DÜNYA HİZMET TİCARETİ ÖNÜNDEKİ ENGELLER VE SERBESTLEŞME SÜRECİ

Piyasaya giriş serbestisi ve rekabet ortamı, piyasada çok sayıda sunucunun olması demektir. Bu da piyasada daha düşük fiyatlarda daha nitelikli hizmet sunabilecek çok sayıda firmanın var olması demektir.

Hizmetlerde iktisadi etkinsizlik, eksik rekabet koşullarının varlığı nedeniyle ortaya çıkan piyasa başarısızlıkları ya da yeni firmaların piyasaya girişini engelleyen ticaret engellerinin varlığında oluşur.

Bir hizmetin sağlanması doğal tekeli gerektiriyorsa, serbest piyasacı ve kamu mülkiyetçiliği olmak üzere uygulanabilecek iki politika vardır. Tarihsel süreçte en çok uygulananı kamu mülkiyetidir.

Bir doğal tekel durumunda izin verilecek rekabetin sınırlarının belirlenmesinde uygulanabilecek diğer bir yöntem de rekabetçi firmalar arasında basit bir ayrıma gitmektir.Böyle bir politika izlenmesi durumunda da elbette ilk amaç doğal
tekelin gereksiz ve doğal olmayan tekellere yol açmamasını sağlamak olmalıdır.

Her ülkede hizmetlere yönelik yasal düzenlemelerin biçim ve derecesinin farklı olması da genel olarak hizmet ticareti üzerinde kısıtlamalara yol açmaktadır. Yasal düzenleme bir hizmetin sunucularının katlandığı maliyetleri etkilemektedir.

Birinci Dünya Savaşı ertesinde sanayileşmiş Batılı ülkeler dış ticaret ve kambiyo rejimlerini serbestleştirmek
için bazı girişimlerde bulunmuşlardır. Bu amaçla Dünya Ekonomik Konferansı 1927 ve 1930 yılında olmak üzere iki kez toplanmıştır.

1947 yılı sonrasında yaşanan serbestleştirme girişimlerini 1929’da önce Amerika Birleşik Devletleri’nde patlayan ve dünyaya yayılan kriz sonrasında tekrar gündeme gelen korumacılık dalgasına karşı duyulan tepki olarak nitelendirebiliriz.

Çok taraflı bir uluslararası ticaret ve ödeme sistemi kurulması yolundaki önemli adımların da sanayileşmiş Batı ülkelerince atıldığını görmekteyiz. 1944 yılı tarihli Bretton Woods Konferansları uluslararası iktisadi ve mali sistemin temelinin atılmasında ilk adımdır.

1944 yılı tarihli Bretton Woods Konferansları uluslararası iktisadi ve mali sistemin temelinin atılmasında ilk adımdır. Bu konferanslar sonucu Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu (IMF) kurulmuştur. Dünya Bankası’nın görevi II. Dünya Savaşı sonrasında Avrupa ülkelerinin yeniden inşasına katkıda bulunmak ve uluslararası parasal ve mali sistemin düzenli işleyişini sağlamaktı. Bu arada dış ticaretin serbestleştirilmesine yönelik çalışmalara da başlanmıştı.

1947’de Küba’nın Havana kentinde toplanan 50 ülke temsilcisi Uluslararası Ticaret Örgütü (ITO) adında bir örgüt kurulması kararını aldılar. Örgüt Ana Sözleşmesinde (Havana Charter) belirtilen temel amaç dış ticaretteki gümrük tarifeleri ile diğer kısıtlamaların kaldırılarak dünya ticaretinin serbestleştirilmesiydi.

1 Ocak 1995 tarihinde resmî olarak Dünya Ticaret Örgütü’ne dönüşen GATT(Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması)’ın asıl işlevi dünya ticareti önündeki engellerin kaldırılmasıdır.

Mal ticaretinde genellikle tarifeler biçiminde olan bu engeller hizmet ticaretinde ulusal refah, sağlık, güvenlik gibi gerekçelerle getirilen yasaklamalar, miktar kısıtlamaları ve yasal düzenlemeler olmaktadır.

Hizmet ticaretinde uluslararası düzeyde serbestleştirme çabası Amerika Birleşik Devletleri’nin öncülüğünde başlamış; DTÖ ve GATS ile hızla artmıştır.

GATS kapsamında millî muameleyi etkileyen önlemler derken yerli işletmelere bazı ayrıcalıklar tanıyan politikalar anlaşılmaktadır. Dolayısıyla yerli hizmet sunucuları ile yabancı sunucular arasında ayrımcılık söz konusudur. Millî muameleyi etkileyen politikaları ikiye ayırabiliriz: Birincisi yerli firmalara maliyet üstünlüğü sağlayan
politikalardır.İkinci tür politikalar ise yurt içi piyasada bir hizmetin yabancı sunucularına maliyet artırıcı ya da rekabet gücünü azaltıcı dezavantajlara yol açan düzenlemeler getirilmesi şeklindedir.

Dünya Ticaret Örgütü çerçevesinde hizmet ticaretindeki serbestleştirme söz konusu engel ve yasaklamaların kaldırılmasını, diğer bir ifadeyle yabancı hizmet sunucusunun piyasaya girişini kısıtlayan ya da yasaklayan engellerin kaldırılması ve bunlara karşı söz konusu olabilecek ayrımcı muamelenin azaltılmasını öngörmektedir.

İktisadi teorideki geleneksel ve kısa tanımıyla serbestleştirme, dış ticarette korunmanın en eski aracı olan gümrük vergilerinin indirilmesi ya da tamamen ortadan kaldırılmasıdır.

Dünya Ticaret Örgütü sistemi yasal açıdan ele alındığında mal ticareti, hizmet ticareti ve fikrî hakların korunması alanlarını kapsadığı görülür. Aslında bu sistemin nihai hedefi esas olarak malların, hizmetlerin ve sermayenin tam olarak
serbestleşmesidir.

GATT Uruguay Müzakereleri Eylül 1986’da Uruguay’ın Punta del Este kentinde başlamış ve Aralık 1993’te tamamlanmıştır.

ABD ve Rusya’dan gelen ucuz tahıl akımı ve 1870’lerde yaşanan iktisadi durgunluk karşısında Fransa ve Almanya gümrük tarifelerini aşamalı olarak yükseltmişler Japonya da sanayi sektörlerini içeren korumacı politika izlemiştir.

Her ülkede hizmetlere yönelik yasal düzenlemelerin biçim ve derecesinin farklı olması da genel olarak hizmet ticareti üzerinde kısıtlamalara yol açmaktadır. Yasal düzenleme bir hizmetin sunucularının katlandığı maliyetleri etkilemektedir. Bu sorunlar kuşkusuz ulusal düzenleme sistemleri arasında bir uyum sağlanarak çözümlenebilir.