HİZMETLER EKONOMİSİ

1930’ların sonlarında iktisadi alanların sektörlere ayrılması fikri başlamıştır. Fisher ve Clark birbirlerinden bağımsız olarak “üç sektör modelini” geliştirmişlerdir. Bu modele göre ekonomi birincil sektör (tarım, balıkçılık, ormancılık, madencilik), ikincil sektör (imalat, inşaat, kamu hizmetleri) ve üçüncül sektör (ticaret, ulaşım, iletişim, hizmetler) olmak üzere üç sektörden oluşmaktadır.

Bu nedenle doğru şık a şıkkıdır.

Hizmet sektörleri üzerine odaklanan ilk çalışma Alan Fisher tarafından 1935
yılında yapılmıştır ve bu çalışmasında Fisher, Engel’in teorisine dayanarak hizmetlerdeki istihdam artışını belirleyici faktörün, hizmetlere olan talebin gelir esnekliğinin yüksekliği olduğunu ifade etmiştir. Engel yasası olarak da bilinen harcama modeli ve gelir düzeyi arasındaki ampirik ilişkiye göre, gelir arttıkça gıda ürünlerine olan talep, diğer mallara olan talepten daha yavaş artmaktadır. Dolayısıyla gelir arttıkça talep ihtiyaç mallarından lüks mallara doğru kaydığından, istihdam da üçüncül sektöre kaymaktadır. Fisher’e göre birincil sektörde talebin gelir esnekliği düşükken, ikincil sektörde orta düzeyde ve üçüncül sektörde ise yüksektir.

Doğru şık b şıkkıdır.

Fourastié, teorisini ne bir malın türü ne de bunun üretim şekli üzerine inşa etmektedir. Daha ziyade bu iki özelliğin birleştirilmesi üzerinden teorisini açıklamaya çalışmaktadır. Fourastié’ye göre, 1. Teknik ilerlemenin boyutu (emek verimliliğindeki artışa göre ölçülen) ve 2. Talep doygunluğu, yani talebin gelir esnekliği (Fisher ve Engel’e dayandırarak) sektörlerin gelişimini açıklayan faktörlerdir.

Hizmet sektörünün diğer sektörlere göre daha hızlı büyüme göstermesinin nedenleri arasında; hizmet sektörünün bilişim teknolojilerinden ve küreselleşmeden kolayca yararlanabilmesi sayılabilir. Başka bir ifadeyle diğer sektörlere kıyasla hizmetlere
teknolojinin adaptasyonu kendiliğinden ve daha kolay olmaktadır. Bir başka neden
olarak bir işletmenin hizmet ticaretine başladığı anda küresel bir bilişim teknolojisi
ağına bağlandığı verilebilir. Bu durum özellikle finans ve telekomünikasyon sektörlerinde görülmektedir. Üçüncü bir neden olarak hizmet sektöründe küreselleşme ve bunun beraberinde getirdiği doğal rekabet ortamı ve bu sektörde bilişim teknolojilerinin yaygın kullanımı sonucunda maliyetlerin önemli derecede düşmesi verilebilir. Dolayısıyla bu maliyet azalışlarından tüketiciler daha düşük fiyat ile ve işletmeler daha yüksek karlar ile yararlanmaktadırlar. Son bir neden olarak da imalat sanayinin büyümesi uygun fiziksel altyapının olmasına bağımlı iken, hizmet sektörleri bu sektörlere göre fiziksel altyapıya daha az bağımlıdırlar.

Hizmet ticareti yapılmasının nedenleri aslında, mal ticaretinde kilerle benzer özellikler taşmaktadır. Bu nedenler farklı yönleriyle ortaya konulacak olursa maddeler halinde aşağıdaki gibi bir sıralama yapılabilir:

Fisher - üç sektör modeli (talebin gelir esnekliğine dayanarak açıklamıştır)

Fuchs - hizmet ekonomisi kavramını ilk ortaya atmıştır

Fourastié - üç sektör modeli ( teknik ilerlemenin boyutuna ve talep doygunluğuna dayanarak açıklamıştır)

Gershuny - self-servis hizmetleri

Baumol - maliyet hastalığı teorisi

Bell - sanayileşme ötesi toplum

Clark - üç sektör modeli ( iş gücü dağılımında değişim ve üretilen malın türüne dayanrak açıklamıştır)

Bell üç sektör modelini genişleterek, beş ekonomik sektöre ulaşmaktadır:

1. Birincil sektör: Sanayi öncesi toplumlarda tarımsal faaliyetler: Tarım, Madencilik, Balıkçılık, Ormancılık
2. İkincil sektör: Sanayi toplumlarında sınai mal üretimi: imalat ve işleme
3. Üçüncül sektör: (Yerel Bireysel Hizmetler): Restoranlar, Oteller, Kuaförler ve Güzellik Salonları, Kuru Temizleme, Bakım ve Tamirat Hizmetleri
4. Dördüncül sektör: (Ticaret): Taşımacılık, iletişim, Perakendecilik, Finans ve Sigorta, Gayrimenkul, Kamu Hizmetleri
5. Beşincil sektör:  (İnsani potansiyeli geliştirilmesi): Sağlık, Eğitim, Sanat,
Ar-Ge, Eğlence

Hizmet ticaretinin dünya piyasasında serbestleştirilmesi sanayi işletmelerinin
rekabet etme potansiyelini geliştirmektedir. Çünkü günümüzde imalat sanayi giderek daha fazla hizmet işletmelerine bağlı hâle gelmiştir. Çünkü imalat sanayi işletmelerinin rekabet avantajları üretilen malların niteliği ve özelliklerinden ziyade ürünleriyle ilgili hizmetlerde gösterilen başarıya bağlı olmaktadır.

İstihdamın hizmet sektörlerine kaymasına neden olan ekonomik güçler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Yüksek gelir esnekliği: Bazı hizmetler nispeten yüksek bir talebin gelir esnekliği ile karakterize edilmişdirler. Bu, gelir arttıkça toplam reel harcamalar içindeki hizmetlerin payını da büyüteceğini ifade etmektedir. Yüksek gelir esnekliği aynı zamanda toplu tüketimdeki artışı, yani refah devletinin genişlemesini de açıklamaya yardımcı olabilir.
• Düşük talebin fiyat esnekliği ile birlikte verimlilikte düşük büyüme: Birçok
hizmet faaliyetinin makinelerle yapılamaması nedeniyle bu sektörde verimlilik diğer sektörler kadar artmamaktadır. Ancak gelir artışı devam ettiği için talep yapısı değişmiş ve sanayi mallarından daha ziyade hizmetlere doğru kaymıştır. Ayrıca hizmet sektöründeki ücretler ekonomideki diğer sektörlerle aynı çizgide geliştiği için, hizmetlerin nispi fiyatı artmıştır ve hizmetlerin nominal katma değerdeki payı da artış göstermiştir.
• Uluslararası ticaret: Ülkeler ticarette karşılaştırmalı üstünlüklerinden yararlandıkça ve hizmet, sanayi ve tarım sektörlerinde uzmanlaştıkça ekonomilerinin yapısı da değişmektedir. Diğer sektörlerde uzmanlaşma aynı zamanda dolaylı bir şekilde hizmet sektörünü etkilemektedir. Bu bağlamda,
karşılaştırmalı üstünlüğünü kullanarak mal üretiminde uzmanlaşan Çin örneği verilebilir.
• Hizmet faaliyetlerinin dışsallaşması (outsourcing): İmalat sanayileri artan
oranda ihtiyaç duydukları hizmetleri kendi bünyelerinde karşılamak yerine
dışsallaştırma yoluna gitmektedirler. Bu da yeni hizmet alanlarının ve daha
fazla hizmet sunan işletmelerin kurulmasını teşvik etmektedir.

Buna karşılık yerel düzenlemeler hizmet sektörünün büyümesini ve rekabetini sınırlayan engeller arasında yer almaktadır.

Almanya ve Japonya gibi bazı ülkelerde imalat sanayindeki istihdam azalışı, ülkenin toplam işsizlik düzeyinde büyük artışlara neden olmuştur. Buna
karşılık imalat sanayi istihdamında artış yaşayan az sayıdaki ülkenin işsizlik oranı
düşmüştür. İngiltere, Macaristan gibi ülkelerin imalat sanayi istihdamı azalmış
olmasına rağmen işsizlik oranları da düşmüştür. Bu da hizmet sektörünün büyüklüğü ve genel istihdam oranı arasında pozitif bir ilişki olduğunu göstermektedir.