HİZMETLER EKONOMİSİ

Beflerî sermaye üretime kat›lan ifl gücünün sahip oldu¤u ve di¤er üretim faktörlerinin daha verimli kullan›lmas›na imkân veren bilgi, beceri, tecrübe ve dinamizm gibi pozitif de¤erler olarak tan›mlanmaktad›r.

H‹ZMET SEKTÖRÜNÜN N‹TEL‹KLER‹NDEK‹ DÖNÜfiÜM Hizmet sektörünün ticarete konu olabilecek flekilde niteliklerinin de¤iflimini de¤erlendirmek Hizmetler daha önceki ünitelerde bahsedildi¤i gibi ço¤unlukla soyut, üretim ve tü- ketimin eflanl› oldu¤u, stoklanma ya da geri al›nma sorunu olan ürünlerden olufl- maktad›r. Bu niteliklerin hepsi uluslararas› düzeyde ticaretin yap›lmas›n› zorlaflt›- ran nitelikler oldu¤undan hizmet üretimi yerelleflmifltir.

Bilgi teknolojilerindeki geliflme, ulaflt›rma ve bilgisayarlar›n geliflmesi, hizmet sektörünün niteliklerini de¤ifltirmifltir (Barrett ve Davidson, 2008: 4). Örne¤in hizmet sektöründe üretim ve tüketimin efl anl› oluflu, yeni teknolojilerle farkl› bir anlam kazanm›flt›r. Yemek sektöründe oldu¤u gibi. Yabanc› bir burger firmas›n›n verdi¤i “franchising”e sahip olan yerel bir üretici hizmet sa¤layabilir. Bu durumda hizmetin efl anl›l›k özelli¤i de¤iflmeksizin niteli¤i de¤iflmifltir.

Tablo 3.2

Teknoloji Baflar› Endeksi (The Technology Achievement Index, TAI) ile ülkelerin teknoloji yaratma ve onu özümseme performanslar› ölçülmektedir. Program bu endeks arac›l›¤› ile teknoloji yaratma ve özümsemenin ülkelerin gelirleri ile iliflkisini araflt›rmaktad›r.

Ekonomi yaz›n›nda be- flerî sermaye olarak adland›r›lan e¤itilmifl insan gücü, Sanayi Devrimi s›ras›nda da ülkeler aras›nda geliflmifllik farkl›l›klar› yaratm›flt›r.

1850-1930’larda sanayi devrimini bafllatan buhar motorlar› ile çal›flan trenler, ça¤›n en h›zl› arac› olarak ortalama 100 km yapabiliyordu.

Telekomünikasyon hizmetin eş anlılığına ilişkin özelliğini değiştirmiştir. Hizmet arz eden ile talep edenin artık yüz yüze olması gerekmemektedir. Geleneksel olarak eğitim, danışma vb. hizmetlerin yüz yüze olması beklenmektedir. Telekomünikasyon alanındaki gelişmeler, bu iki hizmetin de iletişim araçları ile yapılabilmesine imkân vermiştir. Telekomünikasyon, hizmetin niteliği yanı sıra maliyeti üzerinde de etkili olmaktadır. Hizmet sunucusuyla talep edenin arasına mesafe koymak mümkün olunca, yerellikten kaynaklanan tekel gücü de kırılmaktadır. Hem tüketiciler hem de üreticiler açısından ülkenin hatta dünyanın farklı bölgelerinin birbirine rakip olabilmesi maliyet ve kaliteyi etkilemektedir.

: Ulaştırmanın hizmet ticaretine katkısı açıktır. Ne kadar çok merkez birbirine en az maliyetli bir mekanizmayla bağlanırsa üretim hizmetleri de o kadar gelişecektir. Diğer bir ifade ile ulaştırma maliyetleri düştükçe hizmetlerin yerel firmalar tarafından verilmesinin önemi azalmaktadır. Örneğin, eğer İstanbul’a ucuz ve hızlı bir şekilde gidip gelmek mümkünse Van’da ailenizle yaşayıp, okula İstanbul’a gidip gelebilirsiniz. Ayrıca kısa süreli bir eğitim için bir başka şehre, bir başka ülkeye gidebilirsiniz. Ulaştırma maliyetleri yüksekse yerel hizmet veren kurumlar önem kazanacaktır. Birçok araştırmacı pek çok hizmet alt alanında hem uluslararası ticaretinin yapılamaması hem de ulaştırmanın yüksek maliyetleri nedeniyle coğrafi yakınlığın ön plana çıktığını belirtmektedirler. Hizmet sektörünün gelir artışı ile artan talep yapısı, ulaştırma hizmetinde de açıkça görülmektedir. Ülkelerin ve bireylerin gelirleri artıkça zaman değer kazanmakta ve daha hızlı ulaştırma araçları için talep artmaktadır.

Hizmet ticareti bankacılık sektöründeki gelişmeler ile yakından ilişkilidir. Bankacılık hizmetleri, uzak mesafeli hizmet satın alımlarının ödeme garantisini oluşturmaktadır. Bu hizmetler, alışveriş yapan taraflar arasında güvenin oluşturulmasının önemli araçlarındandır. Aynı zamanda hizmet ticaretinin serbestlik derecesinin görünen yüzüdür. Mal veya hizmet ticareti üzerinde denetim gücü olan ülkeler, bankacılık alanında da bu güce sahip olup paranın giriş ve çıkışlarını denetlemektedirler. Bankacılık sisteminin yerelliği ise dünyadaki büyük bankaların yerel bankalar ile birleşmeleri ile sağlanabileceği gibi, yerel bankalar ile hizmet anlaşması yapmaları ile de sağlanmaktadır. Örneğin, Türkiye’de pek çok yabancı banka hizmet vermektedir. Uluslararası ticarette yurt dışına yapılacak ödemeler ya da yurt dışından alınacak ödemeler bu bankalar aracılığı ile yapılabilmektedir. Türk bankalarının da genellikle yurtdışında farklı ülkelerin ulusal bankaları ile karşılıklı hizmet anlaşmaları bulunmaktadır.

Alt endüstrilere yönelik meslekler şunlardır: • Araştırmacılar, anketörler, yazarlar, kredi kontrolörleri • Baskı, dizgi, ciltleme, yayın ve kopyalama • Bilgisayar merkezleri, dergiler, bilgi bankaları, bilgisayar yazılım evleri • Avukatlar, muhasebeciler, danışmanlar, bilirkişiler, tasarımcılar • Bilgi depoları, araştırma endüstrileri, mühendislik şirketleri • Okullar, iletişim kursları, seminerler, kütüphaneler, yetişkin eğitim birimleri (yaşam boyu eğitim) • Elektronik hesap makineleri, araştırma ekipmanları, bilgisayarlı eğitim ekipmanları, eğitim araçları • Felsefeciler, dini liderler, peygamberler • Dinî gruplar, kiliseler, türbeler, mabetler • Ruhsal eğitim merkezleri, gönüllü hizmet grupları vb. • Bakım evleri, yaşlı ve genç rekreasyon kurumları, bakıcılar • Çocuk bakıcılığı, ev hizmetleri, • Kamu hizmet alanları (kamu görevlileri)

Hizmet sektörü kendine özgü özellikleri olan ürünler sunmaktadır. Bu ürünlerin bazıları, üretiminde ve tüketiminde rol almayanlara da fayda sağlamakta ya da maliyet yüklemektedir. Örneğin, bir sağlık hizmeti olarak kızamık aşısı, bulaşıcı hastalıkların yayılmasını önlediği için aşı vurulmayanlara da fayda sağlamaktadır. Hizmetlerin bazıları tüketimi dışlama etkisi içermediği için piyasada fiyatlanamamakta ve alınıp satılma zorluğu, eksik üretimi de beraberinde getirmektedir. Fikrî mülkiyet hakları, telif hakları tam da bu olumsuzlukları ortadan kaldırmak için geliştirilmiş ve yaygınlaştırılmıştır.

Hizmetlerin stoklanma ve iade zorlukları, üretim ve tüketimin eş anlı olması, uluslararası ticaretinin yapılmasını zorlaştıran özellikleridir. II. öncüldekinin aksine, hizmetler soyut özellik taşımaktadırlar. Dolasyısıyla doğru yanıt C seçeneğidir.

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi ile beraber özellikle bilginin depolanması ve paylaşılması hızlı ve düşük maliyetli bir biçimde gerçekleşebilmektedir. Bu durum hizmetlerin sanayi ürünleri gibi özellikler taşımasını sağlamıştır. Dolayısıyla bilgi ve iletişim teknolojilerinin özellikle bilgi temelli hizmetlerin depolanamama niteliğini değiştirdiği söylenebilir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bilgi ve iletişim teknolojileri, hizmet ticaretinin yanında bütün ekonomik alanlarda üretici ve tüketicilerin birbirleriyle haberleşme imkanına sahip olmalarına olanak sağlamaktadır. Dolaysıyla Leyla Hanım, ürünlerini küresel boyutta satmak ve tanıtımlarını yapmak için bilgi ve iletişim teknolojilerinin özellikle haberleşme boyutundan faydalanmış olmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Küreselleşme ve hizmet ticareti arasındaki ilişkiler 4 temel başlık altında incelenmektedir. Bunlardan biri olan akışlar başlığında; sınır ötesi işlemler, kendi ülkesi dışında tüketim ve firma içi işlemler şeklindeki alt başlıklar yer alır. Dolayısıyla doğru yanıt E seçeneğidir.

Hukuki çerçeve, hizmeti sunan ve alanlar arasındaki asimetrik bilgi durumunu dikkate alarak güven duygusunun tesis edilmesinde önemli rol oynar. Böylece ticaret hacminin düşmesinin önüne geçilerek hizmet ticaretinin gelişmesi sağlanır. Bu açıklamalar ışığında en uygun ifade E seçeneğinde yer almaktadır.

Telekomünikasyon alt yapısı ile beraber hizmetlerin sunumunda maliyetlerin düşmesi ve eş anlılığa olan bağlılığın bertaraf edilmesi söz konusu olmuştur. Uzaktan eğitim hizmeti örneğinde, telekomünikasyon alt yapısı sayesinde öncelikle hizmetin eş anlılık özelliği değişmektedir. Dolayısıyla doğru yanıt C seçeneğidir.

Dijital bölünme, özellikle internet başta olmak üzere bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımları bakımından ülkelerin farklılaşması olarak ifade edilmektedir. Dolayısıyla ülkeler arasındaki dijital farklılıkları en iyi yansıtacak veriler B seçeneğinde yer alan ülkelerin internet kullanım istatistikleridir.

Sorunun açıklama kısmında ifade edilen hedefler, aslında hizmet ticaretinin gelişimi için ülkelerin sağlaması gereken altyapılardır. Dolayısıyla tüm bu hedefler bir arada ele alındığında, ülkenin özellikle hizmet ticareti yeteneğini geliştirmek istediği sonucuna varılır. Dolayısıyla doğru yanıt C seçeneğidir.