştirilmesi akımına katılmıştır. Bu katılımın kaynağında kuşkusuz önemli bir korku yatmaktadır. O da gelişmekte olan ülkelerin günümüzde küreselleşmenin yol açtığı sürekli değişmeleri yakalayamama ve sürecin dışında kalma korkusudur. Seksenli yıllarda her türlü kaynak dağılımında var olan devlet-piyasa dengesi değişmiş ve hemen her ülkede bu denge piyasa lehine kaymıştır. Bu olgu, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki hızlı değişime eşlik etmiştir. Bu teknolojik değişim de tüm dünyayı içeren küresel pazarı kaçınılmaz kılmıştır. Bu teknolojik ve ideolojik değişimi de piyasanın rolünü artıran-devletin rolünü azaltan politikalar izlemiştir. Bu süreçte dünya mal ve hizmet ticaretinin ve tüm sermaye hareketlerinin önündeki engeller kaldırılmaya çalışılmış, iş gücü sıkı denetim altına alınmış ve iş gücü hareketliliği mal ve hizmet ticaretinin gelişmesinin gerektirdiği sınırlar içinde ve çok dar bir kapsamda öngörülmüştür. Keza, ilgili çalışmalarda DTÖ ticaret sisteminin genellikle eleştirilen bir yönü iş gücü hareketliliği önündeki engellerin kaldırılması alanında etkili olamamasıdır.

İletişim sanayi en fazla yatırım gerektiren bir sektör olup teoride önemli doğal tekellerden biri olmuştur. Ancak bu sektör daha çeşitli, daha iyi ve daha az maliyetli bilgi ve iletişim hizmetlerine olan talebin artması sonucunda 1980’lerde büyük bir özelleştirme dalgası yaşamıştır.

Hizmet ticareti önündeki engeller genel olarak tarife-dışı özelliktedir. Sınırda uygulanmadıkları için de bu engellerin sistematik olarak belirlenmesi oldukça güçtür. Bu durum da hizmet ticaretinin geniş bir biçimde düzenlemelere tabi olmasına yol açmıştır. Keza iktisat yazınında bu engeller farklı biçimlerde sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmalardan biri hizmet ticaretinde yerli hizmet sunucularını dış rekabetten korumaya ilişkin önlemleri dünya ticaret sistemi
açısından “yabancı sunucuların piyasaya girişine yönelik engeller ve Milli muameleyi etkileyen önlemler” şeklinde iki başlık altında özetlemektedir.

1980’li ve 1990’lı yıllar iktisadi serbestleştirme programlarının tüm dünyada
uygulandığı yıllardır. Bu programlar ABD ve İngiltere gibi gelişmiş ülkelerdeki
kontrol ve düzenlemelerin kaldırılmasını içeren deregülasyon ve özelleştirme
programlarından Çin ve Orta ve Doğu Avrupa’da uygulandığı şekilde olduğu gibi
açık piyasa reformlarına kadar değişmektedir. Latin Amerika ülkeleri de benzer
liberal iktisadi reformlara başvurmuşlardır. 1980’li yıllardan itibaren diğer gelişmekte olan ülkelerin çoğu da piyasanın serbestleştirilmesi akımına katılmıştır. Bu katılımın kaynağında kuşkusuz önemli bir korku yatmaktadır. O da gelişmekte olan ülkelerin günümüzde küreselleşmenin yol açtığı sürekli değişmeleri yakalayamama ve sürecin dışında kalma korkusudur.
Seksenli yıllarda her türlü kaynak dağılımında var olan devlet-piyasa dengesi
değişmiş ve hemen her ülkede bu denge piyasa lehine kaymıştır. Bu olgu, bilgi ve
iletişim teknolojilerindeki hızlı değişime eşlik etmiştir. Bu teknolojik değişim de
tüm dünyayı içeren küresel pazarı kaçınılmaz kılmıştır. Bu teknolojik ve ideolojik
değişimi de piyasanın rolünü artıran-devletin rolünü azaltan politikalar izlemiştir.
Bu süreçte dünya mal ve hizmet ticaretinin ve tüm sermaye hareketlerinin
önündeki engeller kaldırılmaya çalışılmış, iş gücü sıkı denetim altına alınmış ve iş
gücü hareketliliği mal ve hizmet ticaretinin gelişmesinin gerektirdiği sınırlar içinde ve çok dar bir kapsamda öngörülmüştür. Keza, ilgili çalışmalarda DTÖ ticaret sisteminin genellikle eleştirilen bir yönü iş gücü hareketliliği önündeki engellerin kaldırılması alanında etkili olamamasıdır.

1 Ocak 1995 tarihinde resmî olarak Dünya Ticaret Örgütü’ne dönüşen
GATT’ın asıl işlevi dünya ticareti önündeki engellerin kaldırılmasıdır.

1 Ocak 1995 tarihinde resmî olarak Dünya Ticaret Örgütü’ne dönüşen
GATT’ın asıl işlevi dünya ticareti önündeki engellerin kaldırılmasıdır. Bunu
düzenli aralıklarla yaptığı çok taraflı müzakereler yoluyla gerçekleştiren GATT
toplam sekiz görüşme gerçekleştirmiştir. Sekizinci ve sonuncu olan müzakereler
Uruguay Müzakereleri olup Uruguay’ın Punta del Este kentinde 1986-1994 yılları
arasında gerçekleşmiştir.

1 Ocak 1995 tarihinde resmî olarak Dünya Ticaret Örgütü’ne dönüşen
GATT’ın asıl işlevi dünya ticareti önündeki engellerin kaldırılmasıdır. Bunu
düzenli aralıklarla yaptığı çok taraflı müzakereler yoluyla gerçekleştiren GATT
toplam sekiz görüşme gerçekleştirmiştir. Sekizinci ve sonuncu olan müzakereler
Uruguay Müzakereleri olup Uruguay’ın Punta del Este kentinde 1986-1994 yılları
arasında gerçekleşmiştir. GATT görüşmeleri sonunda sanayi malları üzerindeki
ortalama ve advalorem tarifeler % 40 gibi yüksek bir orandan % 4’lere dek inmiş, başlangıçta 23 olan üye sayısı da günümüzde 155’e ulaşmıştır.

1947’de Küba’nın Havana kentinde toplanan 50 ülke temsilcisi Uluslararası Ticaret Örgütü (ITO) adında bir örgüt kurulması kararını aldılar. Örgüt Ana Sözleşmesinde (Havana Charter) belirtilen temel amaç dış ticaretteki gümrük tarifeleri ile diğer kısıtlamaların kaldırılarak dünya ticaretinin serbestleştirilmesiydi. Fakat ITO sözleşmesi ABD ve diğer bazı sanayileşmiş ülke yasama organlarınca onaylanmayarak örgütün kuruluşu engellenmiştir.

1944 yılı tarihli Bretton Woods Konferansları uluslararası iktisadi ve mali sistemin temelinin atılmasında ilk adımdır. Bu konferanslar sonucu Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu (IMF) kurulmuştur. Dünya Bankası’nın görevi II. Dünya Savaşı sonrasında Avrupa ülkelerinin yeniden inşasına katkıda bulunmak ve uluslararası parasal ve mali sistemin düzenli işleyişini sağlamaktı. Bu arada dış ticaretin serbestleştirilmesine yönelik çalışmalara da başlanmıştı.

Birinci Dünya Savaşı ertesinde sanayileşmiş Batılı ülkeler dış ticaret ve kambiyo rejimlerini serbestleştirmek için bazı girişimlerde bulunmuşlardır. Bu amaçla Dünya Ekonomik Konferansı 1927 ve 1930 yılında olmak üzere iki kez toplanmıştır.

Gelişmekte olan ülkelerin pazar paylarını en fazla genişlettikleri ülke olan ABD yeni korumacı uygulamalarda başı çekmiştir. Andığımız yıllarda ABD ve diğer gelişmiş ülkeler giderek serbest ticaretten uzaklaşarak ithalatı kısıtlamada gümrük tarifeleri yerine tarife-dışı araçları yaygın olarak kullanmışlardır.