HİZMETLER EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 18

Eylül 1986’da başlayan ve 15 Aralık 1993 tarihinde tamamlanan Uruguay Müzakereleri sonrasında varılan anlaşma sonucu kurulan ve 1.1.1995’te yürürlüğe giren Dünya Ticaret Örgütü, hukuki zemine oturmuş ve yaptırım gücü artmış olarak ve aynı zamanda daha önce serbestleşme kapsamına giren sanayi ürünleri ticaretine ilave olarak tarım, tekstil ve hizmet ürünleri ticareti ile birlikte fikrî mülkiyet haklarını da bünyesine katarak GATT’ın yerine geçmiştir.

GATS hizmet ticaretinin önündeki engellerin kaldırılmasını amaçlarken ,GATT’ın iki temel ilkesini farklı biçimde ele almaktadır. Bunlardan ilki, ulusal muamele ilkesidir. Yerli ve yabancı hizmetler, hizmet sunumu ve sunucuları arasında ayrımcı olmamayı ifade etmektedir.

2008 yılında 5070 Sayılı Elektronik İmza Kanunu çıkarılmıştır.

Hizmet alt sektörlerinin ekonomiye katkısı incelendiğinde, ülkemizde toptan ve perakende satış hizmetleri ile otel ve restoranların ilk sırada yer aldığı anlaşılmaktadır. İkinci sırada taşımacılık, haberleşme ve depolama hizmetleri gelmektedir. Ekonomide yeri en düşük olan alt sektör ise eğitim, sağlık ve sosyal hizmetler olmaktadır.

Ülkemizde alt sektörler itibarıyla hizmetlerin istihdama katkısını 2005 yılı verileriyle OECD ülkeleriyle karşılaştırmalı olarak değerlendirdiğimizde; diğer ülkelere oranla eğitim, sağlık ve sosyal hizmetlerin katkısının % 9.4 ile çok düşük kaldığı görülmektedir. Bu oran ABD’nde % 24.7; Norveç’te % 28.5; Fransa’da % 22.7; Yunanistan’da % 17.1; İspanya’da % 15.2; Polonya’da % 16 ve Japonya’da % 27.8 olmaktadır.

Cari işlemler dengesinin son yıllarda hep negatif olmasına karşın, hizmetler dengesinin sürekli fazla verdiği görülmektedir. Hizmetler dengesi iktisadi kriz dönemlerinde dahi az da olsa bir düşüş olmasına karşın, hep fazla vermiştir. Örneğin, hizmetler dengesi 2001 krizinden sonra da yine fazla vermiştir. Hizmet alt kalemlerinden en fazla ticaret fazlası veren turizm sektörü birinci sırada, diğer taşımacılık hizmetleri ve inşaat hizmetleri sırasıyla ikinci ve üçüncü sırada yer almaktadır.

2008 itibarıyla bilgisayar ve İnternet kullanım oranının en yüksek olduğu yaş grubu 16-24’tür.

2011 yılında 16-74 yaş grubu İnternet kullanan bireylerin İnternet’i en fazla kullandığı yer % 67.6 ev olup, bunu % 33.0 ile işyeri; % 18.7 ile İnternet kafe; % 16.8 ile arkadaş, akraba vb. evleri; % 7.2 ile eğitim alınan yerler; % 3.2 ile kablosuz bağlantının yapılabildiği yerler izlemektedir

2013 yılında İnternet kullanan bireyler İnternet’i en çok %75.6 ile çevrimiçi haber, gazete ya da dergi okuma, haber indirme için kullanırken, bunu %73,2 ile İnternet üzerindeki sosyal gruplara katılma takip etti.

Nisan 2012-Mart 2013 arasını kapsayan dönemde İnternet üzerinden alışveriş yapan bireylerin % 48.6’sı giyim ve spor malzemesi; % 25.8’i elektronik araç; % 25.6’sı ev eşyası; % 15.9’u kitap, dergi, gazete (e-kitap dâhil),%15.7’si gıda maddeleri ile günlük gereksinimlerini internet üzerinden almıştır.

2013 yılının ilk üç ayında İnternet kullanan bireylerin ev ve işyeri dışında İnternete kablosuz olarak bağlanmak için %41,1’i cep telefonu veya akıllı telefon kullanırken, %17,1’i taşınabilir bilgisayar (dizüstü bilgisayar, netbook, tablet vb.) kullanmıştır).

Hizmetlerin toplam katma değer içindeki payı 2006’da ABD’de % 76.5; Japonya’da % 69.5; Fransa’da % 77.3; İngiltere’de % 76.2; Danimarka’da % 72.5; Hollanda’da % 73.7; Almanya’da % 69.8; Portekiz’de % 72.8; İspanya’da % 66.7; Yunanistan’da % 72.0; Türkiye’de ise % 62.4 olmaktadır.

Dünya Ticaret Örgütü verilerine göre 2010 yılında gerçekleştirilen dünya toplam mal ve hizmet ihracatı içinde hizmet ihracatının payı % 20 olarak gerçekleşmiştir.

DTÖ hizmetleri ticari hizmetler olarak adlandırmakta ve hazırladığı uluslararası ticaret istatistiklerinde hizmetleri üç ana başlık altında sınıflandırmaktadır: Taşımacılık (ulaştırma), Seyahat (genelde Turizm olarak ele alınıyor) ve Diğer ticari hizmetler. Taşımacılık kendi içinde deniz yolu, hava yolu taşımacılığı ve diğer taşımacılık hizmetleri olarak üç alt sektöre ayrılmaktadır. Deniz yolu ve hava yolu taşımacılık hizmetlerinin alt sektörleri de yolcu taşıma ve yük taşıma (navlun) olmaktadır. Diğer ticari hizmetler ise şu alt-sektörleri içermektedir: Haberleşme hizmetleri (telekomünikasyon hizmetleri buraya dahildir), İnşaat hizmetleri, Sigortacılık, Finansal hizmetler, Bilgisayar ve bilgi hizmetleri, Telif hakları ve patentler, Diğer iş hizmetleri, Kişisel, kültürel ve eğlence hizmetleri (görsel-işitsel hizmetler de bu alt sektöre dahildir).

Dünya hizmet ticareti alt sektörler itibarıyla incelendiğinde, toplam hizmet ticaretindeki payı itibarıyla, birinci sırada diğer ticari hizmetlerin, ikinci sırada turizmin, üçüncü sırada ise taşımacılık hizmetlerinin yer aldığı görülmektedir.

Telif hakları ve patentler alt sektöründe ağırlığı tartışma götürmeyen ülkeler ABD ve AB-27 olmakta üçüncü sırayı da Japonya almaktadır. 2006 yılı itibarıyla bu alandaki toplam dünya gelirlerinin % 41’ini ABD, % 33’ünü AB-27, % 13’ünü Japonya ve % 5’ini de İsviçre gerçekleştirmiştir.

Dünya hizmet ticareti içinde alt sektörlerden iş, mesleki ve teknik hizmetler gelişmekte olan ülkelerin payının giderek arttığı hizmet alt sektörü olmaktadır. Bu sektör, hukuki hizmetlerden mimari ve reklam hizmetlerine kadar geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır. Bu alanda ilk iki sırayı ise yine AB ve ABD almaktadır. 2005 yılı itibarıyla, toplam sayıları 3.7 milyonu bulan AB ülkeleri firmaları 842 milyar dolarlık katma değer yaratmıştır. 18 milyon kişiyi istihdam eden bu firmaların yarattığı katma değer GSYİH’nın % 6’sını oluşturmaktaydı. AB’nin 2006 yılında bu sektörde gerçekleştirdiği ihracatın değeri ise yaklaşık 257 milyar dolardır. İhracatta ikinci sıradaki ABD’de bu sektör 2006 yılı itibarıyla toplam 16 milyon kişi istihdam etmektedir. 2006’da ihracatı 61 milyar dolara yükselen sektörün yarattığı katma değer ise 1,414 milyar dolar ile GSYİH’nın % 11’ni oluşturmaktadır.

İş, mesleki ve teknik hizmetler sektöründe varlığını hissettiren gelişmekte olan ülkelerin başında Brezilya gelmektedir. 2007 yılı itibarıyla 10 milyar dolar ihracat gerçekleştiren bu sektörün payı, ülkedeki toplam hizmet ihracatının % 45’ini oluşturmaktadır.

Görsel-işitsel hizmetler başlıklı alt sektörde gerçekleştirilen ihracatta geleneksel olarak başı çeken AB-27 ülkelerinin payı giderek düşmektedir. 2006 yılında AB’nin ihracatı bir önceki yıla göre % 9 azalmıştır. AB ülkeleri içinde görsel-işitsel hizmet ihracatında başı İngiltere ve Fransa çekmektedir. Bu iki ülkenin birlikte AB’nin toplam ihracatındaki payı % 41 olmaktadır. Özellikle film sektörünün ihracatında yaşanan gerileme sektörün toplam ihracatını da olumsuz etkilemektedir. 2011 yılı rakamlarıyla incelendiğinde bu sektörde AB-27’nin birinci sırada yer aldığı görülmektedir. Birinci sırada yer alan AB’nin 2011’de 12.7
milyar dolarlık ihracat geliri elde ettiği görülmektedir.

E-ticaret telekomünikasyon araçları vasıtasıyla ürünlerin/hizmetlerin üretim, tanıtım, satış, sigorta, ödeme ve dağıtım işlemleridir. Bu açıdan, e-ticaretin üç aşamadan oluştuğunu söyleyebiliriz: Tanıtım ve piyasa araştırmaları; Sipariş; Ödeme ve teslim.