HİZMET TİCARETİNİN ÜLKEMİZ AÇISINDAN ANALİZİ

Ülkemizde toplam sivil istihdam içinde hizmetler sektörünün payı da artmaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, 1999 yılında % 34.2 olan bu pay 2008 yılında % 46.7’ye yükselmiştir. 2013 yılı itibarıyla 26 milyon 098 bin olan toplam istihdamın 12.707 milyonu hizmetler sektöründedir.

2000’li yıllarda hizmetler sektörünün GSYİH içindeki payı % 63,8’dir.

Gerçekten, hizmetler sektörünün payının yüksek olduğu ülkelerde kişi başına millî gelir de yüksektir. Bu nedenle ülkemizde sektörün gelişmesinin istihdam açısından iki yönlü önemi vardır. Birincisi işsizliğin yüksek olduğu bir ülke olarak istihdam yaratılması; ikincisi de kişi başına ulusal gelirin artırılmasıdır (Yıldırım-Mızrak, 2009).

Türkiye’de, OECD ülkeleriyle karşılaştırıldığında eğitim, sağlık ve sosyal hizmetlerin istihdama katkısı çok düşüktür.

Özellikle turizmdeki gelişmelere bağlı olarak Türkiye’nin 2000’li yıllarda dünya hizmet ticareti sıralamasında üst sıralara yükseldiği görülmektedir. 2012 yılı itibarıyla ülkemiz dünya hizmet ihracatında ilk 40 ülke arasında 28. sırada yer almaktadır (ITS 2013).

2010 yılı verilerine göre, hizmet ticaretinde fazla veren ülkelerin başında ABD, İngiltere, İsviçre, Fransa, Belçika, Hollanda, İspanya, Hindistan, Singapur ve Türkiye gelmektedir (ITS, 2013). Bu durum, Türkiye’de hizmet ticaretinin önemini açıkça ortaya koymaktadır.

Hizmet alt sektörlerinden en fazla ticaret fazlası veren sektör turizmdir.

Bilişim hizmeti, bir çözümün beklenen amaca hizmet etmesi için gerekli olan ve insan gücüne dayanan çalışmalardır.

Bilişim ürünü, bir çözümün raftan sağlanan donanım, malzeme ve yazılımlarından oluşan parçalarıdır.

Türkiye’de bilişim hizmetlerinde dış ticaretin önemi de giderek artmaktadır. Resmi verilere göre, ihracatımız 2004 yılında 3.553 milyon dolar iken 2007’de 4.273 milyon
dolara yükselmiştir. İthalatımız da 2004’te 7.352 milyon dolar, 2007’de 10.753 milyon
dolar olarak gerçekleşmiştir (Yıldırım-Mızrak, 2009).

Ülkemizde bilişim teknolojileri kullanımının 2000’li yıllardaki sayısal gelişimi incelendiğinde, bu sektördeki yeniliklerin hanehalkı ve iş âlemi sektörünce büyük bir hızla izlendiği görülmektedir. Hanehalkı itibarıyla bilişim teknolojilerine ilişkin veriler, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından Nisan 2008 ve Nisan 2011’de gerçekleştirilen Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırmalarına dayanmaktadır. Buna göre, 2008’de hanehalkı bireylerinin İnternet kullanımı amaçlarının başında bilgi arama ve on-line hizmetler, ikinci olarak da iletişim gelmektedir. Aynı yılda hanelerin % 24.5’i İnternet erişimi imkânına sahiptir. İnternet erişimine sahip olmayan hanelerin % 29.6’sı evden İnternet’e bağlanmama nedeni olarak İnternet kullanımına gereksinim duymadıklarını belirtmişlerdir. 2008’de Türkiye’de kullanılan en yaygın İnternet erişimi türü % 82.1 ile ADSL kullanımı olmaktadır. 16-74 yaş grubundaki hanehalkı bireylerinin bilgisayar ve İnternet kullanım oranları sırasıyla % 38.1 ve % 35.8’dir

2008 itibarıyla bilgisayar ve İnternet kullanım oranının en yüksek olduğu yaş grubu 16-24’tür. Bu yaş grubunu 25-34 yaş grubu izlemektedir. Bilgisayar ve internet kullanım oranı tüm yaş gruplarında erkeklerde daha yüksektir. Eğitim durumuna göre en fazla bilgisayar ve İnternet kullanım oranları sırasıyla % 87.9 ve % 87.2 ile yüksekokul, fakülte ve üstü mezunlarındadır. Bunu % 67.2 bilgisayar kullanımı ve % 64 İnternet kullanımı ile lise ve dengi okul mezunu bireyler takip etmektedir.

Görüldüğü gibi, ülkemizde son yıllarda gerek bilgisayar kullanımı gerekse İnternet kullanımı artmıştır. Bu gelişme TÜİK’in AB yönetmeliklerine uygun olarak gerçekleştirdiği “Nisan 2011 Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırmasında da açıkça görülmektedir (TÜİK, Haber Bülteni No.13569, 22 Ağustos 2013).

Türkiye’de İnternet daha çok çevrim içi haber, gazete ve dergi okumak için kullanılmaktadır.

Ülkemizde İnternet üzerinden alışveriş yaygınlaşmaktadır. Gerçekten, 2013 yılında internet kullanan bireylerin İnternet üzerinden kişisel kullanım amacıyla mal veya hizmet siparişi verme ya da satın alma oranı % 24.1’dir. Oysa bu oran bir önceki dönemde % 18.6 olarak gerçekleşmişti.
Nisan 2012-Mart 2013 arasını kapsayan dönemde İnternet üzerinden alışveriş yapan bireylerin % 48.6’sı giyim ve spor malzemesi; % 25.8’i elektronik araç; % 25.6’sı ev eşyası; % 15.9’u kitap, dergi, gazete (e-kitap dâhil),%15.7’si gıda maddeleri ile günlük gereksinimlerini internet üzerinden almıştır.

Ülkemizde işletmelerde bilişim (bilgi ve iletişim) teknolojilerinin kullanımının artması gerek elektronik ticaret gerekse bütün olarak hizmet ekonomisi açısından büyük önem taşımaktadır.

TÜİK Araştırmaları işletmelerin kamu kurum ve kuruluşları ile iletişimlerinde İnternet kullanımlarının arttığını da göstermektedir. Her üç araştırmada da bilgi almak amacı ilk sırada, başvuru formu indirmek ikinci sırada yer almaktadır. İnternet kullanmayan işletmelerin kullanmama nedeni ise yüz yüze görüşmeyi tercih etmeleri olmaktadır.

Ülkemizde her on işletmeden dokuzu İnternet’e erişimde genişbant bağlantı kullanmaktadır. Nitekim, Ocak 2013’de işletmelerin % 90.6’sı İnternet’e erişimde genişbant bağlantı kullanmakta olduğunu beyan etmiştir. DSL bağlantı (ADSL, VDSL vb.) % 86.4 ile işletmeler tarafından İnternet’e erişimde en çok kullanılan genişbant bağlantı tipidir. Telefon hattı ile çevirmeli bağlantı veya ISDN gibi darbant bağlantı tipleri ise işletmelerin % 35.6’sı tarafından kullanılmıştır

İşletmelerin kamu kurum ve kuruluşları ile elektronik iletişimini sınırlayan en önemli nedenler arasında % 39.2 ile “ihtiyaç duymama” ve % 34.2 ile “elektronik işlemlerin hala kâğıt evrak veya yüz yüze görüşme gerektirmesi” belirtilmiştir

E-ticaret piyasası tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de hızlı bir şekilde yükselmektedir. Bankalararası Kart Merkezi’nin (BKM) yerli ve yabancı kredi kartlarının kullanımına dayanan verilerine göre, 2005 yılı itibarıyla T3.2 milyar olan e-ticaret 2008’de T17 milyara yükselmiştir.

Türkiye’de e-ticaret hacmini arttırabilmek için İnternet ekonomisindeki gelişmeler yakından takip edilmektedir.