HİZMET TİCARETİNİN GELİŞİMİNİ ETKİLEYEN UNSURLAR

Hizmetler çoğunlukla soyut, üretim ve tüketimin eşanlı olduğu, stoklanma ya da geri alınma sorunu olan ürünlerden
oluşmaktadır. Bu niteliklerin hepsi uluslararası düzeyde ticaretin yapılmasını zorlaştıran nitelikler olduğundan hizmet üretimi yerelleşmiştir.

Çağımızda uluslararası düzeyde çok sayıda hizmetin ticaretinin geliştiğini görmekteyiz. Bilgi teknolojilerindeki gelişme, ulaştırma ve bilgisayarların gelişmesi, hizmet sektörünün niteliklerini değiştirmiştir.

Bilgi iletişim teknolojileri(BİT), hizmet sektöründeki geleneksel uygulama ve sınırlılıkların birçoğunu kaldırmış ve hizmetleri ticarete konu olabilir hâle getirmiştir. BİT’ler hizmet sektörünün hemen hemen tüm alanları için hızlandırıcı bir katalizör niteliği taşımaktadırlar. BİT ile birlikte finans, sigorta, perakende ticaret, ulaştırma ve iletişimde ticaretin arttığı görülmektedir.

Telekomünikasyon, hizmet ticaretini birkaç kanaldan etkilemektedir:

• Telekomünikasyon hizmetin eş anlılığına ilişkin özelliğini değiştirmiştir.Hizmet arz eden ile talep edenin artık yüz yüze olması gerekmemektedir.
• Telekomünikasyon, hizmetin niteliği yanı sıra maliyeti üzerinde de etkili olmaktadır.

Bilgi teknolojilerindeki gelişme, ulaştırma ve bilgisayarların gelişmesi, hizmet sektörünün niteliklerini değiştirmiştir. Stoklama ve geri alınamazlık özelliği de bilgi teknolojileri ile farklılaşmıştır. Günümüzde dijital teknolojilerle bilginin tüm çeşitleri depolanabilir, çok düşük maliyet ve çok hızlı olarak bu altyapıya sahip olmak koşulu ile dünyanın herhangi bir yerine gönderilebilir. Ayrıca, bilgi kodlanabildiği, standartlaşabildiği, dijitalize edilebildiği için de daha büyük parçalarla taşınabilir.

Hizmet ticaretinin genişlemesi ve artması, bilgi ve iletişim teknolojilerine ihtiyaç duymaktadır ve küreselleşmeden etkilenmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojileri de bilgisayar, yazılım, eğitilmiş insan gücü gerektirmektedir. Küreselleşme ise bilgi ve iletişim teknolojisine, ulaştırmadaki gelişme ve hukuksal düzenlemelere ihtiyaç duymaktadır. Hizmet ticaretinin gelişimi bu iki faktörde yaşanan ilerlemelere ve sınırlandırmalara bağlıdır.

Telekomünikasyon, ulaştırma, finansal hizmetler, beşerî sermaye ve hukuksal yapı hizmet ticaretinin gelişmesinde bir altyapı olarak kabul edilebilir.

İnternet kullanımının bilgiye ulaşmanın maliyetini önemli oranda düşürdüğü dikkate alındığında, en dezavantajlı bölgenin
"Güney Asya" olduğu görülmektedir.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (The United Nations Development Programme, UNDP) kapsamında oluşturulan, Teknoloji Başarı Endeksi (The Technology Achievement Index, TAI) ile ülkelerin teknoloji yaratma ve onu özümseme performansları ölçülmektedir.

Teknoloji Başarı Endeksi'nin “teknoloji yaratılması, güncel yeniliklerin özümsenmesi, eski yeniliklerin özümsenmesi ve insan becerisi”nden oluşan dört bileşeni söz konusudur.

Ulaştırmanın hizmet ticaretine katkısı açıktır. Ne kadar çok merkez birbirine en az maliyetli bir mekanizmayla bağlanırsa üretim hizmetleri de o kadar gelişecektir. Diğer bir ifade ile ulaştırma maliyetleri düştükçe hizmetlerin yerel firmalar tarafından verilmesinin önemi azalmaktadır.

Ekonomi yazınındaki adı ile beyin göçü, eğitilmiş insan gücünün kendi ülkesinde uygun koşullar bulamaması nedeniyle sanayileşmiş ülkelere yerleşmesini ve çalışmasını ifade etmektedir

Hizmet sektörü geleneksel olarak yüksek oranda hukuki ve idari düzenlemelerin yapıldığı bir sektör olmuştur. Bu düzenlemelerin bazıları piyasa başarısızlıklarının varlığından kaynaklanırken, bazıları da ekonomik olmayan ve
genellikle eşitlik ve refahı hedefleyen amaçları tatmin etme isteğinden kaynaklanmaktadır.

Hizmet sektörü kendine özgü özellikleri olan ürünler sunmaktadır. Bu ürünlerin bazıları, üretiminde ve tüketiminde rol almayanlara da fayda sağlamakta ya da maliyet yüklemektedir. Hizmetlerin bazıları tüketimi dışlama etkisi içermediği için piyasada fiyatlanamamakta ve alınıp satılma zorluğu, eksik üretimi de beraberinde getirmektedir. Fikrî mülkiyet hakları, telif hakları tam da bu olumsuzlukları ortadan kaldırmak için geliştirilmiş ve yaygınlaştırılmıştır.

Hizmet Ticareti Genel Anlaşması (GATS) telekomünikasyon, inşaat, ulaşım, turizm, finans ve uzmanlık hizmetlerini kapsamaktadır. Anlaşma ayrıca yabancıların doğrudan yatırımlarını, finans ve uzmanlık hizmetlerinin uluslararası düzeyde düzenlenmesini ve yabancı hizmet sunucularının karşılaştıkları engellerin azaltılmasını içermektedir. GATS sözleşmesini imzalayan ülkeler, farklı alanlarda serbestleştirmeyi ya da ülke içinde uygulanan kuralları azaltmayı hedeflemektedir.

Teknoloji Başarı Endeksi’ne göre en iyi durumdaki beş ülke sırasıyla Finlandiya, ABD, İsveç, Japonya ve Kore'dir.

Şirketlerin dış kaynak kullanımı olarak adlandırılan bu olguya başvurmalarının nedeni bir uzmanın sadece bir şirketin tekelinde kalmasının ücret veya teknik donanım maliyetini çok artırmasıdır.

İş gücü ihtiyacının yerel değil de uluslararası karşılanması; ülkeler arasında nitelikli iş gücünü yetiştirmenin maliyet farklılıklarının kaynaklanmaktadır.

Hizmetler ile küreselleşme arasındaki bir başka ilişki ise tüketici bakış açısının katkısı olarak düşünülebilir. Bilgi teknolojileri ile tüketiciye ait daha fazla bilgi işlenebilir hâle geldiği için hizmet üretimi de daha müşteri odaklı olarak gelişmektedir. Farklı ülkelerde, farklı tarzda serbest zaman etkinlikleri, sinema, müzik ve spor faaliyetleri, küresel kültürden beslenen ve onu besleyen yeni odaklar olarak gelişmektedirler.

Beşerî sermaye üretime katılan iş gücünün sahip olduğu ve diğer üretim faktörlerinin daha verimli kullanılmasına imkân veren bilgi, beceri, tecrübe ve dinamizm gibi pozitif değerler olarak tanımlanmaktadır.