HİZMETLER EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 19

E-ticaret telekomünikasyon araçları vasıtasıyla ürünlerin/hizmetlerin üretim, tanıtım, satış, sigorta, ödeme ve dağıtım işlemleridir. Bu açıdan, e-ticaretin üç aşamadan oluştuğunu söyleyebiliriz: Tanıtım ve piyasa araştırmaları; Sipariş; Ödeme ve teslim.

Dünya turizm gelirleri incelendiğinde 2007 ve 2010’da ilk beşe giren ülkeler arasında Türkiye’nin de yer aldığı görülmektedir.

Ülkemizde hizmet ihracatında 2010’da dünyada önde gelen ilk 30 ülke arasında 28inci sırada yer almaktadır.

Dünya Ticaret Örgütü hizmetleri 1. Taşımacılık, 2. Seyahat ve 3. Diğer Ticari Hizmetler olmak üzere üç ana başlık altında sınıflandırmıştır.

Dünya hizmet ticaretinin alt sektörler itibarıyla incelenmesinde de yarar vardır. Burada da Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) verilerinden yararlanalım. DTÖ hizmetleri ticari hizmetler olarak adlandırmakta ve hazırladığı uluslararası ticaret istatistiklerinde hizmetleri üç ana başlık altında sınıflandırmaktadır: Taşımacılık (ulaştırma), Seyahat (genelde Turizm olarak ele alınıyor) ve Diğer ticari hizmetler. Taşımacılık kendi içinde deniz yolu, hava yolu taşımacılığı ve diğer taşımacılık hizmetleri olarak üç alt sektöre ayrılmaktadır. Deniz yolu ve hava yolu taşımacılık hizmetlerinin alt sektörleri de yolcu taşıma ve yük taşıma (navlun) olmaktadır. Diğer ticari hizmetler ise şu alt-sektörleri içermektedir: Haberleşme hizmetleri (telekomünikasyon hizmetleri buraya dahildir), İnşaat hizmetleri, Sigortacılık, Finansal hizmetler, Bilgisayar ve bilgi hizmetleri, Telif hakları ve patentler, Diğer iş hizmetleri, Kişisel, kültürel ve eğlence hizmetleri (görsel-işitsel hizmetler de bu alt sektöre dahildir).

2012 yılında ise bu sıralamanın değiştiği görülmektedir. 2012’de 890 milyar dolar olarak gerçekleşen dünya taşımacılık hizmetleri ihracatının % 46.1’sini (373 milyar dolar) AB-27 gerçekleştirmektedir. AB’nin topluluk dışına yaptığı ihracatın (184.7 milyar dolar) toplamdaki payı ise % 20.7 olmaktadır. İkinci sırada yer alan ABD’nin ihracatı ise 82.8 milyar dolar olup toplamdaki payı % 9.3’dir. Üçüncü sırada bulunan Singapor’un ihracatı 42.5 milyar dolar olup toplamdaki payı % 4.8’dir. Altıncı sıradaki Çin 2012’de 38.9 milyar dolar ihracat yapmış olup toplamdaki payı % 4.4’tür. İlk 15 ülke arasında yer alan Türkiye on birinci sırada olup 13.2 milyar dolarlık taşımacılık hizmeti ihracatı gerçekleştirmiştir. Ülkemizin toplam dünya ihracatı içindeki payı da % 1.5’dir. (ITS 2013: Tablo III.3 ve III.4).

Ülkemizde hizmet ihracatında 2010’da dünyada önde gelen ilk 30 ülke arasında 28inci sırada yer almaktadır. DTÖ verilerine göre ülkemizde 2001’de 15.1 milyar dolar olan hizmet ihracatı 2007’de 28.2 milyar dolara, 2010’da ise 33 milyar dolara yükselmiştir. Hizmet ithalatımıza gelince, 2001’de 5.6 milyar dolar iken 2007’de 14.2 milyar dolar, 2010’da ise 18 milyar dolar olmuştur.

Ülkemizde hizmet ihracatında 2010’da dünyada önde gelen ilk 30 ülke arasında 28inci sırada yer almaktadır. DTÖ verilerine göre ülkemizde 2001’de 15.1 milyar dolar olan hizmet ihracatı 2007’de 28.2 milyar dolara, 2010’da ise 33 milyar dolara yükselmiştir. Hizmet ithalatımıza gelince, 2001’de 5.6 milyar dolar iken 2007’de 14.2 milyar dolar, 2010’da ise 18 milyar dolar olmuştur.

Dünyada taşımacılık hizmetleri ihracatının gelişimi alt sektörler itibarıyla incelendiğinde, 2006 yılı DTÖ verilerine göre deniz yolu taşımacılığı toplam taşımacılık hizmetlerinin % 43’ünü oluşturmaktadır. Hava yolu taşımacılığının toplamdaki payı % 33, diğer taşımacılık hizmetlerinin payı ise % 24 olmaktadır. Deniz taşımacılığında yolcu taşımacılığının payı % 1 iken navlunun payı % 35’tir.

Türkiye 2007 ve 2010 yıllarında turizm gelirleri açısından dünya ülkeleri arasında ilk beşte yer almaktadır.

Dünya turizm gelirleri incelendiğinde 2007 ve 2010’da ilk beşe giren ülkeler arasında Türkiye’nin de yer aldığı görülmektedir. İlk iki sırayı ise AB ve ABD almaktadır (WTO, ITS 2008). Çin ve Türkiye 2000-2007 arasında en hızlı artışı gerçekleştiren üç ülke arasındadır. Çizelge 7.5 turizm hesabı fazlası veren Çin’in turizm giderlerinin de giderek arttığını göstermektedir. Gerçekten, refah düzeyi son on yılda sıçrama yapan Çin bu sektörde daha fazla harcama yapmaya başlamıştır.

Telif hakları ve patentler alt sektöründe ağırlığı tartışma götürmeyen ülkeler ABD ve AB-27 olmakta üçüncü sırayı da Japonya almaktadır. 2006 yılı itibarıyla bu alandaki toplam dünya gelirlerinin % 41’ini ABD, % 33’ünü AB-27, % 13’ünü Japonya ve % 5’ini de İsviçre gerçekleştirmiştir. 2006 yılı dünya toplam geliri 155 milyar dolar olarak gerçekleşen telif hakları ve patentlerin sayısına baktığımızda, 173 bin patent ile ABD birinci sırada gelmektedir. ABD’nin aynı yılda kaydettiği ticari marka (trademark) sayısı da 154 bindir. AB’nde bu rakam 71 bin olmaktadır (ITS 2008: 120). Bu sektörde 2012 yılında toplam dünya gelirleri 290 milyar dolara ulaşmıştır. İlk üç sırayı yine ABD, AB-27 ve Japonya almakta olup sırasıyla 124.3 milyar dolar,96.6 milyar dolar ve 31.9 milyar dolarlık ihracat geliri elde etmişlerdir (ITS 2013: Tablo III.31).

Dünyada bilgi ve bilgisayar hizmetleri sektörü ihracatı 2011’de 250 milyar dolar, 2012’de ise 265 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2012 itibarıyla bu ihracatın % 9.1’i Kuzey Amerika, % 54.1’i ise Avrupa kıtasına aittir. Gerçekten, bu sektörde önde gelen ilk 5 ihracatçı ülke AB-27, Hindistan, ABD, İsrail ve Çin olmaktadır. AB-27’nin toplam dünya ihracatındaki payı % 51.6 iken Topluluğun AB dışına yaptığı ihracatın payı % 25 civarındadır (ITS 2013: Tablo III.25 ve 26).

ITU’nun 2007 yılı verilerine göre dünyada toplam İnternet abonesi ve internet kullanıcısı sayısı sırasıyla 543 milyon ve 1.4 milyardır. Dünya nüfusu itibarıyla, 100 kişiye düşen İnternet kullanıcısı sayısı ise 20.89 kişi olmaktadır (ITU, 2008). Günümüzde bu rakamların hızla artmış olduğu görülmektedir. Gerçekten, 2012 yılı başında 7 milyara ulaşan dünya nüfusu içinde İnternet kullananların sayısı toplam 2.3 milyara yükselmiştir.

GATS antlaşmasına taraf ülkeler yabancı gerçek kişilerin kendi ülkelerindeki geçici ikamet sürelerini en çok 5 yıl ile sınırlamakta ve dolaşım hakkını üst düzey yöneticiler ve uzmanlarla kısıtlamaktadır.

Türkiye’nin GATS kapsamında sunmuş olduğu taahhüt listesinde yer almayan hizmetlere bakıldığında, bazı hizmet dallarının (doktorluk, diş hekimliği, hemşirelik, veterinerlik vb.) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına ayrılmış olması nedeniyle taahhütler kapsamına girmediği görülmektedir. Ar-Ge, Gayrimenkul Kiralama ve Dağıtım Hizmetleri gibi sektörlerde mevzuat eksikliği nedeniyle taahhütte bulunulmamıştır. Yurt içi deniz taşımacılığı, Kabotaj Kanunu’nun varlığı nedeniyle yabancılara kapalı bulunduğundan taahhüt dışı kalmıştır.

Gerçek kişilerin dolaşımına ilişkin ilk görüşmeler 28 Temmuz 1995’te tamamlanmış, sonuçları bir protokole bağlanmış, söz konusu protokol Ocak 1996 sonunda yürürlüğe girmiştir.

GATS, hizmet ticaretinin 4 ana sunum (arz) biçimi olduğunu belirtmektedir. Bunlar (a) sınır-aşırı hareket yoluyla arz (b) tüketicilerin hareketi yoluyla arz (c) ticari varlık oluşturulması yoluyla arz ve (d) gerçek kişilerin hareketi yoluyla arzdır. Sınır-aşırı hareket yoluyla hizmet arzına örnek, bir uluslararası telefon görüşmesidir. Dış ülkelere turistik geziler, tüketici hareketi yoluyla arza örnektir. Bir bankanın dış ülkelerde şube açması ticari varlık oluşturulması yoluyla arza örnektir. Gerçek kişilerin hareketi yoluyla arzın örnekleri profesyonel hizmet sunucularının (örneğin müşavirler, mühendisler) dış ülkelerde mesleki faaliyetlerde bulunmalarıdır.

GATS, hizmet ticaretinin 4 ana sunum (arz) biçimi olduğunu belirtmektedir. Bunlar (a) sınır-aşırı hareket yoluyla arz (b) tüketicilerin hareketi yoluyla arz (c) ticari varlık oluşturulması yoluyla arz ve (d) gerçek kişilerin hareketi yoluyla arzdır.

GATS VII. madde ile hizmet sunucularının lisanslaması ya da sertifikasyonu konularında imzalanmış olan ikili anlaşmaların sağladığı hakların diğer ülkelere de açık olmasını öngörmektedir.

Clark ve Fisher’a göre, ekonomilerin içinden geçtiği evrim süreci üç aşamada ele alınmalıdır.Ekonomilerin gelişim sürecinin aşamaları: 1. Tarım, hayvancılık ve madencilik; 2. Sınai ekonomi; 3. Hizmet ekonomisi

Günümüzde hizmetler sektörünün dünya ekonomisindeki payı sürekli artmakta olup yaklaşık % 65 düzeyindedir.