DÜNYADA HİZMET TİCARETİNİN SAYISAL GELİŞİMİ

Günümüzde hizmetlerin dünya ticareti içindeki payı giderek artmaktadır. Dünya Ticaret Örgütü verilerine göre 2010 yılında gerçekleştirilen dünya toplam mal ve hizmet ihracatı içinde hizmet ihracatının payı % 20 olarak gerçekleşmiştir.

Dünya hizmet ticaretinin artış hızının da mal ticaretindeki artış hızını 1980’li yıllardan itibaren geçtiği görülmektedir. Hizmet ticaretindeki bu artış, esas olarak bilgi ve iletişim teknolojilerine bağlıdır. Bu teknolojiler iletişim ve ulaşım sektörlerinde niteliği artırmış ve maliyetlerin de düşmesine yol açmıştır.

Dünya hizmet ticaretini bölge ve ülkeler itibarıyla incelediğimizde (Çizelge 7.3 ve Çizelge 7.4), dünyanın en gelişmiş bölgelerinde yer alan AB ve Amerika Birleşik Devletleri’nin payının hem ihracatta hem de ithalatta yüksek olduğu görülmektedir. Bu durum bize, hizmet ticaretinin serbestleştirilmesi sürecinden en çok yararlananların gelişmiş ülkeler olduğunu da açıkça göstermektedir.

Dünya hizmet ticaretinin alt sektörler itibarıyla incelenmesinde de yarar vardır. Burada da Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) verilerinden yararlanalım. DTÖ hizmetleri ticari hizmetler olarak adlandırmakta ve hazırladığı uluslararası ticaret istatistiklerinde hizmetleri üç ana başlık altında sınıflandırmaktadır: Taşımacılık (ulaştırma),
Seyahat (genelde Turizm olarak ele alınıyor) ve Diğer ticari hizmetler. Taşımacılık kendi içinde deniz yolu, hava yolu taşımacılığı ve diğer taşımacılık hizmetleri olarak üç alt sektöre ayrılmaktadır. Deniz yolu ve hava yolu taşımacılık hizmetlerinin alt sektörleri de yolcu taşıma ve yük taşıma (navlun) olmaktadır. Diğer ticari hizmetler ise şu alt sektörleri içermektedir: Haberleşme hizmetleri (telekomünikasyon hizmetleri buraya dahildir), İnşaat hizmetleri, Sigortacılık, Finansal hizmetler, Bilgisayar ve bilgi hizmetleri, Telif hakları ve patentler, Diğer iş hizmetleri, Kişisel, kültürel ve eğlence hizmetleri (görsel-işitsel hizmetler de bu alt sektöre dahildir).

Türkiye hizmet ihracatında dünyada önde gelen ilk 30 ülke arasında yer almaktadır.

Dünya hizmet ticareti alt sektörler itibarıyla incelendiğinde, toplam hizmet ticaretindeki payı itibarıyla, birinci sırada diğer ticari hizmetlerin, ikinci sırada turizmin, üçüncü sırada ise taşımacılık hizmetlerinin yer aldığı görülmektedir.

Dünyada taşımacılık hizmetleri ihracatının gelişimi alt sektörler itibarıyla incelendiğinde, 2006 yılı DTÖ verilerine göre deniz yolu taşımacılığı toplam taşımacılık hizmetlerinin % 43’ünü oluşturmaktadır. Hava yolu taşımacılığının toplamdaki payı % 33, diğer taşımacılık hizmetlerinin payı ise % 24 olmaktadır. Deniz taşımacılığında yolcu taşımacılığının payı % 1 iken navlunun payı % 35’tir. 2012 yılında dünya taşımacılık hizmetleri ithalatı 1145 milyar dolar olup bunun % 36.6’sini (337 milyar dolar) AB-27 ülkeleri; % 7.9’sini de (89.8 milyar dolar) ABD oluşturmaktadır. Üçüncü sıradaki Çin ise 85.9 milyar dolarlık ithalat ile toplamın % 7.5’ni oluşturmaktadır.

Dünya turizm gelirleri incelendiğinde 2007 ve 2010’da ilk beşe giren ülkeler arasında Türkiye’nin de yer aldığı görülmektedir. İlk iki sırayı ise AB ve ABD almaktadır (WTO, ITS 2008). Çin ve Türkiye 2000-2007 arasında en hızlı artışı gerçekleştiren üç ülke arasındadır. Çizelge 7.5 turizm hesabı fazlası veren Çin’in turizm giderlerinin de giderek arttığını göstermektedir.

Son yıllarda inşaat alanında ticaretini artıran Rusya’nın (2000-2007 arasında ihracatta yıllık ortalama artış % 53) ihracat yaptığı ülkelerin başında 2009 yılı itibarıyla AB ülkeleri, Türkiye, Birleşik Arap Emirlikleri ve ABD gelmektedir.

Telif hakları ve patentler alt sektöründe ağırlığı tartışma götürmeyen ülkeler ABD ve AB-27 olmakta üçüncü sırayı da Japonya almaktadır. 2006 yılı itibarıyla bu alandaki toplam dünya gelirlerinin % 41’ini ABD, % 33’ünü AB-27, % 13’ünü Japonya ve % 5’ini de İsviçre gerçekleştirmiştir. 2006 yılı dünya toplam geliri 155 milyar dolar olarak gerçekleşen telif hakları ve patentlerin sayısına baktığımızda, 173 bin patent ile ABD birinci sırada gelmektedir. ABD’nin aynı yılda kaydettiği ticari marka (trademark) sayısı da 154 bindir. AB’nde bu rakam 71 bin olmaktadır (ITS 2008: 120). Bu sektörde 2012 yılında toplam dünya gelirleri 290 milyar dolara ulaşmıştır. İlk üç sırayı yine ABD, AB-27 ve Japonya almakta olup sırasıyla 124.3 milyar dolar,96.6 milyar dolar ve 31.9 milyar dolarlık ihracat geliri elde etmişlerdir (ITS 2013: Tablo III.31).

İş, mesleki ve teknik hizmetler sektöründe varlığını hissettiren gelişmekte olan ülkelerin başında Brezilya gelmektedir. 2007 yılı itibarıyla 10 milyar dolar ihracat gerçekleştiren bu sektörün payı, ülkedeki toplam hizmet ihracatının % 45’ini oluşturmaktadır (ITS 2008: 121).

Dünyada haberleşme (komünikasyon) hizmetleri ticareti incelendiğinde 2006 yılında toplam 70 milyar dolar olan toplam dünya ihracatının 2012’de 110 milyar dolara yükseldiği görülmektedir. Bu rakamın % 62’si Avrupa’da, % 17’si Kuzey Amerika’da, % 15’i Asya’da % 4’ü ise Güney ve Orta Amerika’da gerçekleştirilmiştir. AB-27’nin ihracatı 2011’de 54.3 milyar dolar olup toplam on ülke ihracatındaki payı % 65.2 olmaktadır (ITS 2013: Tablo III.13). Bu sektörde ihracatta ilk altıyı oluşturan ülkeler AB-27, ABD, Kuveyt, Kanada ,Çin ve Hindistan olmaktadır. 12.8 milyar dolarla ABD ikinci sıradadır. 2006’da 803 milyon dolarlık ihracat ile dokuzuncu sırada yer almış olan Rusya Federasyonu 2011’de 1,4 milyar dolar ile sekizinci sıraya yükselmiştir (ITS 2013: Tablo III.13).

Dünyada son yıllarda hızla gelişen ve 2000-2006 arasında % 16 oranında artan sigortacılık hizmetlerinde 2006’da 60 milyar dolar olan ihracat 2012’de 100 milyar dolara yükselmiştir. Bu alanda ihracatta önde gelen ilk on ülke AB-27, ABD, İsviçre, Çin, Singapur, Hindistan , Meksika, Canada , Japonya, ve Türkiye olmaktadır. 2012 rakamlarına göre AB-27’nin toplam ihracatı 54.7 milyar dolar; ikinci ABD’nin ihracatı 16.6 milyar dolar, üçüncü İsviçre’nin ihracatı ise 5.8 milyar dolardır (ITS 2013: Tablo III.20).

Dünyada bilgi ve bilgisayar hizmetleri sektörü ihracatı 2011’de 250 milyar dolar, 2012’de ise 265 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2012 itibarıyla bu ihracatın % 9.1’i Kuzey Amerika, % 54.1’i ise Avrupa kıtasına aittir. Gerçekten, bu sektörde önde gelen ilk 5 ihracatçı ülke AB-27, Hindistan, ABD, İsrail ve Çin olmaktadır. AB-27’nin toplam dünya ihracatındaki payı % 51.6 iken Topluluğun AB dışına yaptığı ihracatın payı % 25 civarındadır (ITS 2013: Tablo III.25 ve 26).

Kişisel, kültürel ve eğlence hizmetleri sektöründe 2012 rakamlarıyla dünya ihracatı 35 milyar dolar olup bir önceki yıl ile aynı olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılı verileriyle 22.6 milyar dolar ile AB-27 birinci, Canada 2.4 milyar dolarlık ihracat ile ikinci sırada yer almaktadır. 1.2 milyar dolar ile Türkiye üçüncü sırada yer almaktadır (ITS 2013: Tablo III.38).

Kısaca tanımlayacak olursak e-ticaret telekomünikasyon araçları vasıtasıyla ürünlerin/hizmetlerin üretim, tanıtım, satış, sigorta, ödeme ve dağıtım işlemleridir. Bu açıdan, e-ticaretin üç aşamadan oluştuğunu söyleyebiliriz: Tanıtım ve piyasa araştırmaları; Sipariş; Ödeme ve teslim.

Görüldüğü gibi elektronik iletişim ve e-ticaret her şeyden önce donanım, yazılım ve İnternet’e bağlanmak için telekomünikasyon altyapısı gerektirmektedir. Bunlardan İnternet’e giriş gelişmiş bir teçhizat (ekipman) gerektirmektedir. Bu teçhizata kişisel bilgisayar, yazılım programı, modem cihazı ve bir internet hizmeti sunucusu dahildir. İnternet’in gelişmesi tüm bu saydığımız unsurların arz ve talebini de artırmaktadır.

ITU’nun 2007 yılı verilerine göre dünyada toplam İnternet abonesi ve internet kullanıcısı sayısı sırasıyla 543 milyon ve 1.4 milyardır. Dünya nüfusu itibarıyla, 100 kişiye düşen İnternet kullanıcısı sayısı ise 20.89 kişi olmaktadır (ITU, 2008). Günümüzde bu rakamların hızla artmış olduğu görülmektedir. Gerçekten, 2012 yılı başında 7 milyara ulaşan dünya nüfusu içinde İnternet kullananların sayısı toplam 2.3 milyara yükselmiştir.

Dünyada e-ticaretin gelişimine gelince, işletmelerin bu alanda gerekli altyapıya sahip olması büyük önem taşımaktadır. Donanım ve yazılım teknolojilerine sahip olmanın yanısıra İnternet’e erişimde kullanılan teknikler de önemlidir. Nitekim, OECD ülkelerinde geniş ağ bağlantısı olan işletmelerin toplam içindeki oranı giderek artmaktadır. Ortalama olarak 2007 yılında bu ülkelerde orta ve büyük ölçekli firmalar itibarıyla her beş işletmeden dördünün genişbant ağ bağlantısı olduğu görülmektedir. Örneğin, 2007’de Finlandiya, Kanada ve Kore’de 10 ve daha fazla personel çalıştıran işletmelerin % 90’ı geniş ağ bağlantısına sahiptir. Bu oran Avustralya, Fransa, Belçika, Norveç, İspanya, İsveç’de % 85’in üzerindedir (OECD, 2008).

E-ticaret hacminin artmasını sınırlayan hususlardan biri İnternet üzerinden alışverişte güvenlik sorunu olmaktadır. Örneğin, AB ülkelerinde on-line alışveriş yapmayan İnternet kullanıcılarının oranı 2007’de % 30 olarak açıklanmıştır. Buna neden olarak İnternet’te güvenliğin tam sağlanamaması gösterilmiştir. İşletmeler de internette güvenlik sorunları yaşamaktadır. 2005 yılında Avrupa Birliği’ndeki işletmelerin % 40’ı, internet üzerinden satışların artmasını engelleyen en önemli unsurun İnternet üzerinden ödemede yaşanan güvenlik sorunu ile belirsiz yasal çerçeve olduğuna dikkat çekmiştir (OECD, 2008).

E-ticaret işletmelerinin toplam iş hacmi içindeki payının en yüksek olduğu OECD ülkeleri İngiltere, Danimarka, Fransa, İrlanda ve Kore’dir.