HİZMETLER EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 17

Dünyada e-ticaretin gelişimine gelince, işletmelerin bu alanda gerekli altyapıya sahip olması büyük önem taşımaktadır. Donanım ve yazılım teknolojilerine sahip olmanın yanısıra İnternet’e erişimde kullanılan teknikler de önemlidir. Nitekim, OECD ülkelerinde geniş ağ bağlantısı olan işletmelerin toplam içindeki oranı giderek artmaktadır. Ortalama olarak 2007 yılında bu ülkelerde orta ve büyük ölçekli firmalar itibarıyla her beş işletmeden dördünün genişbant ağ bağlantısı olduğu görülmektedir. Örneğin, 2007’de Finlandiya, Kanada ve Kore’de 10 ve daha fazla personel çalıştıran işletmelerin % 90’ı geniş ağ bağlantısına sahiptir. Bu oran Avustralya, Fransa, Belçika, Norveç, İspanya, İsveç’de % 85’in üzerindedir.

Burada belirtelim ki dünyada e-ticaret hacminin bazı sektörlerde daha hızlı arttığı görülmektedir. Örneğin, dünya turizm hizmetleri ticaretinin önemli bir kısmının, İnternet üzerinden gerçekleştirilen e-ticaret niteliğinde olduğuna dikkat çekelim. 2008’de Avrupa kıtasında internet üzerinden yapılan turizm alışverişinin değerinin 50 milyar doları aştığı tahmin edilmektedir. Ülke itibarıyla bakıldığında, İskandinav ülkelerinde turizm hizmetlerinin % 70’i İnternet üzerinden gerçekleştirilmektedir.

İlk elektronik ileti 1972 yılında gönderilmiştir.

İnternet’in bireylerin kullanımına sunulması ise ilk olarak yine ABD’de 1986 yılında başlamış ve 1990’larda da uluslararası düzeyde büyük bir hızla yayılmıştır

E-ticarette kullanılan başlıca araçlar şunlardır: Telefon, faks, televizyon, elektronik ödeme ve para transferleri, elektronik veri değişimi ve İnternet. Bu araçların
tamamı aslında e-ticaret kavramının geniş tanımını oluşturmaktadır.

Elektronik ticaret telekomünikasyon araçları vasıtasıyla ürünlerin üretim, reklam, satış, sigorta, ödeme ve dağıtım işlemleridir. Günlük yaşamdaki konuşmalara e-ticaret denildiğinde esas olarak İnternet’ten ve network bağlantılı diğer ticaret biçimleri anlaşılmaktadır. Ancak, e-ticaret araçlarından olan telefon, faks ve televizyonun ticari
mübadelelerde başta sanayileşmiş ülkelerde olmak üzere daha önce kullanılmakta
olduğunu unutmayalım. Örneğin, telefon ile sipariş verme ve bedelini de kredi kartı
ile ödeme bilinmiyor değildi. Dolayısıyla, İnternet gibi yeni oluşan e-ticaret araçları
bu ticareti doğrudan yaratmamıştır. İnternet açıkçası çok sayıda yeni olanağın oluşmasını sağlamıştır. Bir ticari mübadelenin mekân ve zaman sınırlaması olmadan
bir çok kişi arasında daha düşük maliyetlerle gerçekleştirilmesinin İnternet sayesinde mümkün olduğunu unutmayalım. Bu da elbette İnternet’i diğer araçlara oranla
daha fazla işlevsel kılmıştır. Böylece İnternet, haberleşme önündeki ticaret engellerinin azaltılması ve daha büyük ticaret hacminin gerçekleştirilmesi bakımından
geleneksel elektronik ticaret araçlarının önüne geçmiştir.

E-ticaretin ve telekomünikasyon ağı vasıtasıyla yürütülen işlerin en eski araçlarından biri telefon olup ticari alışverişlerde öncü rol oynamıştır. Bu öncü rol,
telefon hatlarının her ülkede çok yaygın olarak kurulmuş olmasından kaynaklanmıştır. Telefon uzun yıllar çok sayıda hizmete aracılık etmiştir. Mal ve hizmetlerin
reklamının yapılmasında, satın alınmasında ve bedelinin ödenmesinde (telefonda
kredi kartı numarası verilerek) telefon çok önemli bir yere sahip olmuştur.

İnternet, e-ticaret aracı olarak çok yönlü niteliktedir. Nitekim, bazı ürünlerde üretim ve dağıtım zincirinin tüm aşamaları online olarak ve sınır ötesi işlemler itibarıyla gerçekleştirilebilmektedir. Örneğin, İnternet’te Fransız bir firmanın veri bankası reklamını okuyan ve bankada yer alan bazı veri setini satın almak isteyen bir
Türk tüketici, Fransız firmasına ait bir veri seti talebini, firmanın ABD’de kurmuş
olduğu veri bankası (databank) vasıtasıyla Fransa’ya iletebilir. Fransız firmanın bilgisayarı istenen bilgileri söz konusu veri bankasına iletir. Alınan bilgiler sonra da
ABD’den Fransa’ya gönderilir. Böylece, Fransa’daki bilgisayar bilgi istemiş, bilgiyi
almış, ödemede kullanılan kredi kartı bilgilerini Türkiye’ye göndermiş ve bu bilgilerin doğruluğunu incelemiş olmaktadır. Tüm bu işlemler hep İnternet üzerinden
gerçekleştirilmiş olmaktadır. Kısacası reklam, üretim, satın alma, ödeme ve hizmetin tüketiciye teslimi işlemlerin tamamı elektronik olarak, yalnızca bir araç yani İnternet vasıtasıyla gerçekleştirilmiş olmaktadır (Yıldırım-Mızrak, 2009).
Bu örneği Amazon.com vasıtayla gerçekleştirilen e-ticaret için de düşünebiliriz. Amazon.com firması dünyanın çeşitli ülkelerinde kurduğu irtibat noktalarıyla hizmet sektöründe her gün binlerce dolar değerinde e-ticaret hacmi gerçekleştirmektedir. Bu sektörlerin başında da müzik, film, veri seti CD’leri ve CD-ROM
olarak hazırlanmış kitaplar ile basılmış kitap satışı gelmektedir.
Tüm bu örnekler İnternet’in bazı sektörlerde e-ticaret için ne denli büyük
bir potansiyel oluşturduğunu göstermektedir. E-ticarette güçlü bir araç olan
İnternet’in bir diğer özelliği de aynı anda ses, görüntü ve metin yollama potansiyeline sahip olmasıdır. Bu multimedya potansiyel (ses, görüntü ve metnin aynı
anda, birlikte gönderiliyor olması) online video konferansların gerçekleştirilmesinde çok önemli olmuştur. İnternet’in önemli bir başka özelliği de ticareti yapılabilir hizmet sayısının artmasındaki rolüdür. İnternet’in yaygınlaşmasından önceki dönemlerde çok sayıda
hizmetin ticareti yapılamaz (non-tradeable) olarak sınıflandırıldığını hatırlatalım.
Ancak, günümüzde başta sağlık, mimarlık, hukuk danışmanlığı, seyahat, muhasebe ve eğitim olmak üzere çok sayıda hizmet İnternet aracılığıyla gerek ulusal
gerekse uluslararası düzeyde ticareti yapılabilir hâle gelmiştir.
İnternet’in sağladığı hizmetlerden biri de uzaktan kumanda etme hizmetidir.
Bu hizmet biçiminde kişiler işlerinin bir kısmını ya da tamamını evindeki bilgisayar ile yapmaktadırlar. Özellikle gelişmiş ülkelerde bazı firmaların bu alanda önemli bir başarı elde ettiği de görülmüştür. Böylece, özellikle ayrı bir büro
oluşturma maliyeti açısından önemli bir yer tasarrufu sağlanmış olmaktadır. Bu
tür çalışan firmalarda merkezî iş yeri yalnızca toplantı ve müşteriler ile iletişimde
kullanılmaktadır. Bu şekilde firma sahibi iş yeri dışında da iş yapma ve iş yaşamını
sürdürme imkânı elde etmiş olmaktadır.

Tüm ticari mübadele sürecini bilgi teknolojisi ve EDI-bilgi alışverişi sistemine dayandıran ilk ülke Singapur olmuştur.

Tüm ticari mübadele sürecini bilgi teknolojisi ve EDI-bilgi alışverişi sistemine dayandıran ilk ülke Singapur olmuştur. 1989’da kurduğu TradeNet ile ilk adımı atan bu ülkede başta kargo ve
gemi hizmetleri olmak üzere yirmiden fazla hükûmet birimi ithalat-ihracat sürecinde söz konusu TradeNet’e dahil olmuştur. Her hükûmet biriminden izin çıkarmak için ayrı ayrı belge sunmak yerine, hazırlanan tek bir elektronik belge ile tüm gerekli onaylar 15 ila 30 dakika içinde gerçekleştirilmiştir.

İnternet hizmetlerinin arz koşulları esas olarak bunların fiyatlandırma ve maliyetlerine bağlıdır. Maliyetlere bakıldığında, ilk akla gelen altyapı maliyetleri, kuşkusuz haberleşme hatlarının getirdiği finansal yüke bağlıdır. İnternet hizmetleri talebindeki hızlı artış ve yeni kapasite oluşturma ihtiyacı İnternet hizmetlerini fiyatlandırma sistemini çok önemli kılmıştır. Gerçekten, mevcut altyapının etkin kullanımı, ek kapasite yaratılmasını sağlayacak en doğru teşviklerin verilebilmesi bakımından İnternet hizmetlerinin nasıl fiyatlandırılacağı büyük önem taşımaktadır.

ITU verilerine göre, 2012 yılında İnternet kullanan bireylerin toplam nüfus
içindeki payı Almanya’da % 84, ABD’de % 81.03 , Japonya’da % 79.05, Norveç’te
% 95, Bulgaristan’da % 55.15, ve ülkemizde % 45.13’e yükselmiştir.

Kredi kartlarıyla yapılan alışverişlerde ortaya çıkan güvenlik sorunlarıyla mücadele etme girişimleri de 1990’lı yılların ikinci yarısında başlamıştır. 1997 yılında ilk olmak üzere dünyada elektronik alışveriş güvenliği (Secure Electronic
Transactions) adı altında bir standart oluşturulmuştur. Bu sistem İnternet üzerinden kredi kartı ile alışverişte güvenliği sağlamış ve bu alışverişin gerektirdiği
para transfer izninin ve paranın transferinin önceki yıllara oranla daha güvenli bir
ortamda gerçekleşmesini sağlamıştır.

Vergilendirmede temel kural, öngörülecek vergilerin basit ve kolay uygulanır olması; gereksiz ayrıcalık veya gerçek amacından sapmaya uygun bir ortam yaratacak özellikte olmamasıdır. OECD tarafından yapılan araştırmalarda elektronik ticarete yönelik vergilendirmede bazı temel kural ve hükümler oluşturulmuştur.

Ülkemizde alt sektörler itibarıyla hizmetlerin istihdama katkısını 2005 yılı verileriyle OECD ülkeleriyle karşılaştırmalı olarak değerlendirdiğimizde; diğer ülkelere oranla eğitim, sağlık ve sosyal hizmetlerin katkısının % 9.4 ile çok düşük kaldığı görülmektedir. Bu oran ABD’nde % 24.7; Norveç’te % 28.5; Fransa’da % 22.7; Yunanistan’da % 17.1; İspanya’da % 15.2; Polonya’da % 16 ve Japonya’da % 27.8 olmaktadır. En yüksek pay ise % 19.2 ile restoran ve oteller, toptan ve perakende ticarete aittir.

2010 yılı verilerine göre, hizmet ticaretinde fazla veren ülkelerin başında ABD, İngiltere, İsviçre, Fransa, Belçika, Hollanda, İspanya, Hindistan, Singapur ve Türkiye gelmektedir. Bu durum, Türkiye’de hizmet ticaretinin önemini açıkça ortaya koymaktadır.

Hizmet alt kalemlerinden en fazla ticaret fazlası veren turizm sektörü birinci sırada, diğer taşımacılık hizmetleri ve inşaat hizmetleri sırasıyla ikinci ve üçüncü sırada yer almaktadır.

Bilişim ürünü, bir çözümün raftan sağlanan donanım, malzeme ve yazılımlarından oluşan parçalarıdır.

2008 itibarıyla bilgisayar ve İnternet kullanım oranının en yüksek olduğu yaş
grubu 16-24’tür.

En fazla bilgisayar ve İnternet kullanım oranları sırasıyla % 87.9 ve % 87.2
ile yüksekokul, fakülte ve üstü mezunlarındadır.

Türkiye’de 16-24 yaş grubundaki kadınların internet kullanımı erkeklerden daha düşüktür.

2008 yılında İnternet kullanan hanehalkı bireylerinin % 76’sı gazete ya da dergi okuma, % 74’ü e-posta gönderme alma, % 69.7’si anlık ileti gönderme, % 65.2’si müzik indirme ya da dinleme için İnternet’i kullanmıştır.

İnternet üzerinden kişisel kullanım amacıyla mal veya hizmet siparişi vermiş ya
da satın almıştır. İnternet erişimi üzerinden hiç mal veya hizmet siparişi vermeyen ya da satın almayan hanehalkı bireylerinin oranı ise % 88.4’tür.

2008 yılının son çeyreğinde başlatılan ve E-devlet kapısı diye adlandırılan e-devlet uygulaması (www.turkiye.gov.tr) tüm kamu hizmetlerine tek bir noktadan erişim imkânı sağlayan bir İnternet sitesi olmaktadır. Bu uygulamanın
amacı, kamu hizmetlerini vatandaşlara, işletmelere ve kamu kurumlarına bilgi ve iletişim teknolojileriyle, etkin ve verimli bir şekilde sunmaktır.

2008 yılında 5070 Sayılı Elektronik İmza Kanunu çıkarılmıştır. Bu yasayla İnternet bankacılığında elektronik dekont ve e-posta yoluyla dijital imzalı dekont yollanması işlemleri de hız kazanmıştır.

Bilişim hizmetlerinde dış ticaretin önemi giderek artmaktadır.

2008’de hanehalkı bireylerinin İnternet kullanımı amaçlarının başında bilgi arama ve on-line hizmetler, ikinci olarak da iletişim gelmektedir.

2008’de Türkiye’de kullanılan en yaygın İnternet erişimi türü % 82.1 ile ADSL
kullanımı olmaktadır.

2008 yılında bilgisayar ve İnternet kullanım oranının en yüksek olduğu yaş
grubu 16-24’tür.

2013 yılında Türkiye genelinde hanelerin % 49.1’i İnternet erişim imkânına sahiptir. İnternet erişim imkânı olan hane oranı kentsel yerlerde % 57.4 iken, kırsal yerlerde % 29.1’dir.